سیر تا پیاز بیمه بیکاری تامین اجتماعی

از جمله برای کارگرانی که به شیوه قراردادی کار می‌کنند و همزمان با پایان سال باید نگران باشند که آیا کارفرمایانشان این قرار داد را برای یک سال دیگر تمدید می‌کنند یا باید منتظر آمدن فهرست سیاه تعدیل نیرو باشند که قرار است شب عیدشان را تلخ کند؛‌

سناریویی که هر سال تکرار می‌شود و کارفرمایان به خاطر وضعیت مالی و اقتصادی نامساعدشان مجبورند چند نفری را از کار بیکار کنند. بعد هم منتظر شکایت و نوبت دادگاه می‌رسد. در این میان آنها که مختصر آشنایی با قانون کار دارند و خوش شانس‌تر هستند بعد از چند ماه پیگیری و دوندگی از مزایای دریافت مقرری بیمه بیکاری برخوردار می‌شوند و آنها که شانس و شرایطش را ندارند باید یک کفش آهنین پوشیده و به جست و جوی کاری دیگر بروند. این داستان غم انگیز برخی از کارگرانی است که در کشور ما به شکل قرار دادی با داشتن سابقه بیمه کار می‌کنند و البته بد شانس‌تر از آنها کسانی هستند که حتی از سوی کارفرمایانشان بیمه هم نمی‌شوند.
دکتر غلامرضا مولابیگی – حقوقدان- در باره شرایط دریافت بیمه بیکاری گفت: یکی از تعهدات سازمان تأمین اجتماعی در قبال بیمه شدگان پرداخت مقرری بیمه بیکاری است که به موجب قانون بیمه بیکاری مصوب 1369 پرداخت آن تحت شرایطی برای برخی از بیمه‌شدگان تجویز شده است و این مقررات درباره کارگرانی اجرا می‌شود که آماده خدمت بوده و بدون میل و اراده خود بیکار می‌شوند و بدین لحاظ کاملاً جنبه حمایتی داشته و از نوع مقررات آمره است و توافق کارگر و کارفرما تأثیری در برخوردار نشدن کارگر واجد شرایط از دریافت مقرری بیمه بیکاری ندارد.

مشمولین قانون بیمه بیکاری
به گفته این حقوقدان افرادی که مشمول این قانون می‌شوند چهار گروه هستند. نخست بیمه شدگانی که تابع قانون کار هستند. البته در این باره نیاز به توضیح مختصری وجود دارد و آن اینکه مشمولین تأمین اجتماعی فقط کارگران موضوع قانون کار نیستند و کارکنان برخی از نهادهای عمومی و دولتی که تحت شمول قانون کار نیستند و برخی از اصناف مانند رانندگان و حتی بیمه شدگان اختیاری و صاحبان حرف و مشاغل آزاد نیز از جمله مشمولین قانون تأمین اجتماعی هستند.
گروه دیگری که مشمول دریافت قانون بیمه بیکاری می‌شوند کارآموزان هستند. سومین گروه نمایندگان کارفرمایان و گروه چهارم کارفرمایان هستند. بیمه بیکاری برای حمایت از بیمه شدگان کارگر است و کارفرمایان ممکن است براساس بیمه صاحبان مشاغل آزاد و بیمه شدگان اختیاری اقدام به پرداخت حق بیمه کنند، بنابراین آنها مشمول استثنای مذکور در بند 2 ماده یک قانون بیمه بیکاری بوده و از شمول این قانون خارج خواهند بود.
این حقوقدان در ادامه گفت: هر چند از ماده یک قانون کار استنباط می‌شود که کارگران موضوع این قانون همگی از مشمولین بیمه بیکاری هستند ولی براساس برخی از قوانین، کارگاه‌هایی از شمول قانون کار خارج شده‌اند که عبارتند از: کارگاه‌های خانوادگی- طبق ماده 188 قانون کار-کارگاه‌های کوچک- طبق ماده 191 قانون کار – و کارگاه‌های دارای 5 نفر کارگر و کمترکه طبق قانون معافیت کارگاه‌ها و مشاغل دارای 5 نفر کارگر و کمتر از شمول قانون کار تا پایان برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مصوب سال 78 معاف شناخته و طبق تبصره یک آن پرداخت حق بیمه بیکاری را به اختیار و توافق کارگر و کارفرما موکول کرده است.
 در همین رابطه محمد علی عابدینی – کارشناس ارشد حقوق نیز  گفت: بر اساس ماده 3 قانون بیمه بیکاری مصوب مهر 1369 سازمان تأمین اجتماعی مکلف شده با دریافت حق بیمه مقرر به بیمه شدگانی که طبق قانون بیکار شده‌اند مقرری بیمه بیکاری پرداخت کند که این قانون جنبه حمایتی بیمه بیکاری را نشان می‌دهد.
طبق تبصره 2 بند الف ماده 7 قانون بیمه بیکاری جمع مدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بیمه بیکاری اعم از دوره اجرای آزمایشی یا دائمی آن برای مجردین حداکثر 36 ماه و برای متأهلین یا متکلفین حداکثر 50 ماه بر اساس سابقه کلی پرداخت حق بیمه و به شرح ذیل است: چنانچه سابقه پرداخت حق بیمه از 6 ماه تا 24 ماه باشد حداکثر مدت استفاده از مقرری بیمه بیکاری برای مجردین 6ماه وبرای متأهلین یا متکلفین 12 ماه است. در صورتی که سابقه پرداخت حق بیمه 25 تا 120 ماه باشد برای مجردین 12 ماه و برای متأهلین یا متکلفین 18 ماه است. اگر سابقه پرداخت از 121 الی 180 ماه باشد برای مجردین 18 ماه و برای سایرین 26ماه بیمه بیکاری تعلق می‌گیرد. در مورد سابقه پرداخت 181 تا 240 ماه نیز مجردین 26 ماه و متاهلین 36 ماه بیمه می‌گیرند و برای بالاتر از این مدت تا 50 ماه هم بیمه بیکاری تعلق می‌گیرد.
طبق قانون برخی افراد مانند کارگری که بازنشسته یا از کار افتاده کلی شده و از مستمری بازنشستگی یا از حقوق از کارافتادگی بهره‌مند است یا صاحبان مشاغل آزاد و بیمه شدگان اختیاری و همچنین اتباع بیگانه هر چند مشمول مقررات تأمین اجتماعی و قانون کار باشند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند نخواهند بود و از شمول قانون بیمه بیکاری خارج هستند.

شرایط برقراری مقرری بیمه بیکاری
به گفته دکتر مولا بیگی شرایط و ضوابط برقراری بیمه بیکاری از اختیارات قانونگذار است و در شرح ماده 14 قانون بیمه بیکاری مقرر داشته آیین نامه اجرایی این قانون در 12/10/69به تصویب هیأت وزیران رسیده است و هیچ یک از مراجع تأمین اجتماعی و وزارت کار و امور اجتماعی و حتی مصوبه هیأت وزیران نمی‌تواند برخلاف حکم قانونگذار شرایط و ضوابط بهره‌ مندی از مقرری بیمه بیکاری را تغییر دهد. در همین خصوص هیأت عمومی دیوان عدالت اداری نیز درباره وضع و تعیین ضوابط و قواعد خاص در باب برخورداری از حق بیمه بیکاری رأی داده و آن را خارج از حدود و اختیارات سازمان تأمین اجتماعی تشخیص داده و آن را باطل کرده است.

شرایط بهره ‌مندی از مقرری بیمه بیکاری
بر اساس قانون افرادی که می‌خواهند از بیمه بیکاری استفاده کنند باید شرایطی داشته باشند از جمله اینکه بدون میل و اراده خودشان از کار اخراج شده باشند و آماده به کار باشند. همچنین طبق این قانون بازخریدی کارگر نافی مقرری بیمه بیکاری نیست. کارگرانی که برخلاف میل و اراده خود بازخرید شوند ولی آماده کار باشند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند خواهند بود.
دکتر مولابیگی در این باره افزود: کارگرانی که به شکل موقت بیکار شده‌اند نیز شامل این شرایط می‌شوند. به عبارت دیگر ضرورتی ندارد که بیکاری کارگر برای مدت نامحدود و نامعلوم باشد تا مستحق دریافت بیمه بیکاری شود. در این باره تبصره یک ماده دو قانون بیمه بیکاری مقرر می‌ دارد: بیمه شدگانی که به علت تغییر ساختار اقتصادی واحد مربوطه به تشخیص وزارتخانه ذیربط و تأیید شورای عالی کار بیکار موقت شناخته می‌شوند نیز مشمول مقررات این قانون خواهند بود. بیکاری کارگر به لحاظ تعطیلی کارگاه نافی استحقاق او به استفاده از مقرری بیمه بیکاری نیست و تبصره 2 قانون بیمه بیکاری نیز بیمه‌ شدگانی را که به علت بروز حوادث قهریه و غیر مترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش‌سوزی و... بیکار می‌شوند با معرفی واحد کار و امور اجتماعی محل مشمول قانون بیمه بیکاری اعلام داشته است.
همچنین در مواردی که اخراج کارگر ناشی از رعایت نکردن مقررات انضباطی یا قصور از انجام وظایف محوله و در اجرای مقررات ماده 27 قانون کار باشد نیز مشمول مقررات بیمه بیکاری خواهد بود مگر اثبات شود که کارگر به عمد با ارتکاب بی‌انضباطی و نقض مقررات قصد ترک خدمت و بیکاری خود را داشته است. از سوی دیگر کارگرانی هم که به لحاظ پایان یافتن مدت قرارداد کار یا اتمام کار موقت بیکار شده‌اند، شامل دریافت بیمه بیکاری می‌شوند.

پرداخت حق بیمه
عابدینی درباره چگونگی شرایط دریافت مقرری بیمه بیکاری  گفت: «بیمه شده باید حداقل شش ماه سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد و وفق ماده 5 قانون بیمه بیکاری پرداخت حق بیمه بیکاری سه درصد مزد بیمه شده است که به تمامی توسط کارفرما تأمین و پرداخت خواهد شد. البته در دو مورد با وجود اینکه حق بیمه شده به مدت شش ماه پرداخت نشده باشد سازمان تأمین اجتماعی مکلف به برقراری بیمه بیکاری در حق بیمه شده خواهد بود. این دو مورد عبارت است از بیمه شدگانی که به علت بروز حوادث قهریه و غیر مترقبه از قبیل سیل، زلزله، جنگ، آتش ‌سوزی و... بیکار می‌شوند و گروه دیگر بیمه‌شدگانی هستند که حداقل 6 ماه سابقه پرداخت حق بیمه قبل از بیکار شدن داشته باشند و به حکم ماده 36 قانون تأمین اجتماعی مسئولیت پرداخت حق بیمه سهم کارفرما و شخص بیمه شده به عهده کارفرما بوده و تأخیر کارفرما در پرداخت حق بیمه یا امتناع از پرداخت آن رافع مسئولیت و تعهدات سازمان در مقابل بیمه شده نیست.»بی تردید دریافت مقرری بیمه بیکاری برای افراد مزایای دیگری نیز دارد که قانونگذار آنها را نیز در نظر داشته است. از جمله اینکه تمام مدتی که فرد بیمه بیکاری می‌گیرد برای وی به‌عنوان سابقه خدمت محسوب می‌شود یا اینکه در صورت پیدا شدن کار وی در اولویت معرفی به واحدهای جدید اشتغال و دریافت پروانه‌‌های کسب و کار و تأسیس واحدهای اقتصادی قرار می‌گیرد.
دکتر مولابیگی همچنین درباره شرایطی که منجر به قطع این مقرری می‌شود نیز گفت: چنانچه مدت پرداخت بیمه بیکاری تمام شود یا فرد به کار جدیدی مشغول شود یا در صورت پیدا شدن کار تخصصی‌اش از قبول آن خودداری کند یا اینکه مشمول دریافت مستمری بازنشستگی یا از کارافتادگی کلی شود دیگر نمی‌تواند از مقرری بیمه بیکاری استفاده کند.