این درحالی است که رشد و توسعه این صنعت می‌تواند نقش مؤثری در حمایت از خانوارهای ایرانی و همچنین صنایع و فعالان اقتصادی داشته باشد. اما بررسی رشته‌های بیمه‌ای و کل سبد درآمد این صنعت نشان میدهد که بجز دو رشته بیمه شخص ثالث که رشته‌ای اجباری است و بیمه درمان سایر رشته‌های بیمه‌ای با اقبال اندک مردم مواجه شده است. در سایر کشورهای دنیا درکنار چنین رشته‌هایی پوشش‌های بیمه عمر و زندگی با استقبال بالایی از سوی مردم همراه است و همین عامل باعث افزایش سهم صنعت بیمه از تولید ناخالص داخلی شده است. زمانی که دلایل اندک بودن سهم بیمه در تولید ناخالص داخلی کشورمان را بررسی می‌کنیم شاید بزرگترین عامل نبود یک فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی کامل و شفاف از نقش بیمه در زندگی مردم باشد. برهمین اساس در پرس و جو از مردم به این نتیجه می‌رسیم که عده کمی با قابلیت‌های سایر رشته‌های بیمه‌ای آشنا هستند ضمن اینکه یک نوع بی‌اعتمادی نیز نسبت به این صنعت در میان مردم به چشم می‌خورد. درواقع عملکرد برخی از شرکت‌ها یا نمایندگان آنها در فروش و انجام تعهدات بیمه‌ای باعث شده است تا مردم به‌عنوان مشتریان بالقوه این صنعت نگاه چندان مثبتی به بیمه نداشته باشند.
به گفته برخی از بیمه‌گذاران هنگامی که حادثه‌ای رخ میدهد و زمان دریافت خسارت و عمل به تعهدات می‌رسد برخی از شرکت‌های بیمه موانع تازه‌ای پیش روی بیمه‌گذاران خود قرار می‌دهند و آن‌طور که آنها انتظار دارند از خسارت دریافتی بهره‌مند نمی‌شوند. همچنین طولانی شدن فرایند رسیدگی به پرونده‌های خسارت و پرداخت خسارت نیز از جمله شکایت‌های دیگری است که بیمه‌گذاران نسبت به صنعت بیمه دارند. برهمین اساس برای پاسخگویی به چرایی این حس بی‌اعتمادی و نارضایتی در میان مردم درهمین زمینه و برای اینکه از نظر کارشناسی دلایل این موضوع و ریشه‌های بی‌اعتمادی و نارضایتی مردم به صنعت بیمه را بررسی کنیم به سراغ سه کارشناس رفتیم که یکی از اهالی صنعت بیمه و دو کارشناس مستقل از خارج از صنعت هستند. درادامه نظر لطفعلی بخشی اقتصاددان، آلبرت بغزیان استاددانشگاه و مدیرعامل یک شرکت بیمه خصوصی دراین باره را می‌خوانید.
فرهنگ‌سازی راه حل اصلی
در جوامع توسعه یافته یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در اقتصاد ملی هر کشوری بالا بودن ضریب نفوذ بیمه است که البته برای افزایش ضریب نفوذ بیمه برنامه داشته‌اند. مدیرعامل یک بیمه‌گذار خصوصی درباره این موضوع معتقد است که هرچه شاخص‌های رشد و توسعه در کشوری بالاتر باشد، وضعیت صنعت بیمه نیز بهتر خواهد بود. برهمین اساس برای بالابردن سهم بیمه از تولید ناخالص داخلی کشور نیازمند یک برنامه‌ریزی بلندمدت هستیم.یکی از زیرساخت‌های این کار توسعه فرهنگ بیمه است که در کوتاه مدت ممکن نیست و باید از همان مرحله آموزش و پرورش آغاز و توسط رسانه‌های گروهی بسط داده شود.
ازسوی دیگر باید با کارهای ترویجی بیمه را در کشور جا بیندازیم. هم‌اکنون زمانی که یک بلای طبیعی مانند سیل و زلزله در یکی از شهرهای کشور رخ میدهد، مردم سایر شهرها نسبت به حادثه دیدگان حس ترحم پیدا می‌کنند و ممکن است بخشی از کمک‌های مردمی از این طریق به دست آنها برسد، اما اگر بتوانیم این حس را با بیمه عوض کنیم خیلی بهتر است.
بنابراین توسعه بیمه در کشور نیازمند یک فرهنگ‌سازی جدی است و باید توسط مردم شناخته شود تا به آن اعتماد کنند. بخشی از این توسعه توسط نظام حاکمیت و مردم صورت می‌گیرد و بخش دیگر به فعالان صنعت بیمه برمی گردد که باید با ارائه خدمات بموقع و مطلوب رضایت و اعتماد بیمه‌گذاران را به دست آورند.
زمانی که میزان حق بیمه را با برخی از هزینه‌های غیرضروری خانوارها مقایسه کنیم می‌بینیم که بیمه هزینه چندانی ندارد. این درحالی است که بخشی از این حق بیمه‌ها از طریق پرداخت خسارت دوباره به بیمه‌گذاران بازمی گردد.
نقش دوگانه بیمه‌ها
عملکرد مردم نسبت به رشته‌های بیمه نشان داده است هرجا که آنها متوجه شوند خرید بیمه به نفع آنهاست به صورت خودکار اقدام به خرید بیمه می‌کنند برای مثال در بحث بیمه درمان تمام ایرانی‌ها دنبال پوشش بیمه‌ای پایه و تکمیلی هستند ولی در سایر رشته‌های بیمه‌ای بخصوص بیمه عمر که در سایر کشورها خریدار زیادی دارد با اقبال مردم مواجه نمی‌شود. حال درخصوص دلایل این رفتار مردم نسبت به بیمه برخی از کارشناسان اعتقاد دارند که علاوه بر ضعف فرهنگ‌سازی برخی از رفتارهای بیمه‌ها مانند طولانی شدن دوره پرداخت خسارت در زمان انجام تعهدات شرط و شروط تازه‌ای که گاهی اوقات از سوی بیمه‌ها گذاشته می‌شود باعث بی‌اعتمادی مردم نسبت به بیمه‌ها شده است. ضمن اینکه در طول سال‌های گذشته برخی از شرکت‌های بیمه از انجام تعهدات خود بازماندند و در نهایت به ورشکستگی آنها منجر شد و بیمه‌گذاران آنها نیز صدمات زیادی متحمل شدند.
مدیرعامل مذکور در پاسخ به این سؤال می‌گوید: اساساً بیمه‌ها باید دو نقش را به صورت کامل اجرا کنند، یا خدمات جدیدی به مردم و بیمه‌گذاران خود ارائه کنند یا اینکه همین خدمات موجود را به بهترین نحو ارائه کنند که به اعتقاد من نقش دوم یعنی اجرای تعهدات جاری مهمتر از نقش اول است.
در واقع صنعت بیمه اگر بتواند خدمات موجود را به بهترین نحو ارائه دهد، بهترین تأثیر را در اعتماد‌سازی مردم خواهد داشت. البته ارائه خدمات نوین و جدید بر اساس نیازهای روز کشور نیز می‌تواند تأثیر زیادی دراین بخش داشته باشد.
به گفته وی، توقع و انتظار مردم نیز از صنعت بیمه همین است که بیمه‌نامه‌ای که خریداری کرده‌اند با بهترین خدمات دریافت کنند و در این زمینه مشکلی نداشته باشند. این کارشناس صنعت بیمه با پذیرش این موضوع که در بدنه صنعت بیمه کشور دراین خصوص ضعف وجود دارد، می‌افزاید: می‌توان گفت صنعت بیمه برای اجرای تعهدات خود نیاز به تلاش بیشتری دارند.
البته باید گفت هیچ شرکت بیمه‌ای نیز قصد ناراضی کردن مشتریان خود را ندارد. باید دید که چرا این نارضایتی ایجاد می‌شود.این نارضایتی‌ها صرفاً به عملکرد تنها شرکت‌های بیمه مربوط نمی‌شود. گاهی اوقات این نارضایتی به قوانین و پیچیدگی آن برمی گردد و برخی اوقات به شرایط اقتصادی خاص کشور ارتباط دارد.
پشت پرده نارضایتی مردم از بیمه
این فعال صنعت بیمه در پاسخ به این سؤال که مهمترین دلایل نارضایتی مردم از بیمه‌ها چیست، می‌گوید: همان‌طور که می‌دانید در سال‌های اخیر اقتصاد کشور با رکود مواجه بود که این رکود در تمام بخش‌های اقتصادی تأثیر گذاشت و شرکت‌های بیمه نیز از آن مستثنی نبودند. برهمین اساس در زمان انجام تعهداتشان ممکن است مشکلات مالی ایجاد شود. یکی از این عوامل که باعث این مشکل می‌شود بالا بودن معوقات و طلب‌های شرکت‌های بیمه از شرکت‌های دیگر است که به همان دلیل رکود اقتصادی خریداران بیمه نامه و استفاده‌کنندگان از خدمات بیمه‌ای نمی‌توانند در زمان مقرر نسبت به پرداخت تعهدات خود اقدام کنند و این مشکل زنجیروار به شرکت‌های بیمه و سپس به بیمه‌گذاران دیگر منتقل می‌شود. بنابراین زمانی که تأخیری در پرداخت خسارت بیمه‌ها دیده می‌شود باید مطالبات آن را نیز در نظر گرفت.
وی درباره ورشکستگی بیمه توسعه که باعث سرگردانی تعداد زیادی از بیمه‌گذاران شد، توضیح میدهد: موضوع ورشکستگی بیمه توسعه که باعث مشکلات زیادی برای بیمه‌گذاران آن شد را نباید به تمام صنعت بیمه تعمیم داد. هم‌اکنون حدود 30 شرکت بیمه‌ای دارای مجوز رسمی در کشور فعال هستند و سال‌ها به خدمت‌رسانی به مردم مشغولند و مشکلی که برای بیمه توسعه به وجود آمد یک استثنا بود.
براساس اظهارات وی در خصوص بیمه شخص ثالث در سال‌های گذشته، چارچوب‌های فنی صنعت بیمه لحاظ نشد. از یک سو نرخ حق بیمه این رشته توسط دولت و براساس شرایط خاص بخشنامه‌ها و توصیه‌های خاص تعیین می‌شد و از سوی دیگر نرخ دیه به عنوان یک معیار مهم برای تعیین بیمه شخص ثالث نیز در اختیار قوه قضائیه است و صنعت بیمه هیچ گونه نقشی در آن ندارد و آثار آن تا سال‌ها باقی می‌ماند. درمجموع قراردادهای بیمه‌ای برای مدت سه سال تحلیل می‌شود. بنابراین هیچ گونه محاسبات فنی و علمی در این رشته دیده نمی‌شد.
وی اضافه می‌کند: در رشته بیمه درمان نیز شرایط مشابهی با شخص ثالث دارد. متأسفانه آنچه در واقعیت میان شرکت‌ها و بیمه‌گذاران اتفاق می‌افتد با نرخ‌هایی که تعیین می‌شود تفاوت زیادی دارد.
اگر نرخ واقعی حق بیمه برای شرکت‌ها اعمال شود و مبلغ آن هم به صورت نقد پرداخت شود به طور قطع بیمه‌ها به مشکل مالی برنمی خورند و به راحتی می‌توانند در زمان مقرر تعهدات خود را انجام دهند. علاوه براین در سال‌های اخیر حساسیت‌های مردم و بیمه‌گذاران نیز بیشتر شده است و مطالبه گری بیشتری دارند.
مدیرعامل بیمه مذکور همچنین تأکید می‌کند: نکته مهم دیگر ضرورت فرهنگ‌سازی است که باید توسط بیمه‌ها انجام شود. بیمه‌ها باید هنگام عقد قرارداد تمام جزئیات آن و تعهدات طرفین را تشریح کنند. درصورتی که طرفین تعهدات و حقوق خود را بدانند میزان نارضایتی‌ها کاهش می‌یابد. گاهی اوقات بیمه‌گذار در ذهن خود تصور می‌کند که باید خدمات خاصی را در زمان خسارت دریافت کند درحالی که در قرارداد قید نشده است و همین اختلاف باعث نارضایتی او می‌شود.
رفتار دوگانه بیمه‌ها با مردم
لطفعلی بخشی اقتصاددان و مؤلف کتب صنعت بیمه دو موضوع مهم را مورد تأکید قرارمی‌دهد و می‌گوید: یکی از مهمترین عوامل ناموفق بودن بیمه‌ها در ایران عملکرد منفی شرکت‌های بیمه است. زمانی که مردم برای عقد قرارداد به یکی از شرکت‌ها مراجعه می‌کنند برخورد مؤدبانه و دوستانه‌ای با او می‌شود ولی زمانی که خسارتی رخ میدهد و پرداختی باید صورت گیرد با بهانه‌های مختلف از انجام تعهدات خود شانه خالی می‌کنند.
وی می‌افزاید: براین اساس شرکت‌های بیمه به دلیل همین رفتار چندان خوشنام نیستند و مردم اعتماد زیادی به آنها ندارند که البته عملکرد بیمه‌های خصوصی نیز دراین بخش تفاوت زیادی با بیمه‌های دولتی ندارد و حتی بدتر هم بوده است.
این اقتصاددان درادامه وجود نظام تأمین اجتماعی گسترده و دولت بزرگ را مانع دیگری در راه توسعه بیمه در ایران معرفی می‌کند. به گفته وی هم‌اکنون 37 میلیون نفر تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی هستند که در کنار بیمه درمان بیمه عمر نیز محسوب می‌شود. از سوی دیگر تمام کارمندان دولت و نیروهای مسلح نیز از پوشش بیمه‌ای برخوردارند و به همین دلیل تمایل چندانی برای خرید بیمه‌های بازرگانی وجود ندارد.
وی با اشاره به اینکه درصورتی که بیمه تأمین اجتماعی را به بازرگانی رشته عمر اضافه کنیم سهم بیمه عمر در ایران با استانداردهای جهانی آن برابر می‌شود. درحالی که درپرتفوی(سبد دارایی‌ها) صنعت بیمه سایر کشورها بیمه عمر سهم 70 درصدی دارد در ایران گفته می‌شود که این سهم کمتر از 5 درصد است ولی واقعیت این است که تأمین اجتماعی توانسته این خلأ را پرکند.
سهم مردم و بیمه‌ها در توسعه نیافتن صنعت بیمه
آلبرت بغزیان اقتصاددان و استاد دانشگاه نیز دلایل این موضوع را به دو بخش تقسیم می‌کند که بخشی از آن به فرهنگ مردم و بخش دوم به عملکرد شرکت‌های بیمه برمی گردد. این کارشناس اقتصادی می‌گوید: در ایران به طور عمده مردم ریسک‌پذیری بالایی دارند و به نوعی به استقبال خطر می‌روند و درمجموع ارزش زندگی در میان آنها پایین است. ازسوی دیگر به دلیل نرخ تورم بالا مردم به بیمه به‌عنوان یک هزینه نگاه می‌کنند و به تأثیر آن در آینده توجه چندانی ندارند.
وی درادامه به تأثیر عملکرد و رفتار شرکت‌های بیمه دراین بخش اشاره کرده و می‌افزاید: درکنار اینکه شرکت‌های بیمه‌ای تبلیغات مطلوبی برای فرهنگ‌سازی بیمه نداشته‌اند آنها همواره تنها به فکر فروش بیمه‌نامه هستند و چه بسا بتوان گفت نگاهی کاسب کارانه به بیمه دارند.
بغزیان ادامه میدهد: همچنین برخی از شرکت‌های بیمه متأسفانه هنگام اجرای تعهدات خود و در زمان پرداخت خسارت نیز رفتار خود را تغییر می‌دهند. برهمین اساس بیمه‌گذار وقتی از مبلغی که انتظار دارد به‌عنوان خسارت دریافت کند کمتر می‌گیرد از بیمه ناامید می‌شود و تنها آن را به‌عنوان یک هزینه اضافی نگاه می‌کند. درحالی که اگر بیمه‌گذاران ببینند که در زمان سختی و خسارت بیمه نامه‌های خریداری شده به کمک آنها می‌آید نگاه آنها به صنعت بیمه تغییر می‌کند.
عملکرد صنعت بیمه در ایران در 5 ماهه اول 95
براساس تازه‌ترین آمار ارائه شده از سوی بیمه مرکزی ایران در پنج ماهه نخست امسال، حجم حق بیمه‌های تولیدی بازار بیمه با 20/3درصد افزایش نسبت به مدت مشابه سال گذشته به حدود 98/7 هزار میلیارد ریال رسیده است که سهم بخش غیردولتی از این مقدار به 66/8 درصد رسید و 33/2 درصد دیگر توسط بیمه ایران در نقش تنها شرکت بیمه دولتی تولید شد. تعداد بیمه نامه‌های صادره دراین مدت نیز با حدود 12/3 درصد رشد نسبت به مدت مشابه سال قبل به حدود20/6 میلیون فقره رسیده است. 41/5 درصد حق بیمه‌های تولیدی به رشته بیمه شخص ثالث و مازاد اختصاص داشت. 20/4 درصد نیز به بیمه درمان اختصاص داشت.اما سهم بیمه‌های زندگی به میزان 13/4 درصد از پرتفوی حق بیمه تولیدی بازار رسید.
بالاترین خسارت پرداختی مربوط به بیمه درمان
در این پنج ماه شرکت‌های بیمه حدود 60 هزار میلیارد ریال خسارت به بیمه‌گذاران پرداخت کرده‌اند که در مقایسه با 5 ماهه منتهی به مرداد 94 بالغ بر 31/2 درصد رشد نشان میدهد.55/1 درصد خسارت‌های بازار بیمه نیز توسط بخش غیردولتی جبران شده است. شرکت‌های بیمه در حدود 12 میلیون مورد خسارت به بیمه‌گذاران پرداخت کردند که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل 29/1 درصد رشد داشته است. 38/7 درصد از خسارت‌های پرداختی به بیمه شخص ثالث و مازاد اختصاص داشته است. 35/8درصد از خسارت‌ها نیز در رشته بیمه درمان پرداخت شده است.سهم بیمه زندگی از خسارت‌ها به حدود 7/5 درصد می‌رسد. نسبت خسارت حاصل تقسیم خسارت پرداختی به حق بیمه تولیدی بر حسب درصد است که در این مدت معادل 60/7درصد بوده است و درمقایسه با مدت مشابه سال قبل 5/1 درصد واحد افزایش داشته است. دو رشته بیمه درمان و بدنه خودرو به ترتیب با 106/8 و 70/9 درصد بالاترین نسبت خسارت از بازار بیمه داشته‌اند. پس از رشته‌های مذکور دو رشته حوادث رانندگی و شخص ثالث با 60/5 و 56/6 درصد نسبت خسارت بالاتری از سایر رشته‌ها داشته‌اند.
وضعیت صنعت بیمه در ایران از نگاه بیزینس مانیتور اینترنشنال
نشریه بیزینس مانیتور اینترنشنال طی گزارشی پیرامون صنعت بیمه ایران به پیش‌بینی وضعیت سه ماهه اول سال 2016 این صنعت در کشورمان پرداخته است. براساس این گزارش طی سال 2015، پیش‌بینی شد که بیمه‌های بازرگانی در ایران در مجموع نزدیک به 15 درصد قرارداد صادر کند که این رقم با توجه به پیش‌بینی اقتصادی، ضعیف بود. این ضعف به دلیل عدم قطعیت در روابط غرب با ایران و نیز قیمت پایین نفت پیش‌بینی شده بود اما مابقی دوره پیش‌بینی، از خود رشد نشان میدهد زیرا اقتصاد در حال بهبود است و رشد در صنعت بیمه، به دلیل وجود رشته‌های بیمه‌ای پایه و اجباری مانند خودرو و سلامت است.انتظار می‌رود در سال 2016، به دلیل جمعیت بالا و کاهش نرخ بیکاری در کشور، برداشته شدن کامل تحریم‌ها و نیز افزایش حقوق قشر متوسط رشد اقتصادی در ایران دیده شود. مانند دیگر بازارهای منطقه‌ای، بخش غیرزندگی نسبت به بیمه زندگی، بخش اعظم صنعت بیمه را در بر می‌گیرد و این منبع کلیدی برای رشد صنعت پیش‌بینی می‌شود. بیمه اجباری شخص ثالث خودرو و بیمه سلامت همچنان رشته‌های فراگیر در کشور است و دلیل اصلی افزایش حق‌بیمه‌ها در سال 2015 نیز به همین موضوع بر می‌گردد. بیمه خودرو با تقاضای بالای خودرو، افزایش یافته است و انتظار می‌رود بر اساس کمبود سرمایه‌گذاری در حمل و نقل عمومی و قیمت پایین نفت، همچنان به قوت خود باقی بماند. علاوه بر این، بیمه سلامت نیز باید رشته فراگیر باقی بماند زیرا دولت تلاش دارد تا هزینه‌های بالای خدمات درمان عمومی را با تشویق شهروندان به خرید بیمه خصوصی کاهش دهد. همچنین، ترکیبی از افزایش در تعداد افراد بالای 65 سال و نیز افزایش ثروت جمعی طبقه متوسط جامعه، به این بخش از صنعت بیمه رشد مضاعف می‌بخشد.
بازار بیمه ایران در ادعاهای خسارت، رشد یکنواختی خواهد داشت و به گزارش بیمه مرکزی ایران در اکتبر 2015، ادعاهای خسارت پرداختی تا 7/21 درصد در پنج ماه اول سال 1394 (مارس تا جولای 2015) افزایش داشته است.