هزینه یارانه سوخت در اقتصاد ایران

سطح قابل توجه یارانه های سوخت در كشور درسالهای اخیر به یكی از دغدغه های اصلی مسئولان و كارشناسان تبدیل شده است. وزارت امور اقتصادی و دارایی در این زمینه با انجام پژوهشی ، ضمن بررسی حجم یارانه های سوخت به تحلیل اثرات آن بر اقتصاد كشور پرداخته است.
پژوهش انجام شده با عنوان «نفت و یارانه های نفتی در اقتصاد ایران» نشان می دهد یارانه های پرداختی به سوخت در سال ۸۵ هزینه ای معادل ۳۸ هزار و ۷۸۸ میلیارد تومان (معادل ۴۲‎/۸۹۹ میلیارد دلار) را به اقتصاد ملی تحمیل كرده است.
پژوهش انجام گرفته به اهتمام داود دانش جعفری، وزیر امور اقتصادی و دارایی كه با عنوان «نفت و یارانه های نفتی در اقتصاد ایران» صورت گرفته، محاسبات هزینه تحمیل شده مصرف سوخت به اقتصاد ایران را در سال های ۸۴ و ۸۵ بر اساس مابه التفاوت هزینه های واقعی فرآورده ها و مبلغ دریافت شده از مصرف كنندگان مورد توجه قرار داده است.
بر این اساس، در سال ۱۳۸۴ مصرف بنزین در كشور روزانه به ۶۷‎/۰۴ میلیون لیتر و سالانه به ۲۴ میلیارد و ۴۶۹‎/۶ میلیون لیتر رسیده است.
در این سال، بهای فروش هر لیتر بنزین ۸۰ تومان و قیمت فوب خلیج فارس برای هر لیتر بیش از ۳۳۶ تومان بوده كه با محاسبه ۴۵‎/۱۵ ریال هزینه توزیع و انتقال، قیمت تمام شده برای دولت به بیش از ۳۴۱ تومان بالغ شده است. این گزارش حاكی است میزان مصرف بنزین در سال جاری روزانه به ۷۳‎/۶ میلیون لیتر رسیده و كل مصرف تا پایان سال ۸۵ بالغ بر ۲۶ هزار و ۸۴۴ میلیون لیتر برآورد شده است.
این در حالی است كه قیمت واقعی حدود ۵۰ درصد از بنزین مورد نیاز كشور كه از خارج خریداری شده و به بهای ۸۰ تومان به فروش رسیده است، برای هر لیتر ۴۴۹ تومان بوده و با محاسبه ۴۵ ریال هزینه توزیع و انتقال، بهای واقعی هر لیتر بنزین ۴۵۳‎/۶ تومان تمام شده است.
در سال ،۸۵ قیمت فروش نفت گاز در داخل كشور ۱۶۵ ریال برای هر لیتر و قیمت فوب خلیج فارس این محصول ۴۴۹ تومان بوده است كه با هزینه نقل و انتقال و توزیع قیمت تمام شده این محصول به ۴۵۳‎/۶ تومان می رسد.
بر اساس این گزارش، نفت سفید نیز در بازارهای داخلی با قیمت ۱۶۵ ریال به فروش می رسد كه قیمت فوب خلیج فارس این محصول ۴۶۳‎/۵ تومان و قیمت تمام شده آن برای دولت به ۴۶۸ تومان بالغ می شود.
همچنین نفت كوره با قیمت هر لیتر ۹۵ ریال در بازارهای داخلی عرضه شده، حال آن كه با احتساب هزینه های حمل و نقل و توزیع واردات آن برای دولت معادل هر لیتر ۲۶۲‎/۷ تومان تمام می شود. این پژوهش همچنین قیمت گاز مایع عرضه شده در داخل را هر لیتر ۳۱‎/۷ ریال و قیمت تمام شده این فرآورده بر پایه فوب خلیج فارس را ۲۴۰‎/۴ تومان برآورد كرده است.
میزان مصرف سالیانه فرآورده های اصلی سوخت یعنی بنزین، نفت گاز، نفت سفید، نفت كوره و گاز مایع در كشور روزانه به ۲۱۸‎/۶۳ میلیون لیتر و سالانه به ۸۱۰ هزار و ۵۵‎/۵۵ میلیون لیتر بالغ می شود.
میزان مصرف گاز طبیعی در كشور نیز در سال ۸۵ به ۱۲۴ هزار و ۳‎/۹ میلیون لیتر رسیده كه قیمت فروش داخلی این محصول ۸ تومان و قیمت تمام شده آن بر پایه فوب خلیج فارس ۷۷‎/۹ تومان است.
● هزینه های تحمیلی به اقتصاد كشور
پژوهش انجام شده به اهتمام وزیر اقتصادی و دارایی همچنین تصریح می كند: در سال ،۸۴ كل درآمد دولت از محل فروش بنزین در بازارهای داخلی ۱۹ هزار و ۵۷۵ میلیارد ریال بوده است. در عین حال، كل هزینه تمام شده و قیمت واقعی بنزین بر پایه فوب خلیج فارس به ۸۳ هزار و ۴۶۹ میلیارد ریال بالغ شده و هزینه ای معادل ۶۳ هزار و ۸۹۱ میلیارد ریال را به اقتصاد كشور تحمیل كرده است.
همچنین درآمد دولت از محل فروش بنزین در سال جاری به ۲۱ هزار و ۴۹۱ میلیارد ریال می رسد، در حالی كه هزینه تمام شده و واقعی تهیه بنزین برای مصرف كننده بالغ بر ۱۰۶ هزار و ۷۲۰ میلیارد ریال است و این تفاوت هزینه ای معادل ۹۴ هزار و ۸۸ میلیارد ریال را به اقتصاد كشور تحمیل می كند.
بر اساس این پژوهش، كل هزینه تحمیل شده به اقتصاد كشور در سال ۸۵ بابت پرداخت یارانه نفت گاز نیز ۱۳۳ هزار و ۲۳۲ میلیارد ریال، نفت سفید ۳۲ هزار و ۳۰۵ میلیارد ریال، نفت كوره ۳۲ هزار و ۲۷۷ میلیون ریال و گاز طبیعی ۹ هزار و ۵۱ میلیارد ریال است.
هزینه وارد شده به اقتصاد كشور بابت پرداخت یارانه فرآورده های اصلی كه ذكر آن ها رفت، در سال ۸۵ بالغ بر ۳۰۰ هزار و ۹۵۵ میلیارد ریال است كه با احتساب هزینه ۸۶ هزار و ۹۳۳ میلیارد ریالی مابه التفاوت قیمت فروش داخلی گاز طبیعی و قیمت فوب خلیج فارس، هزینه تحمیلی پرداخت یارانه سوخت به كشور در سال ۸۵ به ۳۸۷ هزار و ۸۸۹ میلیارد ریال بالغ خواهد شد. این پژوهش همچنین، ۴ سناریو را برای كاهش مصرف بنزین در كشور پیشنهاد می كند.
۱) سناریو اول
بر اساس این سناریو، قیمت بنزین در بازارهای داخلی در سال های ۸۴ تا ۸۹ با قیمت ۸۰ تومان در نظر گرفته شده است. بر این اساس، مصرف سرانه بنزین در سال هشتاد و چهار ۳۵۰‎/۸ لیتر، سال هشتاد و پنج ۳۸۱‎/۵ لیتر، سال هشتاد و شش ۴۰۴‎/۸ لیتر، سال هشتاد و هفت ۴۳۲ لیتر، سال هشتاد و هشت ۴۶۰‎/۸ لیتر و سال هشتاد و نه ۴۹۰ لیتر پیش بینی می شود. بر این اساس، سرانه مصرف بنزین در ۶ سال، ۲ هزارو ۱۷۰ لیتر و روند مصرف بنزین در این سال ها صعودی بوده، امكان صرفه جویی برای كاهش مصرف متصور نیست.
۲) سناریو دوم
در سناریو دوم، قیمت بنزین برای سال هشتاد و چهار ۸۰ تومان، سال هشتاد و پنج ۱۵۰ تومان، سال هشتاد و شش ۲۵۰ تومان، سال هشتاد و هفت ۳۵۰ تومان، سال هشتاد و هشت ۴۵۰ تومان و سال هشتاد و نه ۶۰۰ تومان در نظر گرفته شده است و بر این اساس برای سال هشتاد و پنج ۶‎/۷ درصد، سال هشتاد و شش ۱۴‎/۵ درصد، سال هشتاد و هفت ۲۰‎/۷ درصد، سال هشتاد و هشت ۲۵‎/۵ درصد و سال هشتاد و نه ۲۹‎/۸ درصد صرفه جویی در مصرف بنزین پیش بینی شده است. بر این اساس، مصرف سرانه بنزین در این ۶ سال، هزار و ۷۳۱‎/۸ درصد و میزان كاهش مصرف نسبت به سناریویی كه در تمام سال ها قیمت بنزین ۸۰ تومان در نظر گرفته شده۲۰، درصد پیش بینی شده است.
۳) سناریو سوم
سناریو سوم نیز قیمت جاری بنزین را در سال هشتاد و چهار ۸۰ تومان و در سال های بعد یعنی تا سال هشتاد و نه ۴۵۰ تومان در نظر گرفته است. بر این اساس نیز روند مصرف در سال هشتاد و پنج ۱۷‎/۳ درصد، سال هشتاد و شش ۲۴ درصد، سال هشتاد و هفت ۲۶‎/۹ درصد، سال هشتاد و هشت ۲۸ درصد و سال هشتاد و نه ۲۸‎/۷ درصد كاهش خواهد داشت. بر این اساس، مصرف سرانه بنزین برای ۶ سال، هزار و ۶۱۸‎/۷ لیتر خواهد بود و میزان مصرف نسبت سناریو اول كه قیمت بنزین را ۸۰ تومان در نظر می گرفت، با ۲۵ درصد كاهش مواجه خواهد كرد.
۴) سناریو چهارم
سناریو چهارم این پژوهش قیمت بنزین را در سال های ۸۵ تا ۸۹ رقم ۶۰۰ تومان در نظر گرفته است. بر این اساس، عرضه بنزین با این قیمت در سال هشتاد و پنج ۱۹‎/۸ درصد، هشتاد و شش ۲۷‎/۴۸ درصد، هشتاد و هفت ۳۰‎/۶۶ درصد، هشتاد و هشت ۳۲ درصد و هشتاد و نه ۳۲‎/۶ درصد كاهش مصرف را پیش بینی می كند.
بر اساس این سناریو، سرانه مصرف بنزین در كشور در ۶ سال، به هزار و ۵۴۲ لیتر رسیده و روند مصرف نسبت به عرضه بنزین ۸۰ تومانی در ۶ سال، ۲۸ درصد كاهش خواهد داشت.
● مصرف بنزین در سال ۱۴۰۳ به ۲۲۰ میلیون لیتر در روز می رسد
نتایج این پژوهش همچنین نشانگر آن است كه در صورت تداوم روند كنونی مصرف بنزین بدون در نظر گرفتن CNG، به ۲۲۰ میلیون لیتر در روز و با در نظر گرفتن CNG به ۱۷۰ میلیون لیتر در روز خواهد رسید.
ضمن آن كه پیش بینی می شود مصرف گازوئیل در كشور از ۸۰ هزار لیتر در روز در سال جاری به ۱۸۰ هزار لیتر در سال ۱۴۰۳افزایش یابد.
این گزارش می افزاید: حجم واردات بنزین كه در سال ۷۹ از ۵ میلیون لیتر در روز فراتر نمی رفت، در سال ۸۵ با جهشی قابل توجه از مرز ۲۸ میلیون لیتر فراتر رفته است.
درعین حال، سهم دهك های هزینه ای خانوار شهری و روستایی از كل یارانه بنزین در سال ۸۳ قابل توجه است.
بر این اساس، سهم دهك اول یا آسیب پذیرترین قشر جامعه ۱ درصد، دهك دوم ۲ درصد، دهك سوم ۳ درصد، دهك چهارم ۴ درصد، دهك پنجم و ششم ۶ درصد، دهك هفتم ۹ درصد، دهك هشتم ۱۴ درصد، دهك نهم ۱۸ درصد و دهك دهم یعنی مرفه ترین قشر جامعه ۳۲ درصد بوده است.
پژوهش انجام شده در خصوص سهم دهك های هزینه ای خانوار شهری و روستایی از كل یارانه گازوئیل در سال ۸۳ نیز خاطرنشان می كند: سهم دهك اول یعنی آسیب پذیرترین قشر جامعه از این یارانه نزدیك به صفر، دهك دوم حدود ۳ درصد، دهك سوم ۱ درصد، دهك چهارم ۶ درصد، دهك پنجم ۵ درصد، دهك ششم۴ درصد، دهك هفتم ۸ درصد، دهك هشتم ۱۱ درصد،دهك نهم ۲۷ درصد و دهك دهم ۳۳ درصد است.