شیوع اپیدمی « Coronavirus » در دوماه گذشته جهان را تحت‌تاثیر قرارداده و بازارهای مالی در سراسر جهان را به لرزه درآورده است به‌طوری‌که شاخص S&P ۵۰۰ در ماه گذشته تجربه بزرگترین افت روزانه خود را در تاریخ با حدود ۱۶ هزار میلیارد دلار تجربه کرد. البته زلزله‌ای به مراتب گسترده‌تر از زلزله سال ۲۰۰۸ در این بازارها روی داده که حسابرسان و بنگاه‌های اقتصادی زودتر از دولت‌ها این خطر سراسری را درک کرده‌اند، در نتیجه حسابرسان باید در سال جاری به خطرات افزایش یافته، توجه خاص مبذول دارند.
پیش‌بینی تاثیرات ویروس کرونا و قضاوت بر تاثیر نهایی آنها سخت و دشوار است زیرا جنس این خطر از جنس خطرات مالی نیست که کارگزاران ریاضی و مدل‌سازی پورتفولیویی از پس آن برآیند. در این میان با در نظر داشتن ماهیت این خطر در تاثیر‌گذاری بر بازارهای مالی، نقش حسابرسان با توجه به مهارت‌ها و موقعیت‌های منحصر‌به‌فرد حسابرسان خارجی و حسابرسان داخلی می‌تواند ارزشمند باشد. در این راستا برخی اقدامات کلیدی وجود دارد که در درجه اول مدیریت و حسابرسان داخلی باید از هم‌اکنون در حمایت از سازمان‌های خود شروع کنند. در این میان آنها باید بلافاصله طیف گسترده‌ای از خطرات فوری را درک و ارزیابی کنند. مدیریت، مسوولیت مخاطرات را بر عهده دارد، لذا باید تلاش‌های گسترده‌ای برای شناسایی همه خطرات احتمالی و ارزیابی تاثیر احتمالی آنها بر تداوم فعالیت بنگاه داشته باشند. در این میان حسابرسی داخلی می‌تواند در قالب ارائه یک برنامه و مدل که بتواند به‌صورت عینی خطرات را کاهش یا برطرف سازد، نقش ویژه‌ای را بر عهده دارد. در واقع حسابرسی داخلی باید بتواند از طریق ارتباط و مکالمات با مدیریت و مشارکت در انواع فعالیت‌ها، به ارزیابی بپردازد. همچنین مدیریت باید طیف وسیعی از خطرات - مستقیم و غیرمستقیم - و دامنه اقدامات برای مدیریت این تاثیرات احتمالی به‌ویژه درخصوص زنجیره تامین کالا درمورد عرضه‌کنندگان کالاها و ایفای تعهدات طرف‌های شرکت را شناسایی کرده که احتمالا ممکن است تداوم فعالیت شرکت را با خطر مواجه کند.
اگرچه استانداردهای حسابداری فرض تداوم فعالیت را برای یک دوره یک‌ساله پیش‌رو در نظر دارد، اما ابعاد بحران فعلی در عرض همین چهار ماه بسیاری از بنگاه‌ها را به ورطه سقوط کشانده است. بسیاری از موسسات حسابرسی اگرچه گزارش حسابرسی سال منتهی به ۲۹ دسامبر۲۰۱۹ مشتریان خودرا با اتکا به بند تاکید خاص دوران کرونایی صادر کرده‌اند، اما واقعیت آن است که آنها هم نگران پیامدهای گزارش‌های صادر شده خود هستند.
محصول گزارش حسابرسی «اظهارنظر حسابرس» حتی در زمانی که اظهارنظر مقبول ارائه می‌کنند، قطعی و یقینی نبوده و همراه با ریسک و خطر است. زیرا حسابرس در بند دامنه رسیدگی تاکید دارد: «مسوولیت این موسسه، اظهارنظر نسبت به‌صورت‌های مالی یادشده براساس حسابرسی انجام شده طبق استانداردهای حسابرسی است. استانداردهای مزبور ایجاب می‌کند این موسسه الزامات آیین رفتار حرفه‌ای را رعایت و حسابرسی را به گونه‌ای برنامه‌ریزی و اجرا کند که از نبود تحریف با اهمیت در صورت‌های مالی، اطمینان معقول کسب شود. حسابرسی شامل اجرای روش‌هایی برای کسب شواهد حسابرسی درباره مبالغ و دیگر اطلاعات افشا شده در صورت‌های مالی است. انتخاب روش‌های حسابرسی، به قضاوت حسابرس، از جمله ارزیابی خطرهای تحریف با اهمیت ناشی از تقلب یا اشتباه در صورت‌های مالی، بستگی دارد. برای ارزیابی این خطرها، کنترل‌های داخلی مربوط به تهیه و ارائه صورت‌های مالی به منظور طراحی روش‌های حسابرسی مناسب شرایط موجود، و نه به قصد اظهارنظر نسبت به اثربخشی کنترل‌های داخلی واحد تجاری، بررسی می‌شود. حسابرسی همچنین شامل ارزیابی مناسب بودن رویه‌های حسابداری استفاده شده و معقول بودن برآوردهای حسابداری انجام شده توسط هیات‌مدیره و نیز ارزیابی کلیت ارائه صورت‌های مالی است.»
از طرف دیگر «مسوولیت تهیه صورت‌های مالی طبق استانداردهای حسابداری، با هیات‌مدیره شرکت است. این مسوولیت شامل طراحی، اعمال و حفظ کنترل‌های داخلی مربوط به تهیه صورت‌های مالی است به گونه‌ای که این صورت‌ها، عاری از تحریف با اهمیت ناشی از تقلب یا اشتباه باشد.» به‌رغم اینها ریسک فعلی بسیار بیشتر از ریسک ذاتی حسابرسی است. به‌طور مشخص ارزیابی دارایی‌های مالی با واکنش نشان دادن بازارهای مالی به نگرانی‌های مربوط به شیوع ویروس، با ریسک مواجه شده به‌ویژه آنکه مدت زمان وقوع این اختلال هنوز مشخص نیست، اما حسابرسان و مدیریت ممکن است بخواهند پتانسیل اختلال را در نظر بگیرند. دارایی‌های مالی گزارش شده با ارزش منصفانه در ترازنامه نیز ممکن است منجر به ضررهای تحقق‌یافته و غیرواقعی شود. مدیریت و حسابرسان همچنین باید نسبت به برآوردهای مهم و پیش‌بینی جریان پول نقد مورد‌استفاده در اندازه‌گیری ارزش منصفانه ابزارهای مالی قضاوت کنند. خوشبختانه در مورد بورس ایران با توجه به صعود شتابان شاخص ظاهرا نگرانی خاصی وجود ندارد، اگرچه بسیاری براین عقیده هستند که تا قبل از پایان سال‌جاری شاهد تغییرات خاص در بورس هم خواهیم بود.در همین رابطه جمع‌بندی رهنمودهای انجمن‌های حرفه‌ای حسابرسی جهان تا‌کنون موارد زیر را مورد تاکید قرارداده‌اند.
۱- پوشش ریسک « Hedging »: ممکن است پوشش ریسک با سطوح بالاتر از حد انتظار پیش‌بینی شود که منجر به سطوح بالاتر ناکارآمدی پوشش ریسک برای تشخیص درآمدها شود. مشتریان همچنین ممکن است احتمال وقوع یک معامله پیش‌بینی شده محافظت‌شده با عواقب فوری احتمالی سود را مجدداً برآورد ی پیش‌بینی کنند، مدیریت ممکن است دوباره به فکر استراتژی‌های محافظت از خود باشد.
۲- ارزیابی موجودی کالا: زنجیره تامین کالا و خدمات در سطح جهان به‌علت تولید جهانی و قرارداشتن زنجیره‌ها در اقصی‌نقاط جهان به‌ویژه چین مختل شده و سطح تولید ممکن است تحت‌تاثیر قرار گیرد. اگر مشتری شما دارای ظرفیت بیکار بوده یا طرفیت او کاهش یابد، ممکن است هزینه‌های سربار آنها به‌طور معمول به موجودی اختصاص نیابد. علاوه بر فرآیند این اختلال در تولید و خدمات باید توجه کنید که هزینه‌ای سربار مشابه اوقات اشتغال کامل تخصیص نیابد. تلاش شود در دوران این بحران و اختلال ارزیابی درستی از تغییرات قیمت و کاهش سطح تقاضا به‌عمل آید. نمونه مشمول این رهنمود در ایران می‌تواند صنعت خودرو باشد که بخش قابل ملاحظه‌ای از قطعات خود را از چین و هندوستان وارد می‌کند.
غلامحسین دوانی