براساس آمارهای غیررسمی، حدود 80 درصد سهام در بورس تهران در اختیار مالکان عمده قرار دارد. این میزان از سهام در اختیار سهامدار عمده، در مقایسه با بسیاری از بازارهای مالی حتی در کشورهای در حال توسعه کاملا تامل‌برانگیز است. با وجود الزامات برای عرضه عمومی سهام، بسیاری از سهامداران کنترل‌کننده تمایل ندارند سهام شرکتشان در بازار عرضه شود. روز گذشته شاهد انتشار آخرین آمار از میزان سهام شناور آزاد شرکت‌هاي پذيرفته‌شده در بورس برای دوره یک‌ساله منتهی به پایان سال 95 بودیم. بررسی‌ها نشان میدهد از میان 278 شرکت مورد بررسی، قند ثابت خراسان با در اختیار داشتن سهام شناور آزاد بیش از 88درصد، بیشترین درصد سهم را در بازار دارد. 22شرکت از سهام شناوری بین 50 تا 75 درصد برخوردار بودند و سهام شناور آزاد 118 شرکت نیز در محدوده 20 تا 50 درصدی قرار دارد. نکته قابل توجه در این میان وجود 137 شرکت بورسی دارای سهام شناور آزاد زیر 20 درصد است. این موضوع نشان میدهد حداقل استانداردهای پذیرش در بورس توسط این شرکت‌ها رعایت نشده است. دو شرکت آلومینیوم ایران و کاشی نيلو با ضریب شناوری صفر به‌عنوان محدودترین شرکت‌ها شناخته و مطرح هستند. در مجموع میانگین ساده درصد سهام شناور آزاد 278 شرکت مورد بررسی در سال 95 2/ 21 درصد بوده است.
نحوه محاسبه درصد سهام شناور
سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره به آخرین درصد سهام شناور شرکت‌های بورسی، نحوه محاسبه درصد سهامداران مدیریتی و غیرمدیریتی در سهام شناور را اعلام کرد. براساس این گزارش، سازمان بورس عنوان کرده اشخاص حقیقی که به واسطه سهامداری خود، اقوام نسبی از طبقه اول و دوم یا اشخاص حقوقی تحت کنترل خود، در مجموع مساوی یا بیشتر از 5 درصد سهام ناشر را داشته باشند، به‌عنوان سهامداران مدیریتی سهام شرکت‌ها شناخته می‌شوند. همچنین اشخاص حقوقی که به واسطه سهامداری خود، اشخاص حقوقی تحت کنترل یا اشخاص حقوقی با کنترل‌کننده مشترک مجموعا مساوی یا بیشتر از 5 درصد سهام ناشر را داشته باشند نیز به‌عنوان سهامداران مدیریتی محسوب می‌شوند. در این دسته‌بندی سهامداران غیرمدیریتی اما به آن دسته از سهامداران ناشر که جزو سهامداران مدیریتی نباشند، اطلاق می‌شود. همچنین سازمان بورس اعلام کرده سهام شناور با احتساب ضریب شناوری که عبارت است از حاصل تقسیم تعداد روزهایی از دوره مالی ناشر که طی آن معاملات سهم در بازار عادی بیش از 0001/ 0 تعداد سهام ناشر است، بر نصف روزهای معاملاتی آن دوره و حداکثر معادل یک بوده ارائه شده است. بر این اساس شروع دوره مالی برای تمامی شرکت‌ها به جزء عرضه شده طی دوره که متناسب با روز عرضه تا آخر دوره محاسبه شده که از تاریخ یکم فروردین ماه 95 تا 30 اسفند ماه 95 در نظر گرفته شده است. سازمان بورس در اطلاعیه خود به بازار یادآور شده آن میزان از سهام شرکت‌هایی که بخشی از سهام آنها در اختیار شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی (سهام عدالت) است، به استناد تبصره ماده 2 ابلاغیه فوق‌الذکر باید به میزان اقساط پرداخت شده به‌عنوان سهام شناور آزاد محسوب شوند که این موضوع در تاییدیه‌های مالیاتی صادره برای ناشران محاسبه و ارائه می‌شود. اما با توجه به عدم امکان خرید و فروش سهام مذکور در بورس، تمام سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی در صورتی که مجموع درصد سهام شرکت‌های مذکور بالای 5 درصد شده باشد به‌عنوان سهام مدیریتی محاسبه شده است.
بالاترین درصد در اختیار کدام شرکت‌ها است؟
بنابراین گزارش، سه رتبه نخست در جدول میزان سهام شناور آزاد شرکت‌هاي پذيرفته‌شده در بورس به کارخانه‌های تولیدی و صنعتی ثابت خراسان با 07/ 88 درصد، بانک خاورمیانه با 03/ 75 درصد و تامین ماسه ریخته‌گری با 22/ 72 درصد اختصاص دارد. همچنین رتبه چهارم تا دهم به نام شرکت‌های کشت و صنعت پیاذر 10/ 70 درصد، فرآورده‌های نسوز آذر59/ 69 درصد، ايركاپارت صنعت 2/ 62 درصد، بانک پاسارگاد 84/ 61 درصد، صنايع جوشكاب‌يزد 16/ 58 درصد، سرمایه‌گذاری توسعه آذربایجان 67/ 57 درصد و صنایع سرما آفرین ایران با 58/ 57 درصد تعلق دارد. همچنین سرامیک‌های صنعتی اردکان، لبنيات كالبر، سرمايهگذاري نيرو، عمران و توسعه فارس، کربن ايران، سرمایه‌گذاری صنعت نفت، صنایع آذراب، صنعتی و کشاورزی شيرين خراسان، حمل و نقل توکا، سيمان شاهرود، توسعه معادن روی ایران، زامیاد و تولیدی گرانيت بهسرام از جمله شرکت‌هایی بودند که درصد سهام شناور بالای 50درصدی داشتند. این در حالی است که نگین طبس، سامان گستر اصفهان، سرمايه گذاري خوارزمی، داروسازی کوثر، لیزینگ رایان سایپا، سایپا دیزل، صنايع شيميايي سينا، سايپا شيشه و سرمايهگذاري ملت به همراه 14نماد دیگر از دیگر شرکت‌های بورسی هستند که از سهام شناور بالای 40 درصد درسال گذشته برخوردار بودند. همچنین بر اساس این گزارش، 92 شرکت از سهام شناوری زیر 40 درصد و بالاتر از 20درصد برخوردارند که از جمله آنها می‌توان به شرکت‌های سيمان دورود، سرمايهگذاري توسعه صنعتي ايران، سیمان شرق، صنايع ريخته‌گري ايران، سرمایه‌گذاری پارس توشه، تكنوتار، قند نيشابور، گروه بهمن، نفت بهران، الكتريك خودروشرق، گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم، فرآوری مواد معدنی ایران و سیمان فارس و خوزستان اشاره کرد.
10 شرکت با پایین‌ترین سهام شناور
اما از میان 10 شرکت دارای پایین‌ترین رتبه درصد سهام شناور آزاد شرکت‌های بورسی می‌توان به شرکت‌های سيمانی از جمله سیمان ايلام، سیمان آرتا اردبیل، سيمان فارس، صنایع سیمان دشتستان، سيمان سفيد ني‌ريز و همچنین شرکت‌های کارخانه‌های نساجي بروجرد، داروپخش، خدمات انفورماتیک، آلومینیوم ایران و کاشی نيلو اشاره کرد. در میان 137 شرکت بورسی دارای سهام شناور آزاد زیر 20 درصد، اسامی شرکت‌های بزرگ و مطرح هم به چشم می‌خورد. از جمله آنها می‌توان شرکت‌های صنایع پتروشیمی خلیج فارس با سهام شناوری 81/ 0 درصدی، گروه صنعتي ملي با سهام شناوری 99/ 0 درصدی، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با سهام شناوری 98/ 1 درصدی، مخابرات ایران با سهام شناوری 7/ 2 درصدی، گروه مدیریت سرمایه‌گذاری امید با سهام شناوری 91/ 2 درصدی، بانک اقتصاد نوین با سهام شناوری 52/ 3 درصدی، سرمايهگذاري نفت و گاز و پتروشيمي تامين با سهام 6/ 4 درصدی، گروه مپنا با سهام 18/ 5 درصدی، بيمه ملت و نفت سپاهان هر کدام با سهام شناور 4/ 5 درصدی و پالایش نفت تهران با سهام 11/ 6 درصدی را نام برد.
سهام شناور آزاد چیست و در عمل چگونه تعیین می‌شود؟
بنا به تعریف، سهام شناور آزاد به نسبتی از سهام یک شرکت که در بازار قابل معامله است و با اهداف مدیریتی از سوی سهامداران کنترل‌کننده نگهداری نمی‌شود و در فرآیند معاملات حضور دارد، گفته می‌شود. عرضه و تقاضای این بخش از سهام است که قیمت سهام شرکت را تعیین می‌کند و قابلیت نقدشوندگی سهام را نشان میدهد و بخش بلوکه شده به‌دلیل عدم حضور در فرآیند عرضه و تقاضای روزانه، در نوسان و تعیین قیمت سهام تاثیری ندارد. موسسه مورگان استنلی، سهام شناور آزاد را به‌صورت درصدی از سرمایه شرکت که به‌منظور خرید در دسترس سرمایه‌گذاران بین‌المللی قرار دارد، تعریف می‌کند. این موسسه تاکید می‌کند که سهام شناور آزاد نسبتی از سهام یک شرکت است که در بازار قابل معامله است و با اهداف مدیریتی توسط سهامداران استراتژیک نگهداری نمی‌شود. موسسه مزبور، سهامداران را در یک تقسیم‌بندی کلی به دو دسته سهامداران استراتژیک و غیراستراتژیک تقسیم می‌کند: سهامداران استراتژیک، معمولا با اهداف مدیریتی و بلندمدت در سهام شرکت‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و سهام متعلق به آنها سهام شناور آزاد تلقی نمی‌شود. معمولا این سهامداران عبارتند از: دولت، شرکت‌های وابسته به دولت، صندوق‌های سرمایه‌گذاری دولتی، مدیران و اعضا، هیات‌مدیره شرکت و بستگان آنها، موسسان شرکت، کارکنان شرکت و شرکت‌های زیرمجموعه.
سهامداران غیراستراتژیک، سهامدارانی هستند که هدف اصلی آنها از خرید و فروش کسب سود است و از خرید سهام یک شرکت اهداف مدیریتی ندارند. معمولا این سهامداران عبارتند از: اشخاص حقیقی و حقوقی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، صندوق‌های بازنشستگی، شرکت‌های بیمه، صندوق‌های تامین اجتماعی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری پرمخاطره. در ایران نیز سهام شناور آزاد از اوایل دهه 80 جنبه قانونی و مقرراتی پیدا کرد و از آن سال‌ها سهام شناور آزاد شرکت‌ها محاسبه و منتشر شد. تعیین درصد دقیق سهام شناور آزاد شرکت‌ها همواره چالش‌برانگیز بوده است و به همین دلیل، تغییراتی را در نحوه محاسبه آن شاهد هستیم.