پس از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری بود که شاخص بورس تهران شدت بیشتری به روند رو به رشد خود داد تا بازار سرمایه را در شگفتی قرار دهد و در نهایت فعالان بازار را به آنجا رساند که در چنین فضایی دستیابی به شاخص 70 هزار واحدی چندان دور از انتظار نخواهد بود و در میان رشد پی در پی قیمت سهام شرکت ها نهاد ناظر بر بازار سرمایه به میان آمد و دائما از غیر حبابی بودن بازار سخن راند اما در اين هفته تاكنون چند روز به جای شاخصی مثبت، شاهد شاخصی منفی در بورس شديم.
بر این اساس روند افزایش و کاهش قیمت‌ها در بازار را مورد بررسی قرار داديم تا مشخص شود آیا افت و خيز كنوني قیمت‌ها هیجانی است؟ و در چنین فضایی وظیفه نهاد ناظر بر بازار سرمایه چیست؟
پرهيز از ريسك‌هاي نابجا و غيرمنطقي
مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سرمایه‌گذاری سعدی در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به وجود هیجان در بازار سرمایه، اظهار كرد: همان‌طور که می‌دانید هیجان جزئی از ماهیت بازار سرمایه است؛ در حقیقت بازار سرمایه ماهیتا دارای نوعی هيجان ذاتي است.
شرایط کلی کشور اما طی هشت ساله اخیر نوع جدیدی از هيجان را مشاهده کرده است که می‌توان به هیجانات ناشی از تصمیمات خلق‌الساعه اخذ شده در بالاترین سطوح مدیریتی کشور با وجود انتقاد‌‌ها و مخالفت‌های کارشناسان، لغو و یا تغییرات مکرر و غیر‌کارشناسی اکثریت همان تصمیمات به کرات و در حالات گوناگون اشاره كرد.
محمدامين كيان‌ارثي افزود: خوشبختانه در موقعیتی به سر می‌بریم که افق‌های روشنی از تدبیر و ثبات مشاهده می‌شود و می‌توان امیدوار بود که هیجانات ناشی از رفتارهای یاد شده بالا از اذهان حاضر در بازار رخت بربندد.
وی ادامه داد: با در نظر گرفتن بستر متلاطم موصوف که پذیرای انواع فاکتورهای هیجان انگیز دیگر نظیر اثرات جانبی تحریم‌‌ها، کاهش بی‌سامان برابری قیمت ریال در مقابل ارزهای خارجی، افزایش بی رویه نقدینگی و به‌تبع تورم در بازار داخلی و... است، بايد از بابت بروز رفتارهای هیجان‌انگیز، به بازیگران بازار سرمایه حق داد!!
کیان‌ارثی تصریح کرد: توجه داشته باشید که بازار در حال گذر از دوره بلوغ به پختگی است و می‌دانید که هیجانات ناشی از بلوغ غیر قابل اجتناب و در عین حال قابل درک است. ثبات سیاسی و اقتصادی می‌تواند در فائق آمدن به این وضعیت کمک شایانی کند، در این میان حباب نیز زاییده هیجان است و از همان مساله پیروی می‌کند.
وی در این میان به عرضههای اولیه اشاره کرد كه مانند بسياري از عوامل دیگر، در صورت اعمال مدیریت به‌سامان می‌تواند در کنترل هیجان حاکم بازار نقش موثری ایفا کند.
این کارشناس بازار سرمایه در برابر این سوال که چرا عرضه اولیه سهام تاپیکو به جای کنترل بازار به منفی شدن این بازار منتج شد؟ ابراز كرد: به این موضوع با این شکل که مطرح کردید معتقد نیستم. محاسبات تکنیکی شاخص هشدار اصلاح را صادر کرده بود. شاید عرضه اولیه تاپیکو به نوعی تشدید‌کننده روند بوده باشد اما تنها در حد یکی از چند عامل موثر عمل كرد. در نظر داشته باشید که بدنه بازار سرمایه در مواجهه با اصطلاح نهنگ‌هایی مثل تاپیکو، فارس، ذوب، اخابر، فولاد و مواردی از این دست الزاما نوعی واکنش از پیش تعیین شده قابل انتظار از خود بروز نداده است و از این پس نیز نخواهد داد.
وی در برابر این سوال که آيا کنترل بازار به معنای تعادل است یا منفی شدن شاخص؟ گفت: منفی شدن بازار و شاخص را هم بايد جزئی از فرآیند تعادل دانست شخصا معتقدم هدایت، کارآیی بیشتری نسبت به کنترل دارد. موضوعاتی مثل هدایت و کنترل البته از حوصله این بحث خارج است. اما به اختصار می‌توانم از اشاعه فرهنگ سهامداری از طرق رسانه ای با جوامع هدفی نظیر خانواده‌‌ها و نیز نسل جدید نام ببرم. نهاد ناظر بر بازار به‌واسطه اعمال آموزش‌های مربوطه در زمینه‌‌های فوق می‌تواند در طولانی مدت انتظار پیدایش نسلی آشنا با این مفاهیم را البته نه در کوتاه‌مدت داشته باشد.
مدیر سرمایه‌گذاری شرکت سرمایه‌گذاری سعدی از نهاد ناظر خواست تا در چنين شرايطي بیشترین انعطاف و نیز هماهنگی با سهامداران عمده بازار را داشته باشد.
وی همچنین درخصوص وظایف شرکت‌های حقوقی نیز اظهار كرد: با توجه به شرایط حاکم بر کلیت اقتصاد طبیعی است که در بعضی موارد شاهد رفتارهایی از سوی برخی شرکت‌های حقوقی فعال در بازار باشیم که شاید در منطق موجود سرمایه‌گذاری آن هم در مفاهیم آکادمیک و بین‌المللی قابل درک نباشد.
كيان‌ارثي اضافه كرد: عرضه نابهنگام، شوک آور و البته فرصت‌طلبانه صف‌های خرید توسط بسیاری از این شرکت‌ها، بی‌توجهی به مفاهیم بنیادی و پتانسیل‌های نهفته در شرکت‌های سرمایه پذیر و نیز در نظر نگرفتن برخی اصول پایه در حمایت و اصولا بازارگردانی سهام زیر‌مجموعه، نشان‌دهنده نوع تفکر حاکم بر این بنگاه‌ها است.
اين در حالي است كه بدنه کارشناسی بازار البته دائما در حال رصد کردن این تحرکات بوده است و در دراز مدت رفتار شناسی شرکت‌های حقوقی و قضاوت در مورد عملکرد آنها آسان‌تر خواهد بود.
وی در برابر این سوال که چرا نهاد ناظر بورس از هیجانی شدن بورس بیم دارد؟ گفت: پاسخگویی به این پرسش البته از سوی ناظرین بازار شایسته‌تر است و جا دارد متولیان امر، افکار عمومی را در این خصوص اقناع کنند اما به طور کلی بیم نهاد ناظر از هیجانی شدن شرایط بازار از دو منظر قابل بررسی است. اولا باید تایید کرد که به عنوان متولی و مسوول بازار و ایفاگر نقش پاسخگو به افکار عمومی و نیز مقام بالاتر، سازمان بورس لاجرم بايد از اختیار کافی در این زمینه برخوردار باشد. طبیعی است که غیرحبابی خواندن بازار نیز یکی از رفتارهای هدایتگرانه و روشنگرانه‌ای است که توسط نهاد مربوطه ایفا می‌شود.
مدير سرمايه‌گذاري شركت سرمايه‌گذاري سعدي ادامه داد: شرایط پیش آمده طی مدت یکسال اخیر تحت تاثیر عواملی خارج از کتنرل نهاد ناظر رخ داده و میدهد و بر همین اساس کار چندانی در این ارتباط از مسوولان مربوطه بر‌نمی‌آید؛ از سوي ديگر این نوع نگاه حاکی از تفاوت نگرش ناظر و بازیگران بازار است. بازیگران بازار خصوصا حقوقیها و نقش آفرینان اصلی، چنان که شایسته است در تصمیم‌سازی‌‌ها نقشی ندارند و کاملا طبیعی است که با قواعد خود بازی را دنبال کنند.
وی در توصیه خود به فعالان بازار سرمایه در شرایط کنونی بازار، عنوان کرد: از نگاه کسی که سودای بازار در سر دارد عرض می‌کنم شرایط کلی اقتصاد و طبعا بورس رو به بهبودی است. توجه اکید به اصول مدرن سبد‌گردانی، پرهیز از ریسک‌‌های نابجا و بعضا غیر‌منطقی، همراه با نگاه بنیادین به سهام حاضر در بازار در هر شرایطی راهگشا است.
اطلاعيه‌هاي شفاف‌سازي از هيجانات بازار نمي‌كاهد
مدیرعامل شرکت کارگزاری سهم آشنا در گفتوگو با «دنیای اقتصاد» هیجان را جزئی از ذات بازار سرمایه دانست و به جهت اینکه بخش عمده‌ای از سهامداران خرد نگاه علمی به بازار ندارند، بدیهی است که پتانسیل هیجانی شدن هم در جهت مثبت و هم منفی در بورس زیاد است.
شهریار شهمیری اظهار كرد: در حال حاضر هم، معاملات هیجانی در بازار وجود دارد ولی اگر بخواهیم رشد فعلی بازار را تنها ناشی از هیجانات بدانیم، موافق نیستم.
وی کنترل هیجانات بازار را مستلزم فعال بودن سهامداران عمده روی نمادها دانست، به طوری که در صورت رشد بی‌منطق با افزایش عرضه‌ها و در صورت کاهش بیشتر قیمت از سطوح ارزندگی، با جمع‌آوری سهام و در واقع با مکانیسم علمی عرضه و تقاضا به تعادل قیمتی سهام در محدوده ارزش واقعی مبادرت کنند.
شهمیری انتشار اطلاعیه شفاف‌سازی یا توقف نماد را به هیچ عنوان ابزار مناسبی برای کاهش هیجانات ندانست و گفت: رفتار هیجانی یعنی اینکه سهامدار بدون هیچ شناختی و تنها تحت تاثیر جو بازار به خرید و فروش سهام بپردازد.
چنین رفتاری بدون تردید در بلندمدت زیان آور است و اشاعه آن در بازار می‌تواند قیمت‌ها را حبابی کند، ولی اگر هیجان از بازار سرمایه گرفته شود، جذابیت بازار بسیار کم می‌شود.
مدیرعامل شرکت کارگزاری سهم آشنا در نهایت این‌گونه نتیجه‌گیری کرد: هیجان برای بازار لازم است ولی افراط و تفریط در آن خوب نیست. در واقع هیجانات کوتاه‌مدت لازم و هیجان بلندمدت و متداوم مضر است.
وی در این میان از عرضههای اولیه به عنوان راحت‌ترین راه برای افزایش عمق بازار و افزایش سریع‌تر ارزش بازار سهام نام برد که بی‌تردید کمک زیادی به منطقی‌شدن روند بازار کرده و عمق بیشتری به آن می‌بخشد.
شهمیری ادامه داد: البته این به شرطی است که قیمت ipo (عرضه اوليه سازمان خصوصي‌سازي) در سطوح پایین‌تر از ارزشگذاری بازار باشد تا جذابیت قیمتی بازار را به استقبال از عرضههای اولیه سوق دهد.
وی دليل اصلي تاثیر منفی عرضه اولیه سهام تاپیکو در بازار اين گونه عنوان كرد: سهم در محدوده ارزشگذاری آن توسط بازار عرضه شد و قیمت فروش جذابیت خیلی بالایی نداشت. با توجه به ابهامات زیاد گروه پتروشیمی در مورد قیمت‌گذاری خوراک، نحوه پرداخت ریالی یا ارزی آن، قیمت‌گذاری داخلی محصولات، مشکلات صادرات و غیره باید تاپیکو را در قیمتی عرضه می‌کردند که با تمام این ابهامات بازهم جای رشد برای آن باقی می‌ماند.
به گفته مدیرعامل شرکت کارگزاری سهم آشنا؛ در حال حاضر گروه پتروشیمی جزو گروه‌هایی است که پایین‌ترین نسبت P/E را در بازار دارند و دلیل آن همین ابهاماتی است که سرمایه‌گذاران را سردرگم کرده است.
وی در پاسخ به این سوال که آیا کنترل بازار به معنای تعادل است یا منفی شدن شاخص؟ گفت: در بازار سهام اصطلاح «کنترل» معنا ندارد و هیچ نهادی متولی این کار نیست. دیدگاه سهامداران در خرید و فروش سهام با یکدیگر متفاوت است. برخی بلندمدت و برخی دیگر کوتاه‌مدت خرید و فروش می‌کنند. ممکن است سهمی با دیدگاه کوتاه‌مدت و در قیمتی خاص فاقد ارزندگی و با دیدگاه بلند مدت در همان قیمت ارزنده باشد.
شهمیری ادامه داد: مهم این است که ارزشگذاری با کدام فرمول، کدام دیدگاه و کدام منطق انجام گرفته باشد. کسی نمی تواند دیدگاه و منطق خود در ارزشگذاری را به سهامداران دیکته کند.
وی در این میان به نهاد ناظر بازار سرمایه اشاره کرد و گفت: در شرایط کنونی نهاد ناظر باید تلاش کند تا شرکت‌ها گزارش‌هاي خود را به موقع و با اطلاعات کامل و همین طور با ذکر فرصت‌ها و مخاطرات پیش رو منتشر کنند و سپس تصمیم‌گیری را به سرمایه گذاران محول کند. از طرف دیگر سازمان بورس باید تلاش کند مشارکت سهامداران عمده در روند معاملات روزانه سهام بیشتر شود تا با افزایش سهام شناور قیمت‌گذاری سهام نیز منطقی‌تر شود.
مدیرعامل شرکت کارگزاری سهم آشنا در برابر این سوال که چرا نهاد ناظر بورس از هیجانی شدن بورس بیم دارد؟ گفت: ترس سازمان در شرایط فعلی از حبابی بودن بازار نیست بلکه نگرانی از بابت حرکت به سمت حبابی شدن است. نسبت قیمت به درآمد بازار در کنار روند صعودی سودآوری شرکت‌ها باعث شده که بازار در شرایط فعلی فاقد حباب باشد ولی اگر بازار بخواهد هر روز رشد کند به سرعت به سمت حبابی شدن پیش رفته و ریسک آن بالا می‌رود.
شهمیری در این میان به فعالان بازار سرمایه توصیه کرد: با توجه به اینکه با تغييرات قیمت دلار و همین طور تغییر دولت شرایط فاندامنتال بازار در بلند مدت با دگرگونی اساسی همراه شده، بدیهی است که حرفه‌ای‌های بازار باید موشکافی عمیق تری از بیم‌ها و امیدهای بازار و همین طور سهام در آینده داشته باشند و با انتقال تحلیل‌های خود به بدنه بازار کمک کنند تا سایر سهامداران نیز به شناخت کامل تری از وضعیت فعلی و آینده رسند تا جهت گیری بازار به سمت گزینه‌های مطلوب قرارگیرد. غیر‌حرفه‌ای‌ها نيز با پرهیز از خرید سهامی که با رشد پیاپی همراه شده و سعی کنند که در روندهای اصلاحی و منفی به خرید سهام بپردازند. حقوقیها و سهامداران عمده هم سهم خود در عرضه و تقاضای بازار را افزایش دهند تا روند معاملات از احساس و هیجان تهی شود.
حباب قيمت، نه؛ فاز استراحت، آري
در اين رابطه يك كارشناس ارشد بازار سرمايه به بورس‌نيوز گفت: به نظر مي‌رسد در هر زمانی شاخص P/E بازار سرمایه در کشور ما از حدود 7 تا 7/5 واحد فراتر رود مي‌توان نگران حبابی بودن قیمت‌ها در آن بود.
شايان آراني در ادامه افزود: در حال حاضر با توجه به P/E حدود 5/6 واحدی بورس به نظر مي‌رسد هنوز به محدوده حبابی شدن قیمت‌ها وارد نشدیم، اما توجه به نکته حائز اهمیت است که فاصله چندانی نیز با آن نداریم. به گونه‌ای که در صورت بالا رفتن بی‌رویه قیمت سهام شرکت‌ها و شاخص کل به واقع مي‌توان نگران غیرواقعی بودن آنها بود و اینجاست که مسوولین بازار سرمایه وظیفه سنگینی در خصوص کنترل و حفظ رشد پایدار این نماگر اقتصادی برعهده خواهند داشت.
وي درباره راه‌هاي مناسب جلوگیری از رشد بی‌رویه شاخص و حبابی شدن آن گفت: یکی از راه‌هاي کنترل مناسب رشد بی‌رویه قیمت‌ها در بازار سهام این است که شرکت‌هاي فعالی که با افزایش قیمت‌ها روبه‌رو شدند، مکلف به ارائه گزارش‌هاي میان دوره‌ای برای شفاف‌سازی وضعیت مالی خودشان باشند، زيرا در صورت عدم شفاف‌سازی‌هاي لازم درباره ارزش واقعی سهام شرکت ها، جو روانی مثبت ایجاد شده برای خرید سهام مي‌تواند همچون موجی خطرناک افزایش یابد.
به اعتقاد اين كارشناس، نکته حائز اهمیت اين است که دستکاری صورت‌هاي مالی و غیرواقعی جلوه دادن سودآوری شرکت‌ها جهت کنترل روند قیمتی آنها امری خلاف قانون و نابه جا است. البته دومین راه مناسب برای کنترل حرکت قیمت سهام اقدام قانونی مسوولان شرکت‌ها برای بازارگردانی مناسب سهام خود است.
شايان‌آراني در ادامه در پاسخ به اين سوال كه آيا بازار سرمایه فعلی ما پتانسیل جذب نقدینگی کنونی موجود در جامعه را خواهد داشت يا نه؟ گفت: در حال حاضر متوسط نسبت ارزش بورس‌ها به تولید ناخالص در کشورهای در حال توسعه حدود 44 درصد و برای کشورهای منطقه خاورمیانه 42 درصد بوده، حال آنکه این رقم در ایران و تا قبل از انتخابات اخیر حدود 18 تا 19 درصد محاسبه شده است. وي افزود: در اسفند ماه سال گذشته ارزش بورس تهران حدود 180 میلیارد تومان بوده که این رقم در حال حاضر تا 270 هزار میلیارد تومان افزایش یافته اما هنوز هم فاصله حدود 20 درصدی تا رقم 370 هزار میلیارد تا 380 هزار میلیارد تومانی معقول خود دارد.
اين كارشناس بازار سرمايه در پايان تصريح كرد: پیداست نسبت ارزش بورس تهران به تولید ناخالص در کشور فاصله زیادی با کشورهای منطقه دارد و این امر یعنی وجود پتانسیل‌هاي فراوان برای رشد، به شرطی که پارامترهای دیگر اقتصادی همچون نرخ تورم و سیاست‌هاي اقتصادی نیز همانند کشورهای مذکور از ثبات نسبی برخوردار باشد.
همچنين مدير سرمايه‌گذاري اميد درباره دلايل عمده تغييرات بازار گفت: در ابتدا باید توضیح دهم که رشد شاخص به چند دليل صورت گرفته است كه از جمله آنها مي‌توان به رشد سودآوری شرکت‌ها ناشی از کاهش واردات کالاهای خارجی رقیب، افزایش نرخ ارز، اصلاح سیستم قیمت‌گذاری کالاها و رشد ارزش ذاتی شرکت‌ها به دلیل افزایش ارزش املاک و ماشین‌آلات تولیدی اشاره كرد.
حميد‌رضا بهزادي‌پور در ادامه افزود: بر اين اساس بازار هر روز شاهد تعدیل بودجه و افزایش سود آوری شرکت‌ها است، بنابراين رشد شاخص‌های بورس طبیعی است اما برای افت و خیز چند روزه اخیر شاخص چند دلیل وجود دارد.
اين كارشناس بازار سرمايه درباره فاكتورهايي كه در تغييرات شاخص بازار تاثيرگذار است، گفت: اول اينكه بازار پس از رشد سریعی که در سال جاری داشته، وارد فاز استراحت شده و طبیعی است که شاخص با افت و خیزهای جزئی، مدتی در همین محدوده باقی بماند.
وي خاطرنشان كرد: همچنين با توجه به روال هر ساله با ورود به ماه مبارک رمضان فعالیت‌های اقتصادی در همه زمینه‌ها از جمله در بورس کاهش یافته و شاخص‌ها با رکود نسبی مواجه می‌شود. همچنين بسته بودن طولانی مدت برخی نمادها از نقد‌شوندگی بازار کاسته و ممکن است باعث خروج نقدینگی از بازار شود که در این زمينه از مسوولان مربوطه انتظار است راهکارهای مناسب اتخاذ كنند.
وي درباره احتمال افت قيمت‌ها در روزهاي آينده گفت: همان‌طور که توضیح دادم به نظرم موضوع حباب قیمت‌ها مصداق ندارد و بهتر است آن را فاز استراحت تلقی کنیم. همچنين اصلاح قيمت‌ها تقریبا در همه گروه‌ها و نمادها به چشم می‌آيد اما در نمادهای پالایشی و پتروشیمی به دلیل وجود ابهامات بیشتر مشخص است.
وي در پايان به سهامداران گفت: توصیه من به سهامداران این است که با عجله تصمیم‌گیری نکرده و از اقدامات شتابزده خودداری کنند. شرکت‌های بورسی هنوز ظرفیت‌های بالایی برای ایجاد درآمد و افزایش قیمت دارند و امید است با استقرار تیم اقتصادی دولت و حمایت‌هایی که از صنایع داخلی خواهد شد، شاهد رشد و شکوفایی بیشتر صنایع و بهبود شاخص‌ها باشیم.