مورد كاوي

در دهه 1980 براي صندوق پس‎انداز مردم يك فاجعه مالي اتفاق افتاد. اين فاجعه نماد عدم صلاحيت مديريت و تجاوز به حريم اعتماد سهامداران و پس‎اندازكنندگان و اسراف بيش از حدي بود كه در رسانه‎هاي جمعي مورد توجه قرار گرفت.
صنعت پس‎انداز و وام (THE SAVING & LOAN) به عنوان منبع تأمين مالي براي تهيه مسكن ميليونها امريكايي، در لبه پرتگاه قرار گرفت و صدها مؤسسه وابسته نيز به ورشكستگي‎ افتاد. ولي دولت با تحمل گزاف‎ترين هزينه تاريخ به حمايت از پس‌اندازكنندگان برخاست.
اين فاجعه چگونه اتفاق افتاد؟ چه درسهايي از اين حادثه مي‎توان آموخت؟
نمونه ناكامي
صندوق پس‎انداز سان بلت: (Sunblet): «ادوين ـ تي ـ مك‎بيرني»(Edwin T.McBirny) ا29ساله بود كه اداره عمليات صندوق وام و پس‎انداز را به عهده گرفت. در سال 1981 هنوز در كالج بود كه خميره تجارتي خود را با اجاره يخچالهاي كالج، به دانشجويان نشان داد. بعد از فارغ‎التحصيلي با سمت فروشنده املاك به عنوان يك سرمايه‎گذار به بازار رو به توسعه شهر دالاس روي آورد.
در دسامبر 1981 «مك‎بيرني» يك گروه سرمايه‎گذار تشكيل داد و شروع به خريد صندوقهاي كوچك منجمله «سان‎بلت» در استيفان ‎ويلا (تكزاس) كرد و همه آنها را تحت عنوان مؤسسه پس‎انداز «سان‎بلت» ادغام كرد. در كمتر از چهار سال مؤسسه «سان‎بلت» در كانون معاملات املاك و امپراتوري 2/3 ميليارد دلاري قرار گرفت كه رشد آن بيشتر ناشي از خريد طرحهاي ريسك‎دار املاك و استفاده از سياست خاص در مورد اعطاي وام بود. «مك‎بيرني» و مديران او به زودي تمام تكزاس را با ناوگاني متشكل از هفت هواپيما زير پوشش قرار دادند. «مك‎بيرني» دوست داشت كه در مهمانيهاي باشكوه از صدها تن مهمان، در خانه كاخ مانند خود در دالاس، پذيرايي كند.
وام و پس‎انداز لينكلن: افتضاح سياسي: «چارلز كيتنگ» (Charles Keating) مالك سابق وام و پس‎انداز لينكلن است، كه در سال 1984 آن را خريداري كرده و رشته فعاليت آن يعني واگذاري وام مسكن خانوادگي در مقابل رهن را، تبديل به خريد و فروش سهام، زمين باير و سرمايه‎گذاري روي پروژه‎هاي بزرگ از قبيل استراحتگاه زيبا و گران قيمت شبي 900 دلاري در سواحل اسكات دال آريزونا كرد.
«كيتينگ» در مبارزات انتخاباتي ‎نقش‎ فعال داشت و براي پنج سناتور معروف‎ آمريكا جمعاً مبلغ 3/1 ميليون دلار كمك كرد. زماني كه موضوع پيگيري صندوقهاي وام و پس‎انداز‎ و ضعفهاي اعطاي وام توسط مقامات فدرال مطرح شد، «كيتنگ» براي مساعدت، به اين سناتورها رجوع كرد و با كمك آنها هرگونه پيگيري را به مدت دو سال به تأخير انداخت. در اثناي اين مدت، هزينه تضمين شده فدرال براي جبران سپرده‎گذاران صندوق لينكلن از 3/1 ميليارد دلار به 5/2 ميليارد دلار،‌ افزايش يافت و به عنوان پرهزينه‎ترين زيان مالي به ثبت رسيد.
«كيتينگ» بالاخره به اتهام كلاهبرداري، تقلب و توطئه در استفاده از منابع مؤسسه به زندان افتاد و سناتورها نيز به خاطر همدستي در جرم توبيخ شدند.
تاريخچه صنعت وام و پس‎انداز
در بدو امر، به اين گونه اقدامات، ((وام مسكن)) اطلاق مي‎شد كه ضرورت آن به قبل از ركود بزرگ در دهه 1930 برمي‎گشت اما به لحاظ خودداري بانكها از اعطاي وام به افراد متوسط، طبقه كارگر مجبور شد با مساعدت هم و با روي هم قراردادن سپرده‎هاي مؤسسه تعاوني به رهن و خريد خانه اقدام كنند. در جريان ركود بزرگ خيلي از بانك‎ها و وام‎هاي مسكن از بين رفت. دولت روزولت دو صندوق بيمه امروزي را به وجود آورد كه يكي از آنها به نام (FSLIC) براي بيمه كردن پس‎انداز مردم، و ديگري براي تضمين سرمايه سپرده‎گذاران (FDIC) وارد عرصه معاملات مسكن گرديدند.
در اواخر دهه 1960 صندوقهاي وام و پس‎انداز با مشكلاتي مواجه شدند و قانون فدرال به منظور هماهنگي، آنها را ملزم ساخت كه به متقاضيان، وامهاي بلند مدت در قبال رهن اعطا كنند اما آنها تسهيلات كوتاه مدت را از محل نقدينگي حاصل از سپرده‎گذاري ارائه كردند. اين وضعيت يعني اعطاي وامهاي بلند مدت و يا تسهيلات كوتاه مدت، به جز تورم هيچ گونه مشكلي ايجاد نكرد. ولي به محض بروز تورم، سهام صنعت وام و پس‎انداز و همچنين اصل بدهي‎هاي بلند مدت را در سال 1971 با ارزش منفي رو به رو ساخت و موقعي كه ميزان تورم در دهه 1970 بالاتر رفت زيان ناشي از اصل وامها نيز بيشتر شد.بذرهاي فاجعه سر برآورد. واشنگتن، زماني بررسي همه‎ جانبه و بهره‎گيري از افراد كافي و همچنين تكميل اعضاي هيئت مديره مؤسسه بيمه فدرال را آغاز كرد كه صندوقهاي وام و پس‎انداز در جنوب غرب در شرف ورشكستگي قرار داشتند.
تأمين خسارت
در شرايطي كه رهنهاي املاك با ميلياردها دلار زيان رو به رو بودند، آژانس‎هاي دولتي، تقريباً هيچ منبعي براي تأمين خسارت نداشتند. در اوت 1989 كنگره يك طرح پر هزينه را كه به امضاي رييس جمهور رسيد، براي تأمين خسارت 166 ميليارد دلار براي بستن و يا فروختن صدها صندوق ورشكسته در دهه‎هاي آتي منظور كرد. درپي آن كنگره اجازه داد كه حجم انباشته شده زيانهاي مالياتي مالكان قبلي، به كار گرفته شود. اين تصميم كنگره درآمد و ساير مالياتهاي فدرال را كاهش داد و موجب گرديد كه ماليات دهندگان اين كسري را تحمل كرده، خدمات دولتي نيز به دنبال كاهش مالياتها كم شود.
نكات قابل سرزنش
وضعيت صنعت وام و پس‎انداز در دهه 1980، نشانگر بزرگترين سقوط ناگهاني بعد از ركود بزرگ دهه 1930 است. با اين رويداد، صدها صندوق وام در تمام جوامع، شهرهاي كوچك و بزرگ و مناطق راكد و يا توسعه‎ يافته تحت تأثير قرار گرفت. صورت حساب ماليات‎دهندگان براي نجات چيزهايي كه قابل نجات بودند، به صدها ميليارد دلار بالغ گرديد.
اين وضعيت چگونه مي‎توانست اتفاق بيفتد؟ آيا امكان پرهيز وجود داشت؟
بعضي‎ها موردهاي سرزنش را به عوامل خارج از كنترل مديران صندوقهاي پس‎انداز، نسبت داده و آنها را قربانيان ساده قلمداد كردند. بعضي‎ها دولت را مقصر دانسته، ادعا دارند كه دولت با نيت كمك به اين وضعيت در زمان تورم بالا، محدوديتها را كاهش داده و موجبات ايجاد وضع خطرناك براي صندوقهاي وام و پس‎انداز را فراهم ساخت تا از تسهيلات خود براي رهنهاي خارج از عرف خود وام اعطا كند. در اين ميان، كسي تصور نمي‎كرد كه قيمت نفت و زمين به صورت ناگهاني تنزل پيدا كند.
خيلي از «بهانه» هايي كه براي سقوط ناگهاني ارائه مي‎شود، داراي حجت قوي نيست، زيرا در حالي كه صدها صندوق وام و پس‎انداز سقوط كردند، صدها صندوق ديگر به رشد خود ادامه دادند.
نكات قابل سرزنش كدامند؟ در اينجا مديريت نمي‎تواند از مسئوليت بديهي خود شانه خالي كند. در اين موارد قصور اصلي ناديده ‎گرفتن يكپارچگي برنامه‎ريزي توسط مديريت در دو بعد مختلف است:
1) رها كردن بي‎منطق افسار هزينه‎ها در زماني كه سودهاي ناشي از رهن سنتي رو به افول بود؛
2) كاميابيهاي بي‎حد و حصر ناشي از سرمايه‎گذاريهاي ريسك‎دار در زمان سست‎ بودن مقررات و محدوديتهاي دولتي.
علاوه بر موارد فوق، تقلبهاي گسترده، ارزيابيهاي ناصحيح، فساد و جرائم كارمندي و ناتواني دولت در كنترل دقيق و كافي اجازه داد كه وضعيت بدتر شود.
چه مي‎توان ياد گرفت؟
فلسفه تهاجم و محافظه‎كاري افراطي: اكثر صندوقهاي وام و پس‎انداز، قرباني خط‎مشي تهاجم بي‎پرواي خود شدند. اگر ارزش زمين و ساختمان در مناطق پر رونق جنوب‎ غربي به رشد خود ادامه مي‎داد، پيش‎بيني‎هاي بي‎محاباي آنها، سودهاي بالاتر از ميانگين به ارمغان مي‎آورد. اما متأسفانه ورق برگشت و پيش بيني ها درست از آب درنيامد.
محافظه‎كاري افراطي،‌ توأم با خطرات: شرايط محيطي دائماً متحول مي‎شود. صرف نظر از فرصتهاي بالقوه، عدم پذيرش ريسك‎هاي ولو كوچك، و يا عدم اصلاح‎پذيري مورد نياز در وضعيت و عرصه تجاري، قابل دوام نيست. مثال چنين برخورد افراط‎گونه ماجراي شركت سازنده «باگي» (ygguB) است كه حاضر نشد خود را با وضعيت جديد تطبيق دهد. در حالت عمومي انتخاب وضعيت ميانه بين دو حد افراطي تهاجمي و يا محافظه‎كاري به موفقيت پايدار منجر مي‎شود قناعت بر اسراف پيروز است: در اينجا آثار اسراف و فقدان محدوديت در هزينه‎ها در قياس با قناعت نسبي آشكار است. خرج بي‎محابا يك دام است. موقعي كه همه چيز بر وفق مراد باشد و محدوديتي احساس نشود اين وسوسه به وجود مي‎آيد كه دروازه‎هاي هزينه‎هاي گزاف در سطح شركت و كاركنان باز شود.
از يك طرف اكثر مؤسسات ملكي ورشكسته به خاطر اسراف در هزينه‎ها مقصر هستند، و عوامل شكست آنها عمدتاً تجملات، هواپيماهاي اختصاصي و حتي كلكسيون‎هاي پرقيمت هنري است. از طرف ديگر، شركتهايي داريم كه صرفاً با رويكرد قناعت و كنترل دقيق هزينه‎ها توانستند بقا و حيات خود را حفظ كرده و در مواقعي، رقباي خود را پشت سر بگذارند.
بعضي‎ها ممكن است انجام هزينه‎هاي تجملاتي براي ايجاد يك تصوير مناسب از موقعيت ممتاز شركت و كسب جايگاه بالا در عرصه‎هاي تجاري را لازم و ضروري بدانند، ولي در صورت فقدان محدوديت و يا كنترل در انجام هزينه‎ها، اين نگرش با اصل اثربخشي مديريت سازگار نبوده و نبايد به سهامداران تحميل شود.
حمايت دولت اشتباهي مخرب است: آگاهي از اين موضوع كه موسسه بيمه فدرال حساب سپرده‎ها را تا سطح 100 هزار دلار بيمه كرده است، موجب پاره‎اي اقدامات نسنجيده در مورد سرمايه‎گذاريهاي عنان گسيخته در املاك گرديد و متعاقباً دولت مجبور شد سپرده‎هايي را كه توسط مديران حيف و ميل شده بود، با بهره‎گيري از منابع ماليات‎دهندگان تأمين كند.
تغيير محورهاي خط مشي كلي و بازتاب مقررات حمايتي، يك نوع ((كوري)) براي كساني به وجود آورد كه همواره متكي به حمايتهاي دولت بودند. در اين مورد دولت نيز داراي عملكردي مناسب در تدوين قوانين نبود، و با وضع مقررات خاص در اوايل دهه 1980 براي صندوقهاي وام و پس‎انداز چنان وضعيتي به وجود آورد، كه‎ كسي تاب مقاومت در مقابل اثرات اغواگرانه وضعيت پيدا نكرد.

منبع
1 – HATLEY F.R., MANAGEMENT MISTAKES AND SUCCESSES, JOHN WILEY & SONS, INC.
2 – www.wiley.com/collage/hartley