صنعت بیمه یکی از زیر‌مجموعه‌های صنعت مالی به شمار می‌رود. بیمه، در لغت به اطمینان، ضمانت، حفظ و نگهداری در برابر حوادث و خطرات، معنا شده و در اصطلاح، ضمانت مخصوصی است از جان یا مال که در تمدن جدید، رواج یافته است.
بیمه چیست؟
بیمه قراردادیست که شخصی (بیمه‌گر)، بنا به توافقی که در قرارداد بیمه ذکر شده، تعهد می‌کند ریسک یا خطر احتمالی ناشی از این قرارداد را برای شخصی دیگر (بیمه‌گذار)، در دوره قرارداد و در مقابل حادثه یا خطرات موضوع قرارداد، جبران کند. اساس صنعت بیمه بر پایه محاسبات اکچوئری قرار دارد.
پیشینه بیمه در جهان
در دنیای قدیم که ترابری هوایی وجود نداشته، اساس تجارت جهان را حمل‌ونقل دریایی تشکیل می‌داده است و به‌همین علت هم اولین نشانه‌های کسب‌وکارهای نوین، از فعالیت‌های دریانوردی آغاز شده و به‌طور یقین، می‌توان گفت اولین دستاوردهای انسان در صنعت بیمه، به دست دریانوردان و بازرگانان دریایی حاصل شده است. گفته می‌شود، در بسیاری از مدارک، پیدایش بیمه را به بازرگانان چینی نسبت می‌دهند. آنها دریافته بودند احتمال غرق یا محل دستبرد واقع‌شدن همه قایق‌ها و کشتی‌هایی که در یک روز در یک بندر تردد می‌کنند، بسیار کم است؛ بنابراین برای جلوگیری از خطر نابودی همه سرمایه، بار و کالایشان را در چند کشتی و قایق مختلف بارگیری می‌کردند. در‌واقع آنها ریسک تجارت خود را در سبدهای مختلف قرار می‌دادند تا ایمن باشند. بررسی تاریخچه تجارت و بیمه، نشان میدهد بازرگانان فنیقی و بابل (به‌عنوان پیش‌قراولان تجارت دریایی) برای تأمین هزینه کالا و کشتی، وام دریافت می‌کردند؛ به‌طوری‌که بهره وام دریافتی این بازرگانان، بیشتر از عرف معمول بود. در مقابل، وام‌دهنده، درصورتی‌که کشتی بازرگان در دریا دچار توفان یا دستبرد دزدان دریایی می‌شد، وام دریافتی بازرگان مدیون را می‌بخشید و وام‌دهنده با تقبل ریسک بروز حوادث غیرمترقبه برای کشتی، به‌نوعی آن را بیمه می‌کرد. همین تجربیات، بعدها در قرون اولیه رشد سرمایه‌داری و سوداگری در ایتالیا، به‌عنوان مادر بانکداری و بیمه به روشی مدون و مرسوم برای مبادلات دریایی در بندرهای مختلف ایتالیا تبدیل شد. قدیمی‌ترین گزارش مکتوبی که از قراردادهای بیمه دریایی وجود دارد نیز مربوط به یک کشتی ایتالیایی است که در سال ۱۳۴۷ میلادی، در جنوا به ثبت رسیده است.
پیشینه صنعت بیمه در ایران
فعالیت بیمه‌ای در ایران از سال ۱۲۸۹ شروع شد. در این سال، دو مؤسسه روسی با نام‌های نادژدا و قفقاز مرکوری، شروع به کار کردند. پس از شروع به کار این دو مؤسسه، در حدود ۱۳ شرکت خارجی در بازار بیمه کشور، فعالیت خود را تا سال ۱۳۱۴ خورشیدی، شروع کردند که از آن جمله، می‌توان به شرکت‌های آلیانس انگلیس، یورکشایر انگلیس و اینگستراخ روسیه اشاره کرد. ایده تشکیل یک شرکت بیمه ایرانی، در سال ۱۳۱۰ از سوی فردی ایرانی به نام دکتر الکساندر آقایان (که سابقه فعالیت را در شرکت بیمه روسی نادژدا داشت) به علی‌اکبر داور، وزیر مالیه وقت، ارائه شد که در نهایت، در ۱۵ آبان سال ۱۳۱۴، شرکت سهامی بیمه ایران با سرمایه دو‌میلیون تومان، به‌عنوان اولین شرکت ایرانی بیمه تأسیس شد. داور در این روز، پس از سخنرانی کوتاهی که در افتتاحیه این شرکت داشت، منزل مسکونی خود را تحت پوشش بیمه آتش‌سوزی درآورد و اولین بیمه‌نامه صادره ایرانی، در همین روز به نام وی ثبت شد. دو سال بعد، در سال ١٣١٦، قانون بیمه در ایران به تصویب رسید.
رشد سرمایه‌داری، بدون صنعت بیمه امکان‌پذیر نبوده است؛ زیرا گسترش سرمایه و جهانی‌شدن آن، نیازمند حمایت از خسارت‌ها، آسیب‌ها و ریسک‌هایی است که در ذات مبادلات بین‌المللی روی می‌دهند. گسترش صنعت بیمه، این پوشش ریسک را تا درون خانواده‌ها با بیمه عمر، بیمه سلامت، بیمه آتش‌سوزی منازل، بیمه کفایت تحصیلات فرزندان، بیمه مسافرت و... کشانیده است. بیمه‌ها، در تداوم رشد و توسعه خود به دو مقوله کلی بیمه‌های اجتماعی و بیمه‌های تجاری تقسیم شده‌اند. در بیمه‌های اجتماعی که عموما اجباری، الزامی و برآمده از قانون هستند، به‌‌جز بیمه‌شده، اشخاص دیگری (دولت یا کارفرمایان) در پرداخت حق بیمه با بیمه‌گذار مشارکت می‌کنند؛ اما در بیمه‌های تجاری، به‌طور معمول، خود بیمه‌گذار مسئولیت تعهد و پرداخت حق بیمه را بر عهده می‌گیرد که این‌گونه بیمه، امروزه بسیار متعدد و شامل: بیمه حمل‌ونقل، بیمه عمر، بیمه حوادث، بیمه اتومبیل، بیمه شخص ثالث، بیمه تکمیلی درمان، بیمه مسافرت، بیمه وجوه نقد، بیمه مسئولیت و... است.
نکته جالب آنکه با‌وجود اینکه تلفات جانی در ایران (مرگ‌ومیر جاده‌ای) در نرخ بالای جهانی است، بیمه عمر و بیمه مرگ‌ومیر، کمتر در مرکز توجه مردم قرار دارد که این موضوع، به فرهنگ‌سازی و انتقال مفاهیم بیمه‌ای به کتاب‌های درسی دوره دبیرستان نیاز دارد .