بررسی آمارها نشان میدهد میزان تراکنش‌های الکترونیکی به‌دلیل شیوع کرونا در اسفند ماه سال گذشته برخلاف مدت مشابه سال‌های قبل با کاهش مواجه شده است. براساس آمارها تعداد تراکنش‌ها در اسفند سال ۹۸ نسبت به بهمن ماه ۴/ ۱ درصد کاهش داشته است. دیگر آمارها نشان میدهد رشد ریالی تراکنش‌ها در اسفند ماه سال ۹۸ در مقایسه با سال‌های قبل کمتر بوده است. تراکنش‌های ریالی انجام‌شده در پایانه‌های فروش نیز در اسفند ماه به نسبت بهمن ماه تغییری نکرده است.
آمارهای شاپرک، تراکنش‌های الکترونیکی را در سه بخش موبایل، پایانه فروش و اینترنتی به تصویر می‌کشد. براساس آمارها تعداد تراکنش‌ها در اسفند سال ۹۸ نسبت به ماه بهمن‌ماه ۴/ ۱ درصد کاهش داشته است. این درحالی است که رشد ماهانه تعداد تراکنش‌ها در اسفند ۹۷ به میزان ۴/ ۱۲ درصد رشد داشته است. این موضوع نشان میدهد که کرونا در روند کلی در تقاضای الکترونیکی اثر منفی داشته است. از سوی دیگر رقم تراکنش‌های الکترونیکی کشور در اسفند ماه به نسبت بهمن‌ماه ۲/ ۱ درصد رشد داشته که به نسبت سال‌های گذشته کاهش قابل‌توجهی داشته است. در نتیجه شیوع ویروس کرونا سبب شده در اسفند سال‌جاری کمترین رشد تراکنش‌های الکترونیکی به نسبت سایر سال‌ها را شاهد باشیم. علاوه بر این آمارها نشان میدهد از نیمه اسفند ماه سال گذشته تا نیمه فروردین ماه ۹۹، به نسبت مدت مشابه سال گذشته تراکنش‌های الکترونیکی ۶۰ درصد کاهش داشته است. اما این کاهش در نیمه دوم فروردین ماه جبران شده؛ به‌طوری‌که تراکنش‌های انجام شده در فروردین ماه سال‌جاری به نسبت مدت مشابه سال گذشته تغییر قابل‌توجهی نداشته است.
روند نزولی در تعداد تراکنش‌ها
براساس آمار بانک‌مرکزی در پایان سال ۹۸، مجموع کل تعداد تراکنش‌های انجام شده ۲۶ میلیارد و ۷۱۶ میلیون تراکنش بوده که از این تعداد ۶/ ۲۸ درصد آن یعنی حدود ۷ میلیارد و ۶۳۶ عدد آن در تهران و ۴/ ۷۱ درصد آن یعنی در حدود ۱۹ میلیارد عدد تراکنش در سایر استان‌های کشور انجام شده است. نگاهی برروند ۱۲ ماهه تعداد تراکنش‌ها در کل کشور نشان میدهد که تعداد تراکنش‌های انجام شده در اسفندماه نسبت به بهمن‌ماه با کاهش ۴/ ۱ درصدی همراه بوده است. این درحالی است که به‌طور تاریخی در اسفندماه تعداد تراکنش‌های الکترونیکی با رشد قابل‌توجهی نسبت به ماه‌های قبل روبه‌رو می‌شد. آمارها نشان میدهد تعداد تراکنش‌های انجام شده در اسفندماه ۲ میلیارد و ۲۸۱ میلیون بوده که نسبت به بهمن‌ماه ۳۱ میلیون و ۵۸۰ عدد کمتر بوده است. این روند در استان تهران نیز به همین نسبت بوده است. بررسی‌ها نشان میدهد که در استان تهران در بهمن‌ماه تعداد تراکنش‌های انجام شده حدود ۶۵۱ میلیون بوده است که در اسفندماه به حدود ۵۹۹ میلیون عدد کاهش یافته است. به عبارت دیگر تعداد تراکنش‌های شاپرک در اسفند نسبت به بهمن‌ماه در استان تهران کاهش ۸ درصدی داشته است. اما در مقابل در سایر استان‌ها تعداد تراکنش‌ها با رشد ماهانه ۲/ ۱ درصدی همراه بوده که احتمالا به‌دلیل شیوع کمتر ویروس کرونا در سایر استان‌های کشور و عدم تعطیلی مراکز فروش بوده است.
کاهش تعداد خرید در اسفند ۹۸
روند ماهانه آمار شاپرک به تفکیک خرید توسط موبایل، پایانه فروش و اینترنت نشان میدهد که در اسفندماه سال گذشته نسبت به بهمن‌ماه در خریدها با کاهش مواجه بوده است، به‌طوری‌که تعداد خرید انجام شده توسط موبایل در اسفندماه نسبت به بهمن‌ماه کاهش ۴/ ۷ درصدی را نشان میدهد. از سوی دیگر خرید‌های انجام شده توسط پایانه‌های فروش که در واقع شامل دستگاه‌های پوز در فروشگاه‌ها می‌شود نیز در اسفندماه به نسبت بهمن‌ماه افت ۲/ ۱ درصدی را ثبت کرده است. نکته قابل‌توجه این است که در اسفند ۹۸ خرید‌های اینترنتی نیز با کاهش چشمگیری مواجه بوده است. تعداد تراکنش‌های خرید انجام شده از طریق اینترنت نسبت به بهمن‌ماه افت ۶/ ۱۶ درصدی را ثبت کرده است. این نشان میدهد به‌دلیل شیوع کرونا مردم حتی از خرید‌های اینترنتی نیز استقبال نکرده‌اند.
نکته قابل‌توجه در تعداد تراکنش‌های شاپرک این است که حتی پرداخت قبض و خرید شارژ نیز در اسفندماه نسبت به بهمن‌ماه با کاهش مواجه بوده است. آمارها نشان میدهد پرداخت قبض و خرید شارژ از طریق موبایل ۷/ ۵ درصد کاهش، از طریق پایانه فروش ۷/ ۴ درصد کاهش و از طریق اینترنت ۳/ ۳ درصد کاهش داشته است.
کاهش رشد حقیقی در تراکنش‌های الکترونیکی
بانک‌مرکزی آمار تراکنش‌های انجام شده به‌صورت موبایلی و با استفاده از دستگاه پوز را به‌صورت ماهانه منتشر می‌کند. این آمارها نشان میدهد مجموع مبلغ تراکنش‌های انجام شده در شبکه الکترونیکی تا پایان سال ۹۸ بیش از ۲/ ۳ هزار هزار میلیارد تومان بوده که به نسبت مدت مشابه سال قبل رشد ۶/ ۲۳ درصدی داشته است. درحالی‌که بررسی روند مبلغ تراکنش‌ها در سال‌های ۹۷ و ۹۶ نشان میدهد رشد مبلغ تراکنش‌ها در سال ۹۷ به نسبت ۹۶ بیش از ۴۷ درصد بوده است. رشد مبلغ تراکنش‌ها می‌تواند از جهت افزایش تورم و نقدینگی نیز باشد. آمارهای رسمی نشان میدهد که نرخ تورم در سال ۹۷ حدود ۸/ ۲۶ درصد و در سال ۹۸ حدود ۸/ ۳۴ درصد بوده است. بنابراین برای به‌دست آوردن رشد حقیقی مبلغ تراکنش‌ها در سال ۹۸ باید آن را از نرخ تورم کسر کرد. در این صورت نرخ رشد حقیقی مبلغ تراکنش‌ها در سال ۹۷ حدود ۴۱/ ۲۰ درصد و در سال ۹۸ منفی ۱۹/ ۱۱ درصد به‌دست می‌آید. در نتیجه می‌توان گفت که در سال ۹۸ با توجه به نرخ تورم متوسط اعلام شده، تراکنش‌های انجام‌شده در کل کشور کاهشی بوده است. آمارهای اعلام شده به‌صورت تفکیکی مبلغ تراکنش‌های استان تهران و سایر استان‌ها را نیز نشان میدهد. این آمارها نشان میدهد که در استان تهران مجموع کل مبالغ تراکنش‌ها بیش از هزار هزار میلیارد تومان بوده که به نسبت سال ۹۷ حدود ۳/ ۲۰ درصد رشد داشته است. در سایر استان‌های کشور نیز مبلغ کل تراکنش‌های انجام شده در سال ۹۸ بیش از ۱/ ۲هزار هزار میلیارد تومان بوده که به نسبت مدت مشابه سال گذشته با رشد ۲/ ۲۵ درصدی همراه بوده است.
کاهش چشمگیر تراکنش‌ها در اسفندماه
نگاهی به روند ماهانه مبلغ تراکنش‌های انجام شده در کل کشور نشان میدهد که در اسفندماه به نسبت بهمن‌ماه مبلغ تراکنش‌های الکترونیکی رشد ۲/ ۱درصدی داشته است. این درحالی است که به‌طور سنتی در اسفندماه تراکنش‌های شاپرک با افزایش مواجه می‌شود. آمارها نشان میدهد که در اسفندماه سال ۹۷ به نسبت بهمن‌ماه همان سال، تراکنش‌ها رشد ۲/ ۲۱ درصدی داشته است. ازسوی دیگر در اسفند ۹۶ به نسبت بهمن ۹۶ نیز رشد تراکنش‌ها در کل کشور رشد ۷/ ۱۸ درصدی داشته است. بنابراین می‌توان ادعا کرد که در اسفندماه سال ۹۸ یقینا کاهش مبلغ تراکنش‌های شاپرک به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلی کسب‌وکارها بوده است.
در استان تهران نیز که به‌طور مجزا آمار آن منتشر می‌شود، کاهش تراکنش‌های الکترونیکی در اسفندماه ۹۸ به نسبت مدت مشابه سال‌های گذشته به‌طور محسوس قابل مشاهده است. آمار منتشر شده نشان میدهد که در اسفندماه سال گذشته، کل مبلغ تراکنش‌های تهران مبلغ ۱۱۵ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به بهمن‌ماه رشد ۲/ ۲ درصدی داشته است. این درحالی است که آمارها نشان میدهد در اسفند ۹۷ به نسبت بهمن ۹۷ شاهد رشد ۱/ ۲۲ درصدی بوده‌ایم. کاهش تراکنش‌های الکترونیکی در شهر تهران در اسفندماه پدیده‌ای نادر است که به‌دلیل وجود ویروس کرونا در سال گذشته رخ داده است.
انجماد در تراکنش‌های پایانه فروش
آمار تراکنش‌های شاپرک به‌صورت مجزا مبلغ تراکنش‌های انجام شده توسط موبایل، پایانه فروش و اینترنت را نشان میدهد. بررسی آمارها نشان میدهد در اسفند ماه، تراکنش‌های انجام شده با پایانه فروش کاهش و در مقابل‌تراکنش‌های انجام شده با موبایل و اینترنت با افزایش مواجه شده است. براساس آمار منتشر شده، در اسفندماه سال گذشته، میزان خرید انجام‌شده توسط پایانه فروش ۳/ ۲۷۹ هزار میلیارد تومان بوده که به نسبت بهمن‌ماه تغییری نکرده است. درواقع آمارها نشان میدهد برخلاف سال‌های گذشته که در اسفندماه تراکنش‌های پایانه‌های فروش با رشد مواجه بوده است، در سال ۹۸ به‌دلیل تعطیلی بازار، کاهش قابل‌توجهی در تراکنش‌های پایانه فروش دیده می‌شود. آمارها نشان میدهد که پرداخت قبض و خرید شارژ توسط پایانه فروش نیز کاهش قابل‌توجهی داشته است به‌طوری‌که مبلغ تراکنش‌های انجام‌شده توسط پایانه فروش برای پرداخت قبض و خرید شارژ در اسفندماه ۹۸ حدود ۶/ ۳ هزار میلیارد تومان بوده که به نسبت بهمن‌ماه کاهش ۶/ ۵ درصدی را ثبت کرده است.
اما در مقابل بررسی‌ها نشان میدهد که خرید‌های اینترنتی در اسفندماه به نسبت بهمن‌ماه با رشد ۸/ ۹درصدی مواجه بوده است. پرداخت قبض و خرید شارژ نیز در اسفندماه رشد ۱۸ درصدی را ثبت کرده است. در نتیجه به‌نظر می‌رسد در دوره‌ای که دسترسی به پایانه فروش برای خریدها و پرداخت قبوض نبوده است، پرداخت‌های موبایلی و اینترنتی با رشد مواجه شده است. بررسی آمارهای سال‌های گذشته نیز نشان میدهد که در سال ۹۸ به نسبت ۹۷، خرید‌های اینترنتی رشد دوبرابری (۱۰۴ درصدی) داشته است.
نظام پرداخت کارتی، یکی از زیرساخت‌های مهم هر کشور برای انجام مبادلات خرد بین آحاد جامعه محسوب می‌شود. این شبکه که مبتنی بر کارت‌های پرداخت صادرشده برای اشخاص و کاربری آن در پایانه‌های الکترونیکی است، بخش بزرگی از پرداخت بابت مصرف خانوار در کشورهای توسعه‌یافته را تحت‌پوشش قرار داده و در حقیقت این امکان را برای عموم فراهم می‌سازد که بدون‌نیاز به وجه نقد بتوانند از طریق انتقالات بین حساب‌های بانکی، عملیات پرداخت خود را انجام دهند. سامانه شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی(شاپرک)، شبکه‌ای است که تمامی ارائه‌دهندگان خدمات پرداخت و پایانه‌های فروش آنها را در نظامی یکپارچه گردهم آورده و با مدیریت و نظارت متمرکز، کارآیی و اثربخشی و امنیت شبکه پرداخت کارت را ارتقا می‌بخشد.
روند ماهانه تراکنش‌های الکترونیکی در تهران
آمار رسمی از سامانه شبکه الکترونیکی پرداخت کارتی (شاپرک) نشان میدهد که مجموع مبلغ تراکنش‌های انجام شده در این سامانه در فروردین‌ماه سال گذشته ۴/ ۵۲ هزار میلیارد تومان بوده که با رشد ۸/ ۷۰ درصدی در اردیبهشت‌ماه به مبلغ ۵/ ۸۹ هزار میلیارد تومان رسیده است. نگاهی به روند تراکنش‌های انجام شده در سال‌های گذشته نشان میدهد که این افزایش به‌دلیل تعطیل بودن مراکز خرید در ایام تعطیلات نوروز و سپس باز شدن بازار در اردیبهشت‌ماه است. افزایش تراکنش‌ها در اردیبهشت‌ماه در سطحی است که هر سال در خرداد‌ماه مبلغ تراکنش‌ها با کاهش مواجه می‌شود. مبلغ تراکنش‌ها در استان تهران در خرداد ۹۸ به نسبت اردیبهشت کاهش ۸/ ۱۴ درصدی داشته است. پس از آن در تیرماه رشد ۶/ ۱۱ درصدی را ثبت کرده و به سطح ۸۵ هزار میلیارد تومان رسیده است. اما در دو‌ماه متوالی مرداد و شهریور تراکنش‌ها با کاهش مواجه بوده است. در مهر‌ماه مبلغ تراکنش‌های انجام شده در استان تهران بیش از ۸۳ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به شهریور‌ماه رشد ۶/ ۵ درصدی را ثبت کرده است. اما در آبان‌ماه مبلغ تراکنش‌های انجام شده در پایتخت با کاهش ۸/ ۵ درصدی همراه بوده است. اما از آذرماه تا پایان سال تراکنش‌های انجام شده در استان تهران سیر صعودی داشته است. آمارها نشان میدهد که در آذرماه سال گذشته مبلغ تراکنش‌های انجام شده در استان تهران ۸/ ۹۱ هزار میلیارد تومان بوده که نسبت به آبان‌ماه ۳/ ۱۷ درصد افزایش داشته است. این افزایش در ماه‌های بعد نیز تکرار می‌شود، به‌طوری‌که رشد تراکنش‌ها در دی‌ماه مثبت ۵/ ۱ درصد و در بهمن‌ماه ۷/ ۲۰ درصد بوده است. اما در اسفندماه که به‌طور تاریخی به‌دلیل افزایش خرید مردم تراکنش‌های کارتی با افزایش قابل ملاحظه‌ای مواجه بود، در سال گذشته به‌دلیل شیوع ویروس کرونا و تعطیلی مراکز خرید، با کاهش قابل ملاحظه روبه‌رو شده است.
تسری کرونا به کاهش تراکنش‌ها
خبر‌های رسیده نشان میدهد که بیشتر تراکنش‌های فروشگاهی در اسفندماه از فروشگاه‌های مواد غذایی، سوپرمارکت‌ها، فروشگاه‌های مواد بهداشتی، پمپ بنزین‌ها و داروخانه‌ها بوده است. سایر اصناف تقریبا رشدی در فروش ثبت نکرده‌اند. از سوی دیگر گزارش‌های رسیده نشان میدهد کل تراکنش‌ها از نیمه اسفندماه سال گذشته تا نیمه فروردین‌ماه سال‌جاری با کاهش ۶۰ درصد نسبت به دوره مشابه مواجه شده اما در نیمه دوم فروردین که کسب‌وکارها به مرور شروع به‌کار کردند، این کاهش جبران شده و در نهایت تراکنش‌های فروردین‌ماه سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال ۹۷ کاهشی ثبت نکرده است. برخی از کارشناسان معتقدند که علاوه برکرونا که به‌دلیل تعطیلی مراکز خرید در کاهش تراکنش‌های الکترونیکی تاثیر داشته، عامل دیگری مانند اجباری شدن رمز دوم پویا نیز بر این کاهش تراکنش‌ها موثر بوده است. بانک‌مرکزی از ابتدای اسفندماه سال گذشته استفاده از رمز دوم پویا برای تراکنش‌های بالای ۱۰۰ هزارتومان را اجباری کرد که این عامل نیز در کاهش تراکنش‌های اینترنتی و موبایلی اثرگذار بوده است.