یکی از خصوصیات بازارهای آتی در کشورهای بزرگ اثرگذاری این بازارها بر بازارهای نقدی است که عمده این اثرگذاری به شدت بالای رقابت‌پذیری در این بازارها از یک طرف و اندازه بازار باز می‌گردد.
این وضعیت در گذشته نیز در کشور ما حاکم بود و بازار نقدی با اثرپذیری از بازار آتی معاملات را سروسامان می‌داد، این در حالی است که با بروز مشکلات در ارز و طلا، قیمت‌های آتی از اثرگذاری خود کاست و به عبارتی تا حدی قابلیت این بازار در تعیین قیمت‌هایی که در خود نوسانات را هضم کرده محدود شده است. کارشناسان می‌گویند بازار آتی در این روزها اثرپذیری بالایی از بازار نقدی دارد و دنباله روی بازار نقدی است در حالی که بازار نقدی با توجه به بسیاری از فاکتورهای کلان کشور با حباب مواجه است.
مدیر نظارت بر بورس‌ها و بازارهای سازمان بورس در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه قیمت‌ها در بازار آتی سکه، عمدتا براساس قیمت سکه در بازار نقدی تعیین می‌شود، گفت: این اظهارنظر که بازار آتی بر بازار نقدی تاثیرگذار است، درست نیست.
محمودرضا خواجه‌نصیری به نوسانات قیمت قراردادهای آتی در هفته‌های گذشته اشاره کرد و گفت: بررسی نوسانات قیمت قراردادهای آتی سکه در هفته‌های اخیر نشان می‌دهد قیمت این قراردادها، براساس فراز و فرود قیمت نقدی سکه در بازار نقدی، دستخوش تغییر بوده است، به نحوی که برای مثال، در اولین روز هفته جاری که قیمت سکه در بازار نقدی به تعادل و آرامش رسید، قیمت آتی سکه در بورس کالا هم با افت مواجه شد.
در عین حال، علی سعیدی، معاون اجرایی سازمان بورس و اوراق بهادار با بیان اینکه اگر معاملات آتی سکه طلا در بورس کالا انجام نمی‌شد، به این معنا نبوده که انگیزه معاملاتی در بین معامله‌گران از بین رفته، ابراز كرد: در این صورت، این معاملات به بازار نقد منتقل می‌شد و تقاضای موثر را بالا می‌برد. بنابراین به طور متوسط روزی 100 میلیارد تومان به معاملات بازار نقد اضافه می‌شد که می‌توانست به نوسان قیمت در اين بازار بیشتر دامن بزند، زیرا ممکن بود در هنگام تحویل فیزیکی، این مقدار سکه وجود نداشته باشد. کما اینکه در مورد بسیاری از کالاها شاهد کمبود در زمان عرضه هستیم که به دلیل پیشی گرفتن تقاضا از عرضه است.
وی تاکید کرد: بنابراین اگر معاملات در بازار آتی سکه، به تحویل فیزیکی منجر نمی‌شود، نه‌تنها برای اقتصاد کشور نامناسب نیست، بلکه در مدیریت بهینه تقاضا در بازار بسیار موثر است و به کاهش نوسان قیمت سکه و طلا کمک می‌کند.
در این رابطه باید گفت حجم بالای نقدینگی در کشور و جذابیت بالایی که در یکی دو سال اخیر در بازارهای سکه و ارز ایجاد شده در کنار محدودیت‌های ارزی موجود منجر به تقویت دوجانبه تقاضا برای سکه شده است تا جایی که قیمت سکه در کمتر از 3 سال 8 برابر شده است. سکه که در حال حاضر یک کالای سرمایه ای محسوب می‌شود در بازار نقدی با روندی فزاینده در تقاضا مواجه شده و این امر قیمت‌ها را با روندی صعودی مواجه ساخته است. با توجه به این موضوع و با استناد به قابلیت سکه در تضمین کاهش ارزش پول کشور که منتج از تورم است باعث شده خیل عظیمی از سرمایه‌گذاران که به دنبال تضمین ارزش دارایی‌های ریالی خود هستند به سمت خرید سکه و دلار رو آورند و این موضوع نیز به تشنج بازار منجر شده است که این تشنج علاوه بر اثرگذاری بر بازارهای آتی، قدرت این بازار را نیز کاهش داده است تا جایی که برای جلوگیری از روند رو به رشد قیمت‌ها در بازار آتی، سیاست‌های اجباری از طرف مسوولان اتخاذ شد.
سعیدی همچنين در اين رابطه با اشاره به اینکه قرارداد آتی، به فعالان بازار اطلاعاتی را در مورد آینده کالا می‌دهد، تصریح کرد: گروه زیادی که در حال حاضر سکه و ارز را خریداری می‌کنند، لزوما انگیزه سفته‌بازی ندارند، بلکه به دلیل پوشش ریسک کاهش قدرت خرید هستند. بنابراین بازار آتی به عموم مردم راهکاری می‌دهد که نه لزوما انگیزه سفته‌بازی، بلکه هدف پوشش ریسک قدرت خرید را به انجام برسانند. معاون اجرایی سازمان بورس و اوراق بهادار خاطرنشان کرد: با توسعه این بازار و توسعه آموزش، فرهنگ‌سازی، یادگیری و ... امکان پذیرش کالاهای جدید در بازار آتی وجود دارد و اهداف متعالی اقتصادی به مقدار بیشتری شکوفا می‌شود. وی تاکید کرد: در سازمان بورس و اوراق بهادار به دنبال توسعه بازار آتی هستیم تا کالاهای جدید وارد آن شوند.
در عين حال، معاملات ديروز قراردادهاي سكه همانند روز ابتداي هفته با كاهش محسوس قيمت‌ها همراه بود؛ انتشار گمانه‌زني‌ها پيرامون ورود دلار زير 2 هزار تومان به بازار و از سويي تاكيد معاونت بانك مركزي بر شروع دور ديگري از پيش فروش‌ها روي كاهش قيمت‌ها تاثيرگذار بود. اين در شرايطي است كه جزئيات طرح ساماندهي تخصيص ارز در شرايط كنوني اقتصادي، سرمايه‌گذاران را بر آن داشته تا منتظر جزئيات اجراي طرح جديد 11 ماده اي معاون ارزي پارلماني باشند.
البته در بازار ديروز قيمت‌ها با كاهش بالاي 4 درصد همراه شد؛ به طوري كه قيمت سكه سررسيد مهرماه با كاهش 81/4 درصدي در محدوده يك ميليون و 298 تا يك ميليون و 278 هزار تومان، سررسيد آذرماه با كاهش 60/4 درصدي در محدوده يك ميليون و 331 هزار تومان تا يك ميليون و 349 هزار تومان و سررسيد دي‌ماه با كاهش 27/4 درصدي در محدوده يك ميليون و 387 هزار تومان تا يك ميليون و 415 هزار تومان قرار گرفت.
بورس کالا عامل گرانی نیست
مدیرعامل يكي از شرکت‌هاي کارگزاری با بیان اینکه بورس کالا عامل گرانی کالاها نیست و نقش سازنده‌ای در تنظیم بازار دارد، خاطرنشان کرد: افزایش شاخص بورس کاملا منطقی و در چارچوب عملکرد بازار بورس صورت گرفته است.
نصرالله برزنی درباره اظهارات وزیر صنعت، معدن و تجارت مبنی بر تاثیر بورس کالا بر افزایش قیمت کالاها در گفت‌وگو با ایسنا اظهار کرد: اینکه بورس کالا عامل گرانی باشد را قبول ندارم و به عنوان موسس این بورس معتقدم که بورس کالا نقش سازنده‌ای در تنظیم بازار به ویژه در مورد فولاد ایفا کرده و بازار سیاه این کالا را از بین برده و در نتیجه تعادل را برقرار کرده است.
برزنی با ابراز امیدواری نسبت به این که نقش بورس کالا در آینده افزایش یابد، تصریح کرد: اگر بورس کالا فعالیت نکند عرضه و تقاضای محصولاتی مانند پتروشیمی یا فولاد که در این بازار عرضه می‌شوند در مسیر واسطه‌گری قرار می‌گیرد و قیمت آنها چندین برابر افزایش می‌یابد و رانت اضافی متوجه گروه خاصی از واسطه‌ها می‌شود. وی با تاکید بر نقش بورس کالا در تنظیم قیمت‌ها خاطرنشان کرد: زمانی که بورس کالا ایجاد نشده بود کالاها با قیمت بسیار بالا و نجومی به فروش می‌رسید و در واقع در مورد فلزات بورس کالا توانست رانت را از بین ببرد.
این کارگزار بورس با بیان اینکه افزایش قیمت‌ها داستان دیگری دارد، اضافه کرد: به عنوان مثال در مورد فولاد مصرف داخلی 24 میلیون تن است و این درحالی است که در داخل کشور ظرفیت تولید 12 میلیون تن؛ یعنی نیمی از نیاز موجود وجود دارد و مابقی نیاز باید از خارج تامین شود. برزنی ادامه داد: به دلیل مشکلات ناشی از تحریم، گشایش اعتبار با مشکل روبه‌رو بوده، واردات تا حدودی سخت‌تر شده و قیمت ارز نیز افزایش یافته است؛ بنابراین نباید دلیل گرانی کالاها را در کارکرد بورس جست‌وجو کنیم.
این در حالی است که این روزها جدال بین وزارت صنعت، معدن و تجارت و بورس کالا به اوج خود رسیده است، برخی از تولیدکنندگان و صنعتی‌ها معتقدند: قیمت مواد اولیه تولید آنها در بورس افزایش یافته است. یکی از اعضای هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان ایران با بیان اینکه خروج مواد اولیه‌ای چون فولاد، مس و پتروشیمی از بورس کالا موجب کاهش قابل توجه هزینه‌های تولید در کشور خواهد شد، گفت: در آن صورت قیمت بسیاری از کالاها از جمله خودرو نیز کاهش خواهد یافت.
فرهاد به‌نیا اظهار کرد: کارخانه‌های تولید مواد اولیه اصلی صنعتی مانند فولاد مبارکه، صنایع پتروشیمی، شرکت ملی مس و صنایع آلومینیوم با سرمایه‌گذاری مستقیم دولت و با هدف حمایت از تولید داخلی ایجاد شده‌اند. وی با بیان اینکه هدف اولیه از ایجاد این شرکت‌ها متعادل نگه داشتن عرضه و نرخ مواد اولیه اصلی مورد نیاز صنعتگران بوده است، خاطرنشان کرد: در واقع هدف این بود که تولیدکنندگان داخلی برای تامین نیاز داخل و صادرات کالاهای ساخته شده به مواد اولیه با نرخ مناسب دسترسی داشته باشند.
عضو هیات‌مدیره انجمن قطعه‌سازان ایران ادامه داد: متاسفانه در سال‌های اخیر این هدف تحت‌الشعاع برخی سودجویی‌ها قرار گرفته و سود ناشی از عرضه کالاهای اساسی چون فولاد، مس و پتروشیمی در بورس کالا تنها نصیب دلالان و واسطه‌هایی می‌شود که این محصول را خریداری کرده و با نرخ بالاتر در اختیار تولیدکنندگان قرار دهند.