روز گذشته عرضه اولیه «آپ» در حالی انجام شد که طی هفته‌های اخیر به دلیل عدم شفاف‌سازی در زمینه شناخت درآمد از سوی این شرکت، فروش سهام آن به تعویق افتاد. از طرف دیگر دیروز، عرضه اولیه شرکت آسان پرداخت به دلیل عدم تخصیص سهام به معامله‌گران آنلاین، سبب تعجب فعالان بازار سرمایه شد. این در حالی بود که شرکت 5 درصد از سهام را به کارکنان خود تخصیص داده و رویه‌یی را در پیش گرفت که موجب گله‌مندی سهامداران خرد شد زیرا از تعداد 100میلیون سهم 40 میلیون آن به 573 نفر کارمند شرکت آسان پرداخت تعلق گرفت و 60 میلیون سهم باقیمانده به 9 میلیون دارنده کدهای بورسی تخصیص داده شد. این اقدام شرکت آسان پرداخت، این شبهه را به وجود می‌آورد که در آینده نزدیک سهام شرکت توسط سهامداران عمده آن اصطلاحاً خشک شده و در اختیار سهامداران خرد قرار نخواهد گرفت.
سر سهامداران خرد بی‌نصیب ماندند
با این وجود مدیرعامل شرکت آسان پرداخت اظهار کرد: «تخصیص 5 درصد سهم به کارکنان شرکت قانونی بوده و از اختیار هیات‌مدیره شرکت است.» وی در خصوص خشک کردن سهام شرکت توسط سهامداران عمده گفت: «درصورت رخ دادن چنین اتفاقی، ما اقدام به عرضه سهام کرده و مانع از این کار میشویم.» وی در پاسخ به این سوال که چرا سهام بیشتری در چنین روزی عرضه نشده تا هم شرکت بتواند به کارکنان خود سهام بفروشد و هم برای سهامداران خرد سهمی در نظر گرفته شود، گفت: «به دلیل اینکه در آینده درصدد آن هستیم که از طریق معاملات بلوکی به عرضه سهام اقدام کنیم.» این در حالی است که شرکت درصورت عرضه بلوکی با قیمت چند ماه دیگر، قطعا به سود شرکت بوده و در این بین سر سهامداران خرد و شرکت بورس تهران بی‌کلاه مانده و از خان نعمت عرضه اولیه بی‌نصیب مانده‌اند.
شفاف‌سازی دیرهنگام «آپ»
از اقدامات نادر پیرامون عرضه اولیه روز گذشته، شفاف‌سازی شرکت پس از عرضه اولیه بود. شرکت آسان پرداخت، دقایقی پس از به فروش رسیدن 100 میلیون سهام شرکت، اعلام کرد که هیچ گونه تعدیلی در شرکت در خصوص تغییرات در زمینه قطع و وصل شدن USSD صورت نخواهد گرفت. این شفاف‌سازی به دلیل زمان انجام آن جالب توجه به نظر می‌رسد.
سیستم نرم‌افزاری فسیل شده بورس
عدم تخصیص سهام به معامله‌گران خرد تنها به دلیل خرابی سیستم معاملات بورس اعلام شده است. در آخرین عرضه اولیه فرابورس در هفته‌های گذشته، سیستم آنلاین قفل شده و سهامداران خرد و معامله‌گران آنلاین نتوانستند به خرید سهام بپردازند و این اتفاق موجب شد تا روز گذشته بورس تهران ریسک نکرده و کلا سیستم آنلاین را متوقف کند.
در این رابطه معاون عملیات بازار شرکت بورس دلایل تغییر رویه در تخصیص سهمیه «آپ» به آنلاینی‌ها را اعلام کرد و با بیان موقتی بودن این رویه، از تغییر روش عرضه اولیه سهام از دو ماه آینده خبر داد و مقرر شده از 60 میلیون سهم قابل عرضه (در کنار40 میلیون سهم برای کارکنان) سهمیه هر ایستگاه کارگزاری 45 هزار سهم باشد و باید 25 درصد از کل سهمیه دریافتی کارگزاران با رعایت انصاف و عدالت به معامله‌گران آنلاین داده شود.
علی صحرایی، معاون عملیات بورس اوراق بهادار تهران نیز درباره رویه جدید تخصیص سهام به معامله گران آنلاین توضیح داد: «در عرضه‌های اولیه سهام شرکت‌های بورسی بارها مشاهده شده بود که برخی فعالان تا 20 و حتی 40 بار اقدام به خرید سهام شرکت‌های جدید کرده و موجب بروز مشکلاتی شده‌اند. از سوی دیگر باطل کردن چنین معاملاتی شایسته نبوده و باید از راهکارهای پیش‌گیرانه استفاده می‌شد.»
وی ادامه داد: «همچنین در گذشته قطعی عرضه‌ها موجب گلایه‌هایی ازسوی سهامداران می‌شد و تعداد زیادی از معامله‌گران آنلاین قادر به خرید سهام و استفاده از سهمیه نمی‌شدند اما در رویه جدید مقرر شده آن دسته از مشتریان شرکت‌های کارگزاری که اقدام به واریز وجوه کرده و سفارش خرید داده‌اند، به تناسب میانگین، اقدام به خرید سهام کنند.»
این مقام مسوول تاکید کرد: «بنابراین بعد از کشف قیمت سهام «آپ»، سهمیه هر کد آنلاین اعلام می‌شود تا کارگزاران اقدام به تخصیص کنند. در این میان قاطبه کارگزاران در رعایت انصاف و عدالت کوشا بوده و هستند اما در صورت بروز تخلفات احتمالی معدود، پیگیری‌های حقوقی به عمل خواهد آمد».
صحرایی با بیان اینکه به دلیل بروز مشکلاتی در نرم افزارهای معاملات آنلاین کارگزاری‌ها، بسیاری از کارگزاران از روش جدید تخصیص سهام استقبال کرده‌اند، افزود: «در این روش، دیگر خبری از سوءاستفاده عده معدودی از فعالان در خرید چند و چندین باره سهام نخواهد بود.»
به گفته معاون عملیات بورس اوراق بهادار تهران برنامه بورس، افزایش انصاف و عدالت در رویه‌های جاری بوده و روش جدید هر چند کامل و تمام و مطلق نیست اما موجب بهینه شدن روال معمول خواهد شد و اصل اجرای آن هم به عهده کارگزاران است که مسلما برای حفظ مشتریان و توسعه بازار سرمایه، تمام تلاش خود را برای گسترده کردن انصاف و عدالت خواهند کرد.
دلایل تغییر رویه از زبان مدیرعامل بورس
به نظر می‌رسد ساختار پوسیده بورس ایران، برای گسترش انصاف و عدالت ابزار چندانی ندارد. در همین راستا حسن قالیباف اصل، مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران، درباره عامل یا عواملی که موجب تغییر رویه در عرضه 100میلیون سهم «آپ» شده پاسخ داد: «برخلاف روال معمول بورس‌های دنیا که براساس این کارگزار محور فعالیت می‌کنند، در بورس ایران روال جاری براساس مشتری محور بوده و رویه‌ها بر پایه مشتریان اجرایی می‌شوند.»
قالیباف اصل ادامه داد: «تداوم این روال، نبود بسترهای فنی و عوارض ناشی از تحریم‌ها، عدم به‌کار‌گیری روش‌های بروز کشف قیمت سهام شرکت‌های جدید و... موجب بروز مشکلاتی در رعایت انصاف و عدالت در بازار سهام ایران شده و به‌کاری‌گیری هر رویه‌یی می‌تواند مانع از همه گیر بودن انصاف و رعایت شود.»
مدیرعامل بورس اوراق بهادار تهران افزود: بنابراین روش جدید تخصیص سهام به آنلاینی‌ها، ناشی از مسائلی چون افزایش ناگهانی و یک‌باره سفارش‌های خرید در هنگام عرضه‌های اولیه، وجود اختلال در سیستم معاملات آنلاینی‌ها و قطع شدن اینترنت عده زیادی از معامله‌گران عواملی بود که دسترسی بسیاری از متقاضیان خرید سهام عرضه اولیه را با مشکل روبه‌رو کرد. به گفته قالیباف اصل، در رویه قبلی تخصیص سهام به معامله‌گران آنلاین، عده زیادی گلایه داشتند که نمی‌توانستند به موقع وارد سیستم شده و اقدام به خرید کنند یا با قطعی اینترنت روبه‌رو شده و از عرضه اولیه جا ماندند.»
این مقام مسوول با اعلام خبری خوش مبنی بر اینکه خوشبختانه تغییر روش عرضه‌های اولیه و استفاده از روش ثبت سفارش مورد موافقت سازمان بورس قرار گرفته و مقرر شده از حدود دو ماه بعد از این روش در بازار سهام استفاده شود، افزود: «بنابراین درحالی روش فعلی عرضه اولیه سهام شرکت آسان پرداخت موقتی است که از ماه‌های آینده، روش جدید و کارآمد ثبت سفارش، جایگزین رویه جاری خواهد شد و رعایت و انصاف عدالت به‌طور کامل عملی می‌شود.»
وی در پاسخ به این سوال که سهامداران حقیقی، نگرانی‌هایی بابت عدم تخصیص عادلانه سهام توسط برخی کارگزاران دارند و صبحت از نورچشمی کرده‌اند، تاکید کرد: «طبیعی است که همه کارگزاران در تلاشند تا بازار سرمایه را توسعه دهند. بنابراین آنها به درستی می‌دانند که همه اطلاعیه‌های صادره از سوی بورسی‌ها الزامی بوده و باید مفاد آن رعایت شود. از سوی دیگر در مورد تخصیص حداقل 25 درصد سهام شرکت «آپ» به آنلاینی‌ها، نظارت‌های ویژه‌یی اعمال خواهد شد.»
وی با بیان اینکه شرکت‌های کارگزاری موظف به تخصیص سهام «آپ» حداکثر تا یک هزار سهم برای هر کد معاملاتی حقیقی و حقوقی شده‌اند، گفت: «دلیل تخصیص 40 درصد از کل سهام عرضه شده امروز به کارکنان شرکت آسان پرداخت پرشین توجه به نیروی انسانی به عنوان ثروت اصلی این شرکت و در عین حال افزایش انگیزه بیشتر برای این پرسنل بوده است. از این رو با توجه به رعایت مقررات از سوی آپ با درخواست این شرکت برای تخصیص 40درصد از سهام در روز عرضه اولیه به کارکنان آن موافقت شد.»
قالیباف اصل با بیان اینکه بورس تهران از لحاظ پذیرش شرکت‌های خصوصی جدید سالی پرکار را خواهد داشت، عنوان کرد: «هم‌اکنون 40 شرکت خصوصی جدید برای ورود به بورس اوراق بهادار تهران اعلام تقاضا کرده‌اند که برخی از آنها پذیرش و به زودی در فرآیند عرضه قرار خواهند گرفت.»
این مقام مسوول در زمینه چشم‌انداز بازار سهام در نیمه دوم امسال گفت: «با توجه به فرصت‌های بازار سهام و بازار بدهی باید گفت بازار سهام کشور در آینده‌یی نزدیک، جایگاه ویژه‌یی را در اقتصاد ملی به خود اختصاص خواهد داد.»