اختلال و باز هم اختلال؛ مشکلی که سال‌هاست گریبان سیستم معاملات بورس تهران را گرفته است. در حالی که مسوولان کشور مدام از جذابیت‌های بازار سرمایه می‌گویند و مردم را به حضور در این بازار ترغیب می‌کنند که مهمترین وسیله معاملات بورس نیازمند توسعه و به روزشدن است.
به اعتقاد کارشناسان اگر ۴۹ میلیون سهامدار سهام عدالت را کنار بگذاریم، سیستم فعلی معاملات باز هم پاسخگوی باقی سهامداران نیست و اختلال چندین و چند باره سیستم گویای این ادعاست. این سیستم تا پیش از رونق بورس جوابگوی فعالان بازار نبود و حالا که تعداد سهامداران هر روز بیشتر می‌شود باید انتظار این را داشته باشیم که هسته معاملات دیگر کار نکند. اتفاقی که باید از جانب مسوولان بورس و شرکت فناوری و اطلاعات پیش‌بینی و قبل از آن برای آن راهکاری در نظر گرفته شود.
تحریم‌های یکجانبه یکی از بزرگ‌ترین موانع برای اصلاح و توسعه سیستم فعلی معاملات است. اما فعالان بازار سرمایه بر این باورند همان‌طور که بورس ما بومی است، بهتر است تا سیستم معاملات هم بومی باشد و از ظرفیت‌های داخلی برای طراحی سیستم معاملات استفاده شود. گرچه فرآیند طراحی تا اجرای آن نیازمند زمان زیادی است و در این میان آزمون و خطاهای زیادی را باید تجربه کرد.
به گفته فعالان بازار، از زمانی که بورس با افزایش قیمت‌ها و رشد معاملات روبه‌رو شده، اختلاف در اعلام قیمت لحظه‌ای و پایانی حدود ۱۰ دقیقه بود، اما روز گذشته این اختلاف به چند برابر هم رسیده تا سرمایه‌گذاران از دستیابی به اطلاعات واقعی و قابل اتکا محروم و دچار سردرگمی شوند. توقف روند صعودی متغیرها و فشار عرضه‌ها از سویی و کاهش قیمت و افزایش فروش سهامی که تا هفته گذشته مثبت بودند از سوی دیگر پیامد این اختلال بود.
فشار حضور مردم بیش از ظرفیت سیستم است
روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت فناوری و اطلاعات بورس تهران درخصوص چرایی ایجاد اختلال سیستم معاملاتی بازار سهام در روز گذشته به «دنیای‌اقتصاد» گفت: سیستم معاملات بورس در سال ۹۶ توسط شرکت فرانسوی به روزرسانی شده اما ظرفیت آن برای حضور حداکثری مردم در شرایط فعلی پاسخگو نیست. هر سامانه نرم‌افزاری تا یک ظرفیت مشخصی می‌تواند پاسخگو باشد و لزومی ندارد که سهامداران خرد را درگیر معامله مستقیم و ریسک بازار کنیم تا در چنین شرایطی دچار سرخوردگی شوند.
به اعتقاد مدیر عامل فناوری و اطلاعات بورس، در برخی مواقع نیاز است که راه‌های ورود مردم به بازار تغییر کند. در دنیا اکثر سهامداران به‌صورت غیرمستقیم وارد سامانه معاملات بازار سرمایه می‌شوند.این موضوع بی‌سابقه‌است که از ۸۰ میلیون نفر جمعیت کشور، ۶۰ میلیون کد معاملاتی به‌صورت مستقیم به خرید و فروش سهام بپردازند. در چنین شرایطی افراد باید از طریق نهاد‌های متخصص در این حوزه از جمله مشاوران و صندوق‌ها به جریان معاملاتی خود بپردازند.
دهقان درباره ضرورت ارتقای زیرساخت‌های معاملاتی نیز اظهار کرد: برنامه‌های آتی این شرکت به وزارت اقتصاد و سازمان بورس اعلام شده است. هر چند این برنامه درحوزه توسعه سامانه‌ها، هم‌اکنون در حال اجرایی شدن هستند، اما ایجاد هر نوع توسعه‌ای در بازار نیازمند مدت زمانی برای پیاده‌سازی خواهد بود. به هر روی این‌گونه نیست که در یک بازه زمانی کوتاه مدت بتوان توسعه‌ای قابل‌توجه را در کلیت بازار مشاهده کرد. هر کشوری که قصد بومی‌سازی سیستم معاملات را دارد باید فرآیند چند ساله را طی کند و در حال‌حاضر حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از بومی‌سازی اجرایی شده و این نکته را باید در نظر گرفت که در کنار داشتن افراد متخصص در این حوزه که مشکلاتی در این خصوص به واسطه مهاجرت‌ها داشته‌ایم، تولید این نوع سامانه زمانبر است و بسیاری از مراحل را نمی‌توان با موازی‌سازی انجام داد. هر یک از سامانه‌ها باید طراحی بشوند و پلکانی به مرحله بعد برسند.
او افزود: در کشورهای دیگر عمق بازار سرمایه و ابزارهایی که در اختیار مردم گذاشته می‌شود بیشتر است و یکی از راه‌هایی که عمق بازار را بیشتر می‌کند سامانه‌ای است که همه قابلیت‌ها را داشته باشد.
بورس نیازمند سیستم معاملات بومی است
فیروزه سالارالدینی، رئیس هیات مدیره گروه خدمات بازار سرمایه آرمان آتی در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: هسته معاملات برای این حجم از سهامدار پیش‌بینی نشده است و انتظار کارآیی بیشتر از آن نباید داشت. او ادامه داد: در دنیا تعداد شرکت‌هایی که بتوانند سیستم معاملات را طراحی و ارائه کنند بسیار کم است و از آنجا که ما تحریم هستیم و امکان خرید سیستم معاملاتی وجود ندارد تنها راهی که وجود دارد بومی‌سازی سیستم معاملات است. سالارالدینی افزود: به این معنی که سیستم معاملات هم مانند بورس‌مان که بومی است و سهام شرکت‌های خارجی در آن معامله نمی‌شود، بهتر آن است که بومی باشد و از ظرفیت‌های داخلی برای طراحی و توسعه آن استفاده شود. به گفته رئیس هیات مدیره گروه خدمات بازار سرمایه آرمان آتی اگر از کشورهایی که در این زمینه توانایی و دانش دارند استفاده کنیم به‌طور حتم آزمون و خطای کمتری را تجربه خواهیم کرد. این واقعیت را باید پذیرفت که سیستم فعلی جوابگوی این حجم از سهامداران نیست و باید فکری برای ظرفیت آن کرد.
هسته معاملاتی باید از نو تعریف شود
حسن کاظم‌زاده، فعال بازار سرمایه در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: هسته معاملات کشش تعداد نفرات و حجم معاملات به لحاظ تعداد افرادی را که در لحظه وارد سامانه می‌شوند، ندارند. راهکاری که به ذهن من می‌رسد ارتقای هسته است. برای همین هم هسته معاملاتی باید کلا از نو تعریف شود و سیستم جدیدی جایگزین آن شود یا اگر قابل ارتقا هست به نوعی ارتقا پیدا کند که کشش این حجم از کاربر را داشته باشد. اما به لحاظ عملیاتی می‌شود چند کار دیگر هم انجام داد که کمتر اختلال در سیستم داشته باشیم؛ اولین کار این است که امکان ثبت سفارش‌ها افزایش پیدا کند. نکته دوم این است که زمان‌هایی را که فشار زیادی روی سیستم به وجود می‌آید، به نوعی برطرف کنند که لازمه آن حذف دامنه نوسانات است که خیلی امکان‌پذیر نیست و در نتیجه باید فکری به حال دامنه نوسان کرد که با این کار خیلی از مشکلات حل می‌شود.
مسوولان به فکر ارتقای بازار سرمایه باشند
حمید رضا مهرآور، رئیس هیات‌مدیره کانون کارگزاران در این باره به «دنیای اقتصاد» گفت: یکی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های ما این است که با توجه به شدت افزایش حجم معاملات در بازار سرمایه باید پاسخگوی مشتریان در مورد آی‌تی باشیم.
مهرآور ادامه داد: «در 99 درصد مواقع سبد سهام مشتریان به‌صورت دو برابر نشان داده می‌شود که این موضوع باعث سوءتفاهم بین مشتری و کارگزار می‌شود. این گرفتاری زمانی اوج می‌گیرد که کارگزاران سبد سهام (پرتفوی) را در اختیار دارند. سهامدار با مراجعه به پرتفوی تعداد سهام 500 هزارتایی خریداری شده توسط کارگزاری را یک میلیون می‌بیند و دچار سوء‌برداشت می‌شود.»
به گفته رئیس هیات مدیره کانون کارگزاران، متناسب با بزرگ‌شدن بازار سرمایه و افزایش درخواست خرید و فروش سهام، جا دارد تا مسوولان بورس به فکر ارتقای سیستم معاملات و زیرساخت‌های فناوری در حوزه آی‌تی باشند.
مهرآور ادامه داد: «در جایی که دولت و مسوولان بورس، تشویق‌های بسیاری برای ورود مردم به بازار سرمایه می‌کنند، باید به توانمندی‌ها و زیرساخت‌های موجود نیز توجه کنند.»
او در مورد بومی‌سازی و طراحی داخلی سیستم معاملات توضیح داد: «چرخی را که یک‌بار اختراع شده نباید دوباره اختراع کرد. این سیستم هزینه بالا و آزمون و خطای بسیاری داشته و توسط طراحان حرفه‌ای دنیا در این حوزه طراحی شده است. »