بررسی از روند 15 ماهه معاملات سیمان در دوره‌های گذشته در بورس کالای ایران نشان میدهد در حالتی خوش‌بینانه میزان معاملات این محصول رقمی در حدود 170 هزار تن بوده است و در همین ایام (تیر‌ماه 90) میزان تقاضا در این بازار 200 و عرضه 170 هزار تن بوده است. پس از آن اما میزان عرضه و تقاضا با روندی کاهشی همراه شد و در پایان سال 90 (اسفند ماه) عملیات عرضه سیمان در بورس کالا متوقف شد و حجم معاملات در آخرین ماه به 10 هزار تن رسید.
با این حال بعد از گذشت چند سال بار دیگر سیمان به بورس کالا وارد می‌شود و این بار آن‌طور که شنیده‌ها حکایت دارند در هر دو تالار داخلی و صادراتی (با اختلاف زمانی) شاهد عرضه این کالا خواهیم بود. در این بین اما نگاهی به روند 15 ماهه تغییرات قیمتی محصول سیمان در بورس کالا نیز حکایت از آن دارد که روند بهای این محصول در این دوره در بورس کالا مسیری صعودی را طی کرده اما شیب این روند چندان زیاد نیست. این مقدمه را از آن باب مطرح کردیم که در مقایسه با تولید 66 میلیون تنی کشور و ظرفیت 78 میلیون تنی تولید سیمان میزان عرضه این محصول در بورس کالا بسیار پایین و باید گفت در حد صفر بوده است. در این شرایط کشور ما سالانه 25 درصد میزان تولید سیمان خود را صادر می‌کند که رقمی بالاتر از 16 میلیون تن صادرات را نشان میدهد. به گزارش «دنیای اقتصاد» اخیرا دو خبر در رابطه با عرضه سیمان در بورس کالا منتشر شده است. خبر اول آنکه دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان اعلام کرده است که تولیدکنندگان و صادرکنندگان این محصول آمادگی آن را دارند تا محصول تولیدی خود را در رینگ صادراتی بورس کالای ایران عرضه کنند.
شیخان اصلی‌ترین مزیت‌های این کار را شفاف‌سازی قیمت، رشد صادرات سیمان کشور به خصوص برای شرکت‌هایی که نزدیک به مرزهای خروجی هستند، افزایش فضای رقابتی در بازار داخل، جلوگیری از رقابت منفی و اعلام قیمت‌های سلیقه‌ای در این صنعت، اطمینان خریداران خارجی از خرید محصول با کیفیت، حضور سرمایه‌گذاران در مکانی با اعتبار همچون بورس کالا و مشخص بودن تمامی روند معامله و نحوه پرداخت دانست. خبر دوم که باز هم راوی آن دبیر انجمن صنفی کارفرمایان صنعت سیمان است عرضه این محصول در تالار داخلی در آینده است. به عبارتی قرار است بعد از عرضه سیمان در تالار صادراتی، این کالا در تالار داخلی نیز به فروش برسد. به عقیده شیخان برای این کار هنوز زود است، چراکه ابتدا باید با افزایش حجم صادرات، بازار داخلی را که دارای مازاد عرضه است متعادل کنیم و پس از آن، عرضه‌های داخلی سیمان در بورس شروع می‌شود.
در این رابطه مدیرعامل بورس کالای ایران با دفاع از عرضه سیمان در بورس کالای ایران می‌گوید: عرضه سیمان در بورس کالا بستگی به تولیدکنندگان دارد و یکی از مشکلات بازار این محصول این است که خریداران خارجی به تولیدکنندگان مختلف سیمان مراجعه می‌کنند و قیمت را به پایین‌ترین حد می‌رسانند و در واقع خارجی‌ها از مزایای کشور که انرژی و مواد معدنی ارزان است استفاده می‌کنند. وی معتقد است اگر از این ظرفیت‌ها استفاده و سیمان در تابلوهای بورس کالا عرضه شود و تولیدکنندگان در رقابت محصول خود را به خریدار خارجی عرضه کنند، دیگر امکان کاهش قیمت غیر‌منطقی در بازار صادراتی و همچنین داخلی وجود ندارد و به این ترتیب مراکز تولید سیمان در سطح کشور می‌توانند کالای خود را در بورس کالا عرضه کنند. وی درخصوص مشوق‌های بورس کالا برای عرضه سیمان گفت: زیرساخت‌های لازم برای عرضه سیمان در بورس کالا فراهم است و تولیدکنندگان این صنعت می‌توانند از معافیت مالیاتی که برای حضور عرضه‌کنندگان در بورس کالا وجود دارد، بهره ببرند.
در صنعت سیمان به دلیل محدود بودن شعاع صادراتی، بازارهای صادراتی آن نیز محدود است؛ به همین دلیل ایجاد و گسترش ظرفیت با هدف صادرات در این صنعت قابل‌تامل است. همچنین بررسی داده‌های ترکیه و کره جنوبی نشان میدهد، این دو کشور به‌طور متوسط 10 درصد از تولید سیمان‌شان را صادر می‌کنند. به این ترتیب برنامه‌ریزی برای صادرات مابه‌التفاوت ظرفیت تولید و مصرف مورد انتظار داخلی یکی از مسائل مهم این صنعت به‌شمار می‌رود. بررسی داده‌های صادرات به تفکیک بازارهای صادراتی بیانگر این مساله است که تقریبا 94 درصد صادرات سیمان ایران به‌صورت زمینی انجام می‌شود، همچنین عراق و افغانستان سهم 80 درصدی از بازارهای صادراتی را دارند. رشد حجم صادرات همزمان با افزایش ظرفیت تولید از سال 1388 شروع شده است. در این بین اما کاهش درآمد منطقه در پی کاهش قیمت نفت و ناامنی‌های ایجاد شده به دلیل تحرکات داعش سبب کاهش تقاضای سیمان در منطقه شده است.
مازاد تولید سیمان در منطقه در کنار شوک ایجاد شده از عوامل و چالش‌های سمت تقاضا، موجب کاهش صادرات سیمان ایران به عراق شده است. در شرایط فعلی با لحاظ شرایط رکودی داخلی و ناامنی در بزرگ‌ترین بازار صادراتی ایران، گسترش بازارهای صادراتی می‌تواند به‌عنوان یکی از برنامه‌های این صنعت بیان شود. با توجه به مرز دریایی گسترده در جنوب ایران پیشنهاد می‌شود صادرات به‌صورت دریایی به‌طور جدی مورد توجه قرار گیرد، همان‌طور که پاکستان با مرز دریایی از طریق دریای عمان حداقل 50 درصد صادرات را به‌صورت دریایی انجام میدهد. در حال حاضر میزان تولید و مصرف سیمان در کشور نشان میدهد تولید این محصول در شرایط فعلی به‌طور کامل قادر است مصرف داخل را پوشش دهد به خصوص آنکه در حال حاضر میزان مصرف داخلی کاهش یافته و این موضوع ظرفیت صادرات سیمان را افزایش داده است.
این موضوع باعث شد کشورمان به سمت صادرات سیمان به بازارهای منطقه معطوف شود ولی تجربه اسفند ماه سال گذشته نشان داد که بازارهای منطقه نیز از امنیت بالایی برخوردار نیستند. به‌عنوان مثال به گفته مسوولان عراقی شاهد دامپینگ سیمان در عراق از طرف صادرکنندگان ایرانی بوده‌ایم که این مساله باعث اعتراض تولیدکنندگان عراقی و در نهایت دو اقدام منفی این کشور در این رابطه شد. نخست وضع محدودیت در واردات سیمان ایران و دوم الزام به ارائه برگه گواهی مبدأ بود که هر دو باعث شد صادرات سیمان ما به عراق کاهش یابد و ترکیه جایگزین ایران در این بازار شود. در این زمینه به وضوح مشخص است که عرضه سیمان در بورس کالا و تالار صادراتی می‌تواند بسیاری از این چالش‌ها را مدیریت کند و مانع از قیمت‌های دامپینگی یا چالش‌های مشابه در این زمینه شود. با این حال دو شرط البته مورد نیاز است؛ نخست ایجاد زیرساخت‌ها و تقویت آنها در بورس کالا و دوم الزام به عرضه سیمان صادراتی در این بازار است که می‌تواند ایران را به هاب سیمان منطقه تبدیل کند.