از اواخر سال ۹۸ بازار سرمایه روی دیگری از خود را به مردم نشان داد. نقدینگی بالا، رکود در بازارهای موازی، مسیر ناهموار نقدشوندگی آن بازارها، نوسان نرخ ارز، حواشی بازار مسکن و خودرو و حمایت تمام‌عیار مقامات مسوول کشور از بورس بخش عمده‌ای از نقدینگی سرگردان جامعه را به سمت بازار سهام هدایت کرد و افراد زیادی با توجه به وضعیت اقتصادی برای حفظ ارزش پول خود وارد بازار سرمایه شدند.
اگرچه از ماه‌های پایانی بهار زمزمه اصلاح قیمت‌ها به گوش می‌رسید و کارشناسان این بازار در مورد ریزش قیمت‌ها هشدار می‌دادند اما همان‌طور که بسیاری از تحلیلگران هشدار داده بودند این وضعیت تا ابد نمی‌توانست ادامه‌دار باشد و سرانجام ورق معاملات از ۱۹ مرداد برگشت. بخش وسیعی از سهامداران خرد که بدون تجربه کافی و بررسی سودآوری شرکت‌ها، ارزش دارایی و آینده آن شرکت، سرمایه‌شان را روانه بورس کرده بودند، در گیرودار شوک نزول قیمت سهام، صفوف طولانی فروش را تشکیل دادند. تصمیمات شبانه مسوولان و جلسات بی‌نتیجه آنها برای حل بحران بورس شائبه‌های بسیاری در مورد این بازار به وجود آورده، این در حالی است که از همان ابتدا کارشناسان، بی‌تجربگی سهامداران تازه‌وارد به بورس را عامل مهمی در آشفتگی این روزهای بازار ذکر می‌کردند و بر این باور بودند که صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای افرادی که دانش و فرصت کافی برای فعالیت در بازار سرمایه را ندارند، بهترین گزینه است.
فرصت‌سوزی سرمایه‌گذاران
گرچه در بورس‌های بزرگ دنیا افرادی که تجربه کافی از سرمایه‌گذاری ندارند با بهره‌گیری از این صندوق‌ها وارد بازار سرمایه می‌شوند اما در بورس تهران اوضاع به گونه‌ای دیگر است. بخش زیادی از مردم بر اساس هیجانات کاذب وارد بورس شدند و دست به خرید سهامی زدند که هم اکنون با ریزش۷۰ درصدی دست و پنجه نرم می‌کند. از سوی دیگر نیز سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها وضعیت خوبی ندارد. براساس گفته‌های رضا کیانی مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران، تنها ۵ درصد از معاملات توسط صندوق‌های سرمایه‌گذاری انجام می‌شود. این مقام مسوول در همین رابطه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: میانگین بازدهی صندوق‌های سرمایه‌گذاری در سهام با شاخص برابر است. اگرچه ۷۰ صندوق سرمایه‌گذاری در سهام، بازدهی و عملکرد متفاوتی نسبت به یکدیگر دارند اما درمجموع همه صندوق‌ها به‌طور متوسط بازدهی برابر شاخص را در پرونده خود ثبت کردند. برخی از شرکت‌ها افت ۵۰ یا ۷۰ درصدی قیمت سهام را نیز تجربه کردند اما افرادی که در این صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کردند قطعا سرمایه‌شان در وضعیت بهتری به سر می‌برد. او ضمن بیان اینکه سرمایه‌گذاران زیادی وارد بورس شده‌اند که ضریب نفوذ بازار سرمایه را بالا برده‌اند، اظهار می‌کند: بیش از۱۶ میلیون کد بورسی جدید صادر شده که آنها ترجیح می‌دهند به‌صورت مستقیم و از طریق سامانه معاملات برخط وارد بازار سهام شوند. این افراد معمولا با مراجعه به صفحات مجازی خرید و فروش‌های هیجانی را انجام دادند و بازار را با مشکلات بسیاری مواجه کردند. براساس هیجانات این دسته از سهامداران بدون آنکه اتفاق بنیادی در بازار رخ دهد ناگهان صف خرید به صف فروش یا عکس آن تبدیل می‌شد. این اتفاقات روند داد و ستدهای بازار را از تحلیل‌محوری به هیجان‌محوری سوق داده اما اگر سرمایه‌گذاران از طریق نهادهای حرفه‌ای معتبر و صندوق‌های سرمایه‌گذاری وارد بورس می‌شدند هم اکنون با بازار پویا‌تری سروکار داشتیم و خبری از هیجانات کاذب نبود.
رضا کیانی عنوان می‌کند: تعداد معاملات بازار سرمایه به شدت افزایش یافته. براساس آمار WFEتعداد دفعات معاملات بورس تهران در پنج ماه ابتدای سال جاری در مقایسه با بورس‌های کشورهای دیگر در سال ۲۰۱۹ به بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار معامله رسیده، این درحالی است که در بورس لندن کمتر از یک میلیون و۲۰۰ هزار معامله انجام شده است.
به گفته مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران، ۸۰ درصد معاملات بورس تهران به‌صورت برخط انجام می‌شود. او تصریح می‌کند: این حجم از معاملات برخط، اختلالات هسته مرکزی معاملات را به دنبال داشته اما اگر این تعداد معاملات از طریق صندوق‌های سرمایه‌گذاری صورت می‌گرفت هم سامانه‌های کارگزاری با فشار کمتری مواجه می‌شدند و هم از بار هسته مرکزی معاملات کاسته می‌شد. وقتی مردم به جای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری تصمیم می‌گیرند به‌صورت مستقیم وارد بازار شوند، اتفاقات غیرمترقبه‌ای رخ میدهد. رفتارهای هیجانی سهامداران صفوف فروش را طولانی می‌کند و بازار را از روال طبیعی خارج می‌کند.
موانع سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها
این مقام مسوول در ادامه با انتقاد از فرآیند طولانی و دسترسی سخت مردم به صدور و ابطال واحدهای سرمایه‌گذاری می‌گوید: از سال ۹۲ بورس تهران به دنبال تسهیل دسترسی سهامداران به صندوق‌های سرمایه‌گذاری بود اما اقدامات اساسی در این رابطه انجام نشده و همچنان دسترسی به صدور و ابطال صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشکلاتی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند، از این رو بسیاری از مردم قید صندوق‌ها را زده‌اند. اگر صدور و ابطال صندوق‌ها از طریق سامانه‌های معاملاتی بورس تسهیل می‌شد بخش بیشتری از منابع مالی موجود از طریق نهادهای مالی وارد بازار می‌شد. او ضمن تاکید بر حضور غیرمستقیم سرمایه‌گذاران در بورس اظهار می‌کند: رتبه‌بندی صندوق‌های سرمایه‌گذاری باید به‌صورت جدی در دستور کار بورس قرار گیرد اما از سوی دیگر صندوق‌های ETF هم با مشکلاتی مواجهند. انحراف NAV از قیمت بازار گاهی بیشتر می‌شود به‌عنوان مثال در مورد دارایکم نیز این اتفاق افتاد. قیمت بازاری دارایکم ۵۰ درصد زیر قیمت NAV بود که این فاصله قیمتی به صنعت صندوق‌های سرمایه‌گذاری آسیب جدی وارد کرد و ریسک سرمایه‌گذاری را بالا برد. مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران با اشاره به مزایای سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها به تعداد این صندوق‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید: حدود ۷۰ صندوق در سهام و بیش از ۲۰۰ صندوق مشترک در بازار مشغول فعالیت هستند که توصیه می‌شود سرمایه‌گذاران از این طریق نقدینگی‌شان را وارد بورس کنند. با توجه به NAV این صندوق‌ها مردم می‌توانند بهترین صندوق با بهترین عملکرد ممکن را انتخاب کنند تا ریسک کمتری در سرمایه‌گذاری را تجربه کنند. ریزش قیمت سهام از اواسط مرداد زیان بسیاری را به سهامداران تحمیل کرد، این درحالی است که صندوق‌های سرمایه‌گذاری با افت قیمت کمتری رو به رو شدند. از سوی دیگر و با توجه به سرعت نقدشوندگی صندوق‌ها، سرمایه‌گذار هر گاه تقاضای ابطال کند در کمتر از سه روز می‌تواند پول خود را دریافت کند. نقدشوندگی بالا ونظارت سازمان بورس سرمایه‌گذاری کم‌ریسک‌تری را جلوی پای سهامداران می‌گذارد.
صندوق‌ها مانع تصمیمات هیجانی می‌شوند
به دنبال رشد قیمت سهام بسیاری از مردم نقدینگی‌شان را از بانک‌ها خارج و در بورس سرمایه‌گذاری کردند و کاهش نرخ سود بانکی و نوسانات عجیب و غریب بازارهای دیگر پای مردم را به بورس باز کرد اما پیش‌بینی تداوم روند صعودی شاخص بورس بعد از فتح قله ۲ میلیون واحد بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری را از رونق انداخت و بخش عمده‌ای از سرمایه‌گذاران پول‌شان را به‌صورت مستقیم به بازار سرمایه سرازیر کردند، این در حالی است که معامله‌گران معتقدند سود حاصل از سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها باید با سود سالانه بانک‌ها مقایسه شود نه قیمت سهام.
سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها طرفداران خود را دارد اما به گفته برخی کارشناسان، با توجه به شرایط فعلی بورس، سرمایه‌گذاران صندوق‌ها نیز به دلیل نگرانی و تردید حاکم در بازار سرمایه، دارایی شان را از صندوق‌ها نیز خارج می‌کردند.
در همین رابطه بهروز شهدایی کارشناس بازار سرمایه، به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: با توجه به اینکه بسیاری ازسرمایه‌گذاران فعلی بازار دانش کافی از سرمایه‌گذاری در بورس را ندارند و سهام خوبی را که در بازار وجود دارد به‌صورت هیجانی می‌فروشند، در چنین وضعیتی تحت تاثیر التهابات موجود نسبت به فروش صندوق هم اقدام می‌کردند.
او اظهار می‌کند: سرمایه‌گذاران فعلی دنبال سودهای کوتاه‌مدت هستند و انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری بدون ریسک اما با سود کم در صندوق‌ها ندارند.
صندوق‌های سرمایه‌گذاری مزایای بسیاری برای سهامداران تازه‌وارد دارند و آن‌هم NAV است که در هر لحظه ریوایز می‌شود و انتظار می‌رود در چنین وضعیتی سهامداران تصمیم عجولانه‌ای نگیرند.
بهروز شهدایی در ادامه با بیان اینکه وقتی صندوقی قرار است درخواست افزایش سرمایه دهد، سازمان بورس با تعلل در این روند مشکلاتی را برای صندوق‌ها به وجود می‌آورد، تاکید می‌کند: برخی اقدامات سازمان در راستای انزوای صندوق‌ها انجام و نوشدارو محسوب می‌شود.
این کارشناس بازار سرمایه در پایان بیان می‌کند: واقعیت این است که حقیقی‌ها بزرگ‌ترین مشکل امروز بازار سرمایه نیستند. ارکان سیاست‌گذار این بازار با تصمیمات خلق‌الساعه‌ای که اتخاذ می‌کنند، بازار را به تنش می‌کشند. از این رو بخش عمده‌ای از گرفتاری بازار سهام به نحوه مدیریت سازمان برای حل مشکلات بورس بازمی‌گردد.