جواهرات در اقوام ایرانی

ایران به دلیل وجود قوم های مختلف که هرکدام پوشش، سنت ها و آداب و رسوم خاص خود را دارند، کشوری بسیار غنی از لحاظ دستاوردهای مادی و معنوی است.
جواهرات در ایران از دیرباز به عنوان قطعه ای از لباس در میان اقوام مختلف مطرح بوده است. مردم ایل قشقایی و عرب های منطقه خوزستان بیشترین استفاده کنندگان از جواهرات بوده اند. جواهرات در میان مردم قشقایی شامل گردنبند مهلو، گردنبند میخک، گردنبند مهره ای، عنبردان، قاب قرآن، النگو و دستبند مهره ای، گیسوبند و بازوبند است.
مَهلو دانه بسیار معطر درختچه ای است در نواحی معتدل و سردسیری با رنگ سفید یا شیری و کوچک تر از دانه لوبیا که حتی مرور زمان از بوی خوش آن نمی کاهد. زنان ایلات این دانه ها را جمع آوری یا خریداری می کنند و سپس آنها را سوراخ کرده، پس از خشک شدن گردنبند های جالب و زیبا درست می کنند.
برای ساخت گردنبند مهلو دانه ها را در دسته های بیست تایی از هر رنگ در ۵ رشته ناهمگون کنار هم می چینند و سپس همه نخ ها را از یک مهره عبور می دهند. در سری بیست تایی بعدی جای رنگ ها عوض می شوند و معمولا نوع مهره ها را هم تغییر می دهند.
در وسط گردنبند هم پلاک یا سکه ای می آویزند. میخک، دانه خوشبوی درختچه ای است که مانند مهلو بوی جذاب و جاودانی دارد. زنان ایل این دانه ها را به مدت چند ساعت در حنا می خیسانند تا رنگ حنایی به خود بگیرد و بلافاصله آنها را سوراخ کرده نخ های باریک و محکمی از آنها عبور داده، مدتی آویزان می کنند تا خشک شود سپس این رشته ها را با شکل و طرح دلخواه به دسته های مساوی تقسیم و فواصل آن را با مهره های عقیق یا سکه های طلا یا نقره تزئین می کنند. گردنبندهای مهلو و میخک جزو جهیزیه دختر خانم هاست.
عنبردان جعبه ای است به ابعاد ۲ تا ۳سانتی متر که از آلیاژ های مختلف طلا، نقره و برنز ساخته می شود و در یک طرف آن نیز حلقه ای است که نخ از آن عبور می کند. این جعبه کوچک و ظریف که روی آن را قلمزنی یا تزئین کرده اند میان گردنبندها و همراه با مهره های عقیق و یاقوت به گردن می آویزند.
ثروتمندان ایل اغلب از عنبردان طلا یا طلای جواهرنشان استفاده می کنند. قاب قرآن نیز مانند عنبردان جعبه مستطیل شکلی است به ابعاد ۲ تا ۳ سانتی متر از طلا یا نقره که گاهی با میناکاری یا قلمزنی و گاه برجسته نویسی و کنده کاری جلوه و جلای خاص به آن بخشیده اند. قاب قرآن را همراه با دیگر جواهرات، همراه با گردنبند های مهره ای به گردن می آویزند.
زنان قشقایی همچنین عادت خاصی به استفاده از النگوهای نقره ای با پهنای ۲ تا ۳ سانتی متر با نقش های برجسته دارند و معتقدند جن از افرادی که این النگوها را به دست دارد، دوری می کند. گیسوبند وسیله ای است تزئینی برای بستن گیسوان و حفاظت آنها که توسط زنان تهیه می شود. گیسوبند رشته های ظریف ابریشمی است که به سبک جالبی بافته شده و رشته هایی از آن منشعب می شود که به هر رشته گمپله ظریفی با رنگ های مختلف متصل است. گیسوها، از میان گیسوبند عبور کرده روی کمر آویزان می شوند.
بازوبند نیز کیسه ای است چرمی یا دوخته شده با پارچه ابریشمی یا پشمی ظریف که مردم ایل آن را به بازوی خود می بندند و دعاهای خود را در آن می گذارند و گاه طلسمی نقره ای که معتقدند آنها را از شر جن، چشم شور و زبان بد مصون می دارد، به آن اضافه می کنند.
بازوبندهای زنان اغلب از پارچه های زربفت، ترمه یا مخمل است که اطرافش را زری دوزی کرده اند و بازوبندهای مردان از چرم ظریف و نازک تهیه می شود. زنان منطقه خوزستان نیز از زیورآلات متعددی برخوردارند که فلز آن بسته به موقعیت اجتماعی آنها مختلف است. طوگ، قابچی، مکسره، ضامن و ازرار نیز زینت آلاتی هستند که برای گردن استفاده می شوند.
طوگ یا طوق، گردنبندی از جنس طلاست که با سنگ های قیمتی تزئین شده است. قابچی، زیور گردن زنان اشراف و ثروتمند است که به واسطه زنجیر یا نخ کشدار به پشت گردن محکم می شود. مکسره نیز گردنبندی است که با مهره های قیمتی و سکه های طلا ساخته می شود. ضامن و ازرار نیز نام دو نوع گردنبند هستند که بیشتر در ایام اعیاد و جشن ها مورد استفاده قرار می گیرد.
زنان این منطقه همچنین برای سر و صورت خود از جواهراتی ویژه استفاده می کنند. چلاب، زینتی قلاب مانند است که روسری (شیله) را پس از پیچیدن به دور سر زن به هم وصل می کند. چف الباده (ابولوزه) یا گوشواره یکی دیگر از زیورهایی است که زن عرب از آن استفاده می کند. در گذشته گوشواره های پهن و گرد در میان زنان عرب رواج داشت. ابولوزه نام گوشواره ای است که زن عرب خوزستان از آن استفاده می کند.
او برای جمع کردن موهای دو طرف جلوی سرش از گیره ای به نام ماشه یا (بلکیته) و برای آرایش موهای روی پیشانی از «دلاعه» استفاده می کند. «دلاعه» زیوری است از جنس طلا، نقره یا مهره های رنگی. اضمام نیز نام گوشواره ای است از جنس طلا که بتازگی در میان زنان عرب رایج شده است.
زیورآلات مربوط به دست در زنان منطقه خوزستان نیز بسیار متنوع است، اما قابل استفاده ترین آنها نوعی النگو به نام مفاتیل است که از جنس طلا بوده و پهنای آن ۲.۵ سانتی متر است و دارای لولای کوچکی است که به وسیله زنجیری به دست محکم می شود.
حیل، حلقه ای نقره ای است که یک سوی آن باز است و با فشار، بالای مچ پا قرار می گیرد به همراه خلخال (حلقه ای از جنس نقره که در مچ پا و پایین تر از حیل قرار می گیرد) دو زیور آلاتی هستند که زنان عرب خوزستانی بیشترین استفاده را از آنها دارند.
منابع:
- فصلنامه پژوهشی ایل قشقایی
- دانشنامه ایرانیکا

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام