اخيراً سازمان شفافيت جهاني، ايران را از نظر فساد اداري در ميان 146 كشور جهان، در مرتبه هشتادوهشتم قرار داده است. شاخص ايران 2/9 از 10 بوده است، براساس شاخص تعيين شـــــــده از سوي سازمان مذكور 10 كمترين ميزان فساد و صفر بيشترين ميزان فســـــــاد را نشان مي دهد. در فهرست اعلام شده ايران نسبت به سال قبل نه رده تنزل كرده است. گزارش سازمان بر اين نكته تاكيد دارد كه كشورهاي درحال توسعه توليدكننده نفت نظير آنگولا، آذربايجان، چاد، ايران و عراق همه امتياز پائيني را كسب كـــرده اند.
بدون آنكه بخواهيم وارد محتواي اين داوري بشويم و چندوچون آن را مورد سوال قرار دهيم بايد ببينيم اين نابهنجاري كه گريبانگير سازمانهــــــــاي مختلف مـا شده است و هر روز ما را در رده بنديهاي جهاني در مرتبه نازل تري قرار مي دهد چگونه قابل درمان است و چطور مي توان از توسعه و گسترش آن جلوگيري كرد.
اصولاً تعريف قابل قبول همگاني در مــورد فساد اداري وجود ندارد و نويسندگان مختلف به گونه هاي متفاوتي با موضوع فساد اداري برخورد كرده اند. برخي فساد اداري را سوء استفاده از موقعيت و جايگاه اداري براي مقاصد شخصي دانسته اند، گروه ديگري رشوه گيري و پنهان كاري را فساد نامگذاري كرده اند و عده اي نيز هرگونه ارتباط و ردوبدل كردن منابع و امكانات براي انجام امور غيرقانوني را در سازمانها فساد اداري تعريف كرده اند. اما آنچه در تمامي اين تعاريف مشترك است، نوعي هنجارشكني و تخطي از هنجارهاي اخلاقي و قانوني در عملكردهاي اداري و سازماني است و از اين روست كه فساد اداري و تعريف آن تابعي از هنجارهاي موردقبول در هر جامعه و فرهنگ مي شود.
دلايل گوناگوني را براي فساد اداري در جوامع مختلف برشمرده اند: فقــــر اقتصادي و نابساماني هاي درآمدي كاركنان سازمانها، فقر فرهنگي و عدم وجود باورهاي استوار اخلاقي، و نبود مقررات و قوانين بازدارنده و نظامهاي كنترلي موثر از زمره دلايل اصلي بروز فساد اداري بوده است. اما شايد مهمترين دليل اشاعه فساد اداري نبود ساختارهاي شفاف و روشن انجام امور در سازمانهاست. در محيطهاي اداري غيرشفاف و مبهم، امكان كجرويهاي اداري افزايش مي يابد و انجام رفتارهاي فسادآلود تسهيل مي شود. بنابراين شايد به جرأت بتوان ادعا كرد كه موثرترين و كارآترين شيوه هاي مبارزه با فساد اداري خروج از فضاي تاريك و سايه و شفاف سازي و روشن ساختن محيط و ساختار اداري است.
هشداري كه يكي از نويسندگان مديريت به مديران امروز مي دهد آن است كه در عصر حاضر مديران مانند ماهيان در تنگ بلورين اند. همانگونه كه ماهيان را همگان به وضوح مي بينند و هر حركت و جنبش آنان پنهان نمي ماند، مديران امروز نيز در معرض ديد همه هستند و همه رفتارهاي آنان آشكــــــــــــار و واضح است. و در چنين شرايطي بايد بسيار مراقب بود كه خطائي از مديران سرنزند، چون دوران پنهان كاري ها به سر آمده است.
(BUCHHOLZ, 1996) نويسنده ديگري فضاي مديريت امروز را به آينه خانه اي تشبيه كرده است كه از هر سو حركت كنيم، عملكردها و رفتارهايمان در آينه اي منعكس مي شود و همگان از آن باخبر مي شوند، پس در اين فضا چاره اي جز صداقت و درستي نيست. چون همگان نظاره گر كارهاي مديران هستند. (DYSON, 1997)
بدين ترتيب اگر بكوشيم در جامعه شرايطي فراهم آوريم كه هر نوع پنهان كاري و عملكرد در سايه، غيرممكن و دشوار گردد، مسلماً از فساد اداري كاسته خواهد شد. بايد بپذيريم كه در محيطهاي شفاف و روشن كه قوانين و مقررات براي همگان به صراحت مشخص بوده و قابل دسترسي و آگاهي است ديگر نمي توان به سادگي فساد كرد.
آينه خانه دايسون وتنگ بلورين بوخهولز راه چاره فساد اداري در دنياي امروز است. سهولت دسترسي به اطلاعات براي همگان، وجود رسانه هاي كارآمد و منتقد، ايجاد، پذيرش و توسعه فضاي نقد سازمانها و مديريت آنها در جامعه، ترويج آموزشهاي ضدفساد در سطوح مختلف تحصيلي، بازنگري قوانين ضدفساد، همكاري هاي بين المللي در مبارزه با فساد، تقويت سازمانهاي غيردولتي و تشكلهاي مردمي براي مبارزه با فساد و آشكارسازي كجروي ها، مشاركت مردم در مبارزه با فساد و بالاخره تعريف فساد به طــــور واضح و روشن در جامعه از زمره كارهايي است كه در غلبه بر فساد مي تواند كارساز و موثر باشد.
كنوانسيون جهاني مبارزه با فساد سازمان ملل متحد روز نهم دسامبر برابر 19 آذر هر سال را به عنوان روز جهاني مبارزه با فساد برگزيده است و از تمامي مردم جهان و دولتها خواسته است با كمك و همكاري يكديگر براي به وجود آوردن جامعه اي عاري از فساد تلاش كنند تا شايد اين حركت نقطه عطفي در غلبه بــــر اين بيماري مخرب سازمانهاي اداري كشورها باشد. و ما نيز اميدواريم با بهره گيري از تمامي ابزارها و سازوكارهاي موجود و شفاف سازي محيط هاي سازماني و اداري از نقطه نظر عملكردي، بتوانيم شاهد ارتقاي مرتبه كشورمان ازجهت رفع فساد باشيم و همه مردمان كشور را در اين مبارزه و تلاش شريك و سهيم سازيم.
همشهري، پنجشنبه 30/7/83 ، سال دوازدهم، شماره 3532
دنياي اقتصاد، پنجشنبه 30/7/83 ، سال دوم، شماره 519 E.DYSON, HBR.SEP.-OCT. 1997
R.A. BOUCHHOLZ MANAGEMENT RESPONSE TO PUBLIC ISSUES N.J.:PRENTICE HALL, 1998