بررسی کارنامه مالی ۱۹ بانک در سال ۹۷ نشان میدهد که کل درآمدهای مشاع این بانک‌ها ۸/ ۱۱۰ هزار میلیارد تومان و کل درآمدهای غیرمشاع ۶/ ۵۳ هزار میلیارد تومان بوده است. از سوی دیگر سهم بانک‌ها از درآمدهای مشاع در این سال نیز حدود منفی ۷/ ۱ هزار میلیارد تومان محاسبه شده است که نشان دهنده پرداخت سود بالا به سپرده‌گذاران به نسبت درآمدهای حاصل از سود تسهیلات و سرمایه‌گذاری‌های بانک‌ها است. از سوی دیگر نسبت درآمدهای غیرمشاع به کل درآمدهای بانک‌ها حدود ۳/ ۱۰۳ درصد بوده که نشان میدهد بخش بزرگی از درآمدهای بانک‌ها از طریق کارمزد‌ها و مبادلات ارزی به‌دست آمده است. اصطلاح درآمدهای مشاع و غیر مشاع خاص نظام بانکداری بدون ربا است که هرچقدر سهم بانک از درآمدهای مشاع بیشتر باشد نشان‌دهنده عملکرد بهتر بانک است.
درآمدهای بانک به دو دسته کلی درآمدهای مشاع و غیر مشاع تقسیم می‌شود. درآمدهای مشاع به درآمدهایی گفته می‌شود که از مجموع سود تسهیلات اعطایی و سود و زیان حاصل از سرمایه‌گذاری‌ها حاصل می‌شود. از سوی دیگر درآمدهای غیرمشاع نیز مجموع درآمدهای حاصل از کارمزد، مبادلات ارزی و سایر فعالیت‌های مشاوره‌ای بانک‌ها است. به عبارت دیگر درآمدهای مشاع بانک‌ها شامل سود تسهیلات اعطایی، سود سپرده‌گذاری‌ها در بانک‌های دیگر، سود اوراق مشارکت و سرمایه‌گذاری‌ها و وجه التزام (خسارت) دریافتی بابت تسهیلات اعطایی است. بقیه درآمد بانک‌ها با سپرده‌گذاران سرمایه‌گذاری مشترک نبوده و مختص خود بانک تحت عنوان درآمدهای غیرمشاع است. به‌عنوان مثال درآمدهای حاصل از کارمزد، مبادلات ارزی و سایر فعالیت‌های مشاوره‌ای بانک‌ها جزئی از درآمدهای غیرمشاع بانک‌ها را شامل می‌شود.
نگاهی به درآمدهای مشاع
کارنامه ۱۹ بانک بورسی نشان میدهد که در سال ۹۷ مجموع درآمدهای مشاع این بانک‌ها حدود ۸/ ۱۱۰ هزار میلیارد تومان بوده که حدود ۶/ ۸ درصد از کل دارایی بانک‌ها را تشکیل میدهد. نگاهی به درآمدهای مشاع ۱۹ بانک مورد بررسی نشان میدهد بانک ملت با ۳/ ۱۷ هزار میلیارد تومان درآمد مشاع، بیشترین درآمد مشاع را در میان بانک‌ها به خود اختصاص داده است. بعد از آن بانک صادرات با ۷/ ۱۶ هزار میلیارد تومان در جایگاه دوم و بانک تجارت با حدود ۶/ ۱۵ هزار میلیارد تومان در جایگاه سوم قرار دارد. بانک سرمایه، پست بانک و خاورمیانه سه بانکی هستند که کمترین میزان درآمدهای مشاع را به خود اختصاص داده‌اند.
سهم بانک‌ها از درآمدهای مشاع در سال ۹۷
یکی از اقلام اظهار شده در صورت سود و زیان بانک‌ها، سهم بانک از درآمدهای مشاع است که از کسر سهم سود سپرده‌گذاران از درآمدهای مشاع به‌دست می‌آید. هرچه میزان درآمد مشاع بانک پس از کسر حق‌الوکاله قانونی بانک بیشتر شود، معیاری از عملکرد مناسب آن بانک است. بررسی‌ها نشان میدهد مجموع سهم بانک‌ها از درآمدهای مشاع ۱۹ بانک مورد بررسی در سال ۹۷ حدود منفی ۷/ ۱ هزار میلیارد تومان بوده است. به عبارت دیگر سهم سپرده‌گذاران از درآمدهای مشاع حدود ۲ هزار میلیارد تومان بیشتر از بانک‌ها بوده است. این موضوع نشان‌دهنده سود بالای بانک‌ها به سپرده‌گذاران است. نگاهی به وضعیت ۱۹ بانک مورد بررسی نشان میدهد سهم برخی از بانک‌ها مانند پارسیان، دی، اقتصاد نوین، سرمایه، ایران زمین، گردشگری و شهر از درآمد مشاع منفی بوده است. آمارها نشان میدهد سهم بانک پارسیان از درآمدهای مشاع این بانک در سال ۹۷ حدود منفی ۴/ ۴ هزار میلیارد تومان بوده است. بعد از آن بانک سرمایه سهم منفی ۳ هزار میلیارد تومان از درآمدهای مشاع داشته است. این ارقام می‌تواند نشان‌دهنده عدم تعادل درآمدهای بانک‌ها از سرمایه‌گذاری‌ها و سود حاصل از تسهیلات به نسبت سهم سپرده‌گذاران از این درآمدها باشد. بانک ملت، صادرات و پاسارگاد بیشترین سهم از درآمدهای مشاع را به خود اختصاص داده‌اند.
از دیگر شاخص‌هایی که می‌تواند وضعیت بانک‌ها در مورد درآمدهای مشاع را نشان دهد، نسبت سهم بانک از درآمدهای مشاع به کل درآمدهای مشاع است. بررسی‌ها نشان میدهد در میان ۱۹ بانک بورسی مورد بررسی در این گزارش، ۱۱ بانک سهم مثبت و ۷ بانک سهم منفی و بانک قرض‌الحسنه رسالت به دلیل فعالیت محدود خود سهم صفر داشته است. آمارها حاکی از این است که موسسه اعتباری ملل، بانک خاورمیانه، انصار و سینا در این نسبت، شاخص بوده‌اند. به‌طوری که نسبت سهم بانک از درآمدهای مشاع به کل درآمدهای مشاع موسسه اعتباری ملل حدود ۴۹ درصد، بانک خاورمیانه ۳۸ درصد، بانک سینا ۷/ ۲۰ درصد و بانک انصار ۳/ ۲۰ درصد بوده است. اما در مقابل در برخی از بانک‌ها مانند بانک سرمایه این سهم حدود منفی ۴/ ۶۰۲ درصد بوده است. از دیگر شاخص‌های درآمدی، نسبت سهم بانک از درآمدهای مشاع به کل درآمدها است. بررسی‌ها نشان میدهد درآمد کل ۱۹ بانک مورد بررسی در سال ۹۷ حدود منفی ۹/ ۵۱ هزار میلیارد تومان بوده و سهم بانک‌ها از درآمدهای مشاع در مجموع منفی ۷/ ۱ هزار میلیارد تومان بوده است. در نتیجه نسبت سهم بانک‌ها از درآمدهای مشاع به کل درآمدهای بانک‌ها در سال ۹۷ منفی ۳/ ۳ درصد بوده است.
نگاهی به درآمدهای غیر مشاع
درآمدهای غیرمشاع شامل درآمدهای کارمزد و سود تسهیلات ارزی است. آمارها نشان میدهد درآمدهای غیر مشاع ۱۹ بانک بورسی در سال ۹۷ حدود ۶/ ۵۳ هزار میلیارد تومان بوده که حدود ۲/ ۴ درصد از کل دارایی‌های بانک‌ها را شامل می‌شود. در میان بانک‌های مورد بررسی بانک ملت با حدود ۷/ ۱۹ هزار میلیارد تومان درآمد غیرمشاع، در جایگاه نخست قرار دارد. بانک‌های صادرات، پارسیان و تجارت نیز با حدود ۲/ ۶ هزار میلیارد تومان درآمد غیرمشاع در جایگاه‌های بعدی قرار دارند. در مقابل موسسه اعتباری ملل با درآمد غیرمشاع در حدود ۵۲ میلیارد تومان کمترین درآمد غیرمشاع را در سال ۹۷ داشته است. پس از آن بانک دی قرار دارد که حدود ۸/ ۶۹ میلیارد تومان درآمد غیرمشاع داشته است.نسبت درآمدهای غیرمشاع به کل درآمدها از دیگر شاخص‌های نشان دهنده عملکرد درآمدی بانک‌ها است. این نسبت که از تقسیم درآمدهای غیر مشاع به درآمد کل به‌دست می‌آید، نشان میدهد که درآمدهای غیرمشاع چه سهمی از کل درآمد بانک داشته است. البته در برخی از بانک‌ها به دلیل اینکه درآمد کل بانک منفی بوده است، این نسبت منفی شده است. به‌عنوان مثال در بانک دی، سرمایه، ایران زمین و شهر درآمد کل بانک منفی بوده است. اما به‌طور کلی نسبت درآمدهای غیر مشاع ۱۹ بانک مورد بررسی به کل درآمدهای این بانک‌ها حدود ۳/ ۱۰۳ درصد بوده است. یعنی نسبت زیادی از درآمدهای بانک‌ها را درآمدهای غیرمشاع تشکیل میدهد.