کانسار طلاي زرشوران

- موقعيت جغرافيايي:

 آبادي زرشوران در 31 كيلومتري شمال تكاب ،در چهار گوش 1:250000زمين شناسي تكاب كه با مختصات جغرافيايي عرض 36-37 درجه وطول?30 ?46 - 48 درجه مشخص مي گردد،واقع شده است .كانسار زرنيخ و طلاي زرشوران در حدود 6 كيلومتري شمال –شمال شرق آبادي زرشوران واقع شده است.دستيابي به منطقه از طريق مسير آسفالته تكاب-شاهين دژ ميسر است .

- تاريخچه معدن:

 تاريخ بسيار طولاني تمدن موجود در منطقه تكاب (تخت سليمان) حكايتي اجمالي از شناخته بودن اين معدن از زمان مادها و ساسانيان دارد . همچين آثار معدنكاري يافت شده از آن زمان و همچنين استفاده از آن زمان و همچنين استفاده از پلاسرها و شستشوي ماسه هاي طلا دار در دوران باستان نيز مويد اين موضوع مي باشد. معدن زرنيخ زرشوران تا سال 1378 فعال بوده و از سال 1370 اين كانسار بعنوان يك پتانسيل طلا مطرح ومطالعات اكتشافي تا مرحله نيمه تفضيلي بر روي آن در قالب طرح اكتشاف سراسري طلا انجام گرفت .

- زمين شناسي :

 رخنمونهاي محدوده كانسار از قديم به جديد به شرح زير است:1)سنگهاي دگرگونه پروتروزوئيك بالايي(وندين) كه شامل مجموعه اي از شيست سبز، سرپانتين شيست، آمفيبوليت و رخنمونهايي از اولترامافيك به سن پروتروزوئيك بالايي به نام مجموعه ايمان خان است. 2) سنگهاي آهكي و دولوميتي متبلور پروتروزوئيك بالايي كه اين سنگها بطور همشيب و گاه با ناپيوستگي موازي روي سنگهاي فوق قرار مي گيرند .

تحت عنوان واحد چالداغ نامگذاري شده است. 3) تناوب شيست سياه كربن دار و آهك كريستالين پروتروزوئيك بالايي كه مجموعه اي از سنگهاي بهم پيوسته و تفكيك ناپذير بصورت سنگهاي كربناتي ،رسي و سيليسي با رنگ سياه و حامل كاني سازي رآلگار و ارپيمان كه بنام واحد زرشوران ناميده شده است. 4) شيل و ماسه سنگهاي خاكستري تيره، صورتي و بنفش مربوط به سازندهاي باروت و زاگون و لالون. 5) رسوبات اليگو ميوسن (معادل سازند قم) اين رسوبات با دگرشيبي زاويه دار روي سنگهاي قديمي قرار مي گيرند.

رسوبات سازند قرمز بالايي كه شامل سنگهاي ماسه اي و رسي و كنگلومرايي قرمز و نهشته هاي رسي زرد تا قرمز (پليوكواترنري) و همچنين نهشته هاي تراورتن و آبرفتي مجموعه سنگهاي محدوده كانسار را تشكيل مي دهند. كاني سازي زرشوران در خاك سياه سيليسي كربن دار و برشي واحد زرشوران در نزديكي كنتاكت سنگهاي دگرگونه قديمي و سنگهاي جوانتر صورت گرفته است .

بخش اصلي كاني سازي در بالاي سطح دگرشيبي ميان ميوسن زيرين و پي سنگ كريستالين جاي گرفته است و بخشي از آن در داخل پي سنگ وجود دارد.در كلوخه هاي معدني زرنيخ ، طلا بشكل كروي ذرات خود شكل كوچك و پولكي ديده مي شود.عيار ميانگين طلا 7 تا 10 گرم در تن مي باشد. مطالعات اكتشافي انجام شده در مرحله تفصيلي ذخيره أي معادل 40 تن طلا را در اين كانسار نشان مي دهد .

 به نظر مي رسد كاني سازي از نوع هيدروترمال درجه پايين (اپي ترمال) است كه در ارتباط با فعاليتهاي ماگمايي جوان (ميو- پليوسن) در سنگ ميزبان كربناته- آواري پركامبرين فوقاني ( واحد مرمر-دولوميتي چالداغي و شيست هاي سياه رنگ زره شوران) جايگزين شده است.

محدوده كانسار طلا – آرسنيك زرشوران شامل يك تاقديس بسته با روند شمال باختر –جنوب خاوري است كه در هسته آن سنگهاي الترا مافيك دگرگونه پركامبرين رخنمون داشته و توسط واحد مرمر – دولوميتي جان گوتاران (چال داغي) در يالهاي تاقديس پوشيده شده است .

كاني سازي طلا بهمراه آرسنيك (رآلگار- اورپيمان- آرسنين پيريت) در داخل واحد مرمر- دولوميتي كه شديدا" برشي و دان دان گرديده است در ارتباط با فعاليتهاي هيدروترمالي درجه حرارت پائين (اپي ترمال) وابسته به فعاليتهاي ماگمائي جوان ترسير عمدتا" در يال جنوبي تاقديس در يك زون تكتونيزه صورت گرفته است .

در اينجا طلا خيلي كم بصورت آزاد بوده و عمدتا" در كانه هاي آرسنين پيريت و گچه ليت تمركز دارد. كاني سازي بصورت پراكنده يا بصورت تمركز در شكستگيها در بخش فوقاني واحد مرمر- دولوميتي جايگزين شده است.آرسنيك بصورت مجموعه بلورهاي باريك و طويل شعاعي زرد،نارنجي در داخل شكستگي ها تمركز داشته و عمدتا" جدا از كاني سازي طلا قرار دارد .

زون كاني سازي طلا به دو صورت ، يكي بصورت يك افق بضخامت چند مترتا حداكثر 100 متري (بطور متوسط 10 تا 15 متري) با شيب كم بطرف جنوب در بخش فوقاني واحد مرمر- دولوميتي در طول 800 متر و عمق شيبدار حداكثر 250 متر با عيار ميانگين 5 تا 10 گرم در تن و ديگري بصورت زون هاي پر عيار شيبدار سياه رنگ برشي در امتداد شكستگي هاست كه عيار طلا در آن به 18 تا 20 گرم در تن نيز مي رسد .

زون هاي پر عيار در امتداد شكستگيهاي زون كاني سازي اصلي تمركز داشته و با توجه به گسترش كم، ذخيره قابل توجهي نداشته و بعنوان ذخيره فرعي تلقي ميگردند .بطرف شمال باختر و جنوب خاور كاني سازي با دو گسل عرضي با روند شمال خاور – جنوب باختري كنترل گرديده و از اين دو گسل به بعد كاني سازي بسيار ضعيف يا قطع شده است .در بررسي هاي انجام شده علاوه بر طلا و آ رسنيك ، ميزان قابل توجهي نقره و سرب و روي و آنتيموان نيز در زون كاني سازي شناسايي شده است .

كاني سازي طلا در كانسار زرشوران به دو صورت ،زون كاني سازي اصلي با عيار 5 تا 10 گرم در تن طلا و ديگري زون هاي برشي كربن دار سياه رنگ پر عيار در امتداد شكستگيهاي پر شيب تظاهر دارد .ميزان طلا در زونهاي پر عيار به 18 تا 20 گرم در تن نيز ميرسد ولي از ذخيره قابل توجهي برخوردار نيست و در حقيقت ذخيره اصلي همان زون كاني سازي با عيار 7 تا 8 گرم در تن طلاست كه محدوده اي به گسترش 800 در 250 متر تا عمق شيبدار 250 متر در بخش فوقاني واحدمرمر- دولوميتي تمركز دارد .بطور كلي شركت انگلواكسپلوريشن در كانسار زرشوران انتظار ذخيره اي با ميزان بيش از 60 تن طلا با عيار ميانگين 10 گرم در تن را دارد.

فعاليتهاي اكتشافي انجام شده : عمليات اكتشافي انجام شده توسط شركت انگلواكسپلوريشن در كانسار طلاي زرشوران شامل تهيه نقشه هاي زمين شناسي – معدني ، مطالعات ژئوشيمايي ،حفر گمانه هاي اكتشافي و انجام مطالعات فرآوري در مقياس آزمايشگاهي است.

تاريخچه معدن کاري در کانسار زرشوران و معدن کاري پلاسر در رودخانه زرشوران به صدها سال باز مي گردد، اما بيشتر فعاليتهاي معدني و ذخيره سازي باطله ها مربوط به چند دهه گذشته است که نيازهاي بشر و نيز توان بهره برداري از منابع به شيوه هاي جديد افزايش يافته است.

آرسنيک و آنتيموان عناصر سمناکي هستند که غلظت هاي بالاي آنها خطرهاي زيست محيطي ناگواري را به دنبال دارد. براي ارزيابي غلظت اين عناصر و تشخيص مسيرهاي انتقال آلاينده ها، از آب رودخانه زرشوران نمونه برداري شده و از راه تجزيه شيميايي نمونه ها، انتقال آنها در فازهاي مختلف مورد بررسي قرار گرفت.

رودخانه زرشوران در شمال تکاب، پس از دريافت آبهاي خروجي از معدن، چشمه اياق بالغي و آبراهه غرب معدن تشکيل شده و با شيب بستر و سرعت زياد به سوي جنوب روان مي گردد و پس از پيوستن به دو سرشاخه که از غرب جريان دارند، در حدود 15 کيلومتري معدن به رود ساروق(با آبدهي ميانگين سالانه 225 ميليون متر مکعب در ايستگاه آلاسقل) مي پيوندد که از شاخه هاي مهم تغذيه کننده سد زرينه رود است.

مطالعات انجام شده توسط مدبري و مر نقش کانسار زرشوران را از ديدگاه زيست محيطي و توان آلايندگي کاني ها به عنوان منبع آلاينده هاي فلزي نشان مي دهد که در اين ميان کاني ارپيمنت با 61 درصد آرسنيک در ترکيب شيميايي خود(مر و مدبري، 1381)، و در درجه بعدي رآلگار(AsS) اهميت ويژه اي از ديدگاه زيست محيطي دارند. پيريت آرسنيک با حدود 5/4 درصد آرسنيک را نيز نبايد ناديده گرفت.

استيبنيت( ) به صورت دانه هاي نامنظم در ارپيمنت يافت مي شوند. تجزيه ريزکاو الکتروني استيبنيت توسط اسدي(2000)، به طور ميانگين نزديک به 4% وزني آرسنيک در آن نشان داده است.

مقايسه مقدار آرسنيک در ناحيه مورد مطالعه با برخي مناطق جهان، رودخانه زرشوران را به عنوان يکي از آلوده ترين رودخانه ها از نظر غلظت آرسنيک در آب نشان مي دهد. رودخانه زرشوران، از نظر غلظت آنتيموان نيز، در مقايسه با برخي نقاط جهان بسيار آلوده به شمار مي آيد.