نام قديم
فيروزه، Turquoise است که مى تواند از نام ترکيه آمده باشد؛ زيرا ابتدا معتقد بودند اين کانى از کشور ترکيه آمده است (
فيروزه به احتمال زياد از کوه على ميرزا در پارس، ايران کنونى، يا شبه جزيره سينا در مصر آمده که هر دو از مناطق قديمى شناخته شده اى هستند که
فيروزه از آنجا استخراج مى شده). به احتمال ديگر، اين نام از توصيف فرانسوى سنگ جواهر Pierre turquin به معناى سنگ آبى تيره گرفته شده است.
طى هزاران سال،
فيروزه آبى تيره جهان در ايران يافت مى شد و اصطلاح فيروزه پارسى مترادف با بهترين فيروزه بود. اين مساله در اواخر قرن 18 و اوايل قرن 19 هنگامى که ذخاير مهم و مرغوب فيروزه را در باختر و جنوب باخترى آمريکا کشف کردند، تغيير کرد. مواد اين ذخاير به خوبى و عيار فيروزه پارسى بود و اکنون بيشترين
فيروزه، در آمريکا با عيار بالا استخراج مى شود. هر چند امروزه همچنان
فيروزه پارسى برابر يک تعريف از کيفيت
فيروزه است تا بيان مبدا و سرچشمه آن.
- ترکيب شيميايى:
فيروزه از نظر شيميايى، يک فسفات هيدراته از مس و آلومينيوم است.
فيروزه معمولا در مناطق دگرسانى در محل هاى خشک يا بيابانى يافت مى شود. اين مناطق محل هايى هستند که سنگ هاى اصلى بر اثر نفوذ ديگر سنگ ها با فعاليت آتشفشانى يا تحت تاثير گرما دگرسان شده اند. دگرسانى گرمابى با محلول هاى ماگمايى-که از عمق زمين به وسيله منافذ و شکستگى ها، سطح را تحت تاثير قرار مى دهند- باعث تغيير سنگ هاى اصلى مى شود. مراحل و عوامل زيادى در ساختن فيروزه دخالت دارند. ابتدا بايد يک منبع مس و همچنين فلدسپات آلومينيوم دار نيز موجود باشد.
دگرسانى گرمابى، فلدسپات را مى شکند و‌آلومينيوم لازم براى فيروزه را آزاد مى کند. فسفات معمولا از اسيد فسفريک از آپاتيت در طول آلتراسيون گرمابى به دست مى آيد. مس معمولا در سنگ ميزبان همراه صعود ماگماى داغ توليد مى شود. مس به آسانى در نزديکى سطح هنگامى که در محلول داغ است، اکسيد مى شود و آزادانه با آلومينيوم و اسيد فسفريک واکنش مى دهد تا تشکيل فيروزه بدهد. در اين زمان، ديگر کانى ها داخل ساختمان فيروزه مى شوند و رنگ هاى مختلف آن را مى سازند.
فرمول شيميايى (CuAl6(PO4)84H20):
اين ساختمان با داخل شدن آهن، کلسيم، منگنز، منيزيم، سيليکات و روى بسيار بزرگ تر خواهند شد. اين عناصر هنگامى که به ساختمان مولکولى فيروزه اضافه مى شوند، رنگ و سختى آن را تحت تاثير قرار مى دهند. رنگ فيروزه مى تواند آبى تيره تا سبز تيره و رنگ هاى مابين اين دو متغير باشد. معمولا، مس در ساختمان مولکولى فيروزه آبى تيره بيشتر است و آهن داخل شده باعث سبز تر شدن آن مى شود. وامل ديگرى توليد فيروزه را تحت تاثير قرار مى دهند، به عنوان مثال سختى فيروزه در ژرفاى 100 فوتى زمين زياد مى شود و همچنين افزايش و دوره حرارت بر سختى فيروزه اثر دارند.فيروزه در شبه جزيره سينا و استراليا در سنگ ماسه و شيل يافت مى شود. در اين مناطق سنگ هاى آذرين وجود ندارند اما سيليسى شدن که يک فعاليت هيدروترمال و دگرسانى است، روى داده است. سيليس يک همراه معمول در توليد ذخيره فيروزه است.
خواص فيزيکى : آبى، سبز، آبى-سبز
سختى:5-6
شکست نور: 1.62
ساختمان بلورى: ترى کلينيک
وزن مخصوص: 2.9-2.6
فيروزه اپک است و در مقياس موس، سختى آن متغير است. معادن ژرف مانند
فيروزه مى توانند در مقياس موس، سختى کمى بيشتر از 2 داشته باشند و در جايى که معدن جواهر نزديک سطح باشد، سختى مى تواند بيشتر از 6 باشد. سختى با توجه به فاکتورهاى مختلف متفاوت مى شود. در انواع سنگ هاى سيليسى که دانه هاى کوارتز حاضر هستند، سنگ به اندازه کافى براى استفاده در جواهرسازى سخت خواهد شد. اگر سيليسى شدن اتفاق نيفتد، فيروزه احتمالا شبيه گچ، خلل و فرج دار و نرم خواهد شد که در جواهر سازى کاربرد ندارد. رطوبت باعث خواهد شد رنگ فيروزه سبز گردد.
اين امر در زمين و جوارات با جذب رطوبت و نفت صورت مى گيرد. يروزه اغلب حاوى مس، آلومينيوم و فسفر است. ديگر عناصر مى توانند جانشين درصدى از آنها گردند و ساختمان مولکولى را تغيير دهند. به عنوان مثال 2 کانى کمياب کالکوسيدريت و فاوستيت در
فيروزه موجود هستند. معمولا جانشينى آلومينيوم با آهن و روى، تنها رنگ فيروزه را تغيير مى دهند.
نام نويسنده : حنانه حامى مطلق
بيست و ششمين گردهمايى علوم زمين شناسى سازمان زمين شناسى کشور