راه‌اندازی بازار آتی سکه در مدتی قریب به 8 سال قبل و تجربه موفق این بازار و کالا به‌عنوان محصولی جذاب و شناخته شده بین فعالان بازار و مردم در زمان شکل‌گیری و ادامه مسیر خود که نوید وارد شدن به مرحله‌ای دیگر از سطح معاملات را با عنوان بازار آتی، بازار فیوچرز یا بازار آینده‌نگر می‌داد نیاز بازارهای معاملاتی بورس کالا را به ایجاد ظرفیت‌های جدیدتر و بیشتر نشان میدهد، به‌طوری‌که طی روزهای اخیر صحبت از ابزاری جدید تحت عنوان ابزار معاملاتی «آپشن» مطرح می‌شود و نیاز به آگاهی و تکرار خبرهای موجود پیرامون این ابزار از آن‌رو که موضوعی نو است بیش از قبل احساس می‌شود.اختیار خرید معامله، نامی است که به بازار آپشن داده می‌شود؛ چهارشنبه هفته گذشته بود که درج خبر راه‌اندازی بازار معاملات آپشن در سایت‌های خبری موجب توجه بیشتر به این ابزار معاملاتی شد.
در این راستا بسیار عنوان می‌شود که آغاز به کار این ابزار در بورس کالا، زمینه کاهش ریسک سرمایه‌گذاری، افزایش قدرت نقدشوندگی و نیز قدرت برنامه‌ریزی بلندمدت را برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایجاد خواهد کرد. قیمت‌گذاری آپشن‌ها یکی از پیشرفته‌ترین بحث‌های مالی است و با توجه به اینکه خطای قیمت‌گذاری باعث عدم موفقیت در به‌کارگیری این محصول می‌شود بنابراین از سوی عرضه‌کنندگان کالا نیز انگیزه و اقدامات لازم برای کاهش در خطای قیمت‌گذاری این ابزار بسیار محسوس و قابل توجه است.
چند سوال کلیدی
بازار ایران نیز همانند سایر بازارهای بزرگ اقتصادی نیازمند ایجاد شرایط جدید معاملاتی از طریق توسعه ابزارهای مالی است و قرارداد آپشن یا همان اختیار معامله می‌تواند از بهترین ابزارها برای پوشش، انتقال ریسک و نیز راهکار مناسبی در راستای کشف قیمت محسوب شود. این ابزار در سراسر دنیا برای کالاهایی که دارای نوسان قیمتی هستند مورد استفاده قرار می‌گیرد، ولی در اینجا نکته‌ای که مطرح می‌شود این است که معمولا قراردادهای آپشن را در زمانی مطرح می‌کنند که بازار با نوسان بالایی روبه‌رو باشد و استفاده از این ابزار هم برای حفظ تقاضای مشتریان و هم برای نیفتادن از رونق بازار مورد توجه قرار می‌گیرد؛ بنابراین یکی از سوالات این می‌تواند باشد که «در حال حاضر و به دلیل رکود نسبی که بازار با آن مواجه است آیا قرارداد آپشن می‌تواند کارکرد در خور ظرفیت خود را به بازار ارائه دهد؟»عده‌ای از کارشناسان بازار در پاسخ به این سوال می‌گویند: این ابزار مالی جدید که از طریق بورس کالا راه‌اندازی شده به‌عنوان یکی از اقدامات لازم برای کالاهایی مانند طلا که به‌طور دائم در نوسان هستند، مورد نیاز است، بنابراین این ابزار در این بازار می‌تواند بسیار مورد استفاده قرار گیرد؛ با این حال همچنان سوال قبل مطرح است.سوال دومی که در این میان می‌توان مطرح کرد این است که «این بازار قرار است چه نوع از ریسک و چه اندازه از ریسک بازار آتی را پوشش دهد؟» در تکمیل این سوال باید گفت: «با توجه به اینکه هنوز بخشی از معامله‌گران بازار آتی با خود این بازار آشنایی ندارند چه اقداماتی را می‌توان برای معرفی و آگاهی‌رسانی درخصوص بازار آتی و ابزار آپشن در پیش گرفت؟»
از طرفی عدم برآورده شدن انتظارات فعالان بازار سرمایه از اجرای طرح برجام و اعمال تبعات مثبت آن بر وضعیت اقتصادی و سودآوری صنایع که به جذب کم نقدینگی در این بازار دامن می‌زند یکی از نکاتی است که پیوسته در گفتمان بازار حضور دارد و شکل می‌گیرد، در این خصوص سوال سومی که مطرح است، این است که آیا این ابزار می‌تواند در این راستا به منظور جذب نقدینگی بیشتر به بازار کمک کند؟
و اما در ادامه آخرین سوالی که مورد توجه است این نکته است که آیا این ابزار قابلیت تعمیم به بقیه کالاها را در بورس کالا به شرط راه‌اندازی بازار آتی برای آنها دارد یا خیر؟ به منظور آگاهی بیشتر این سوالات را با علیرضا ناصرپور، رئیس اداره توسعه ابزارهای نوین مالی بورس کالا مطرح کرده است، او در مقدمه صحبت‌های خود می‌گوید: معاملات ابزار آپشن از روز چهارشنبه هفته گذشته آغاز شد. در ابتدای کار با قرارداد کالا-آپشن شروع شد، یعنی معاملات اختیار فروش پوت-آپشن (اختیار خرید) را فعلا راه‌اندازی نکرده ایم، چرا که به دلیل پیچیدگی خاصی که این ابزار معاملاتی دارد، ابتدا باید یک آشنایی با کالا-آپشن صورت بگیرد و بعد از طی این مرحله می‌توان معاملات پوت-آپشن را راه‌اندازی کرد. در روز ابتدای معاملات دو هزار قرارداد مورد معامله قرار گرفت که به نظر می‌رسد برای شروع رقم قابل توجهی است، در روز ابتدایی معاملات 28 شرکت کارگزاری در این معاملات مشارکت داشتند، یعنی حجم مشارکت خوبی از سمت بازار صورت گرفت. مشتریان 28 شرکت کارگزاری در حوزه مطالعات مشتقه کالایی در بورس کالای ایران، تقاضاهای خودشان را ارسال کردند و در این ارتباط معامله صورت پذیرفت و به وسیله سه نماد مالی معاملات آغاز شد.
رفع ابهام از کارکرد واژه ریسک
ناصرپور در ادامه به موضوع ابهامات پیرامون پوشش ریسک آتی اشاره کرده و می‌گوید: این ابهام را که آپشن، مربوط به پوشش ریسک آتی است باید برطرف کرد؛ چرا که این ابزار برای پوشش ریسک قیمت هر دارایی می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد، این در حالی است که مفهوم آتی هم به منظور پوشش ریسک به کار می‌رود و آپشن هم برای همین منظور به کار گرفته می‌شود.به گفته وی تفاوتی که در اینجا وجود دارد، این است که فیوچرز در واقع یک ابزار پوشش ریسک است، ولی یکسری ریسک‌های دیگر را به همراه دارد، به این معنا که کسی که برای آینده از طریق قراردادهای فیوچرز پوشش ریسک انجام میدهد در واقع قیمت را برای آینده فیکس می‌کند، مثلا تولید‌کننده‌ای که کالای خودش را با قرارداد آتی با یک قیمت مشخص برای سه ماه آینده به فروش گذاشته است، درست است که در مقابل کاهش قیمت‌ها خودش را تثبیت می‌کند ولی اگر قیمت‌ها افزایش پیدا کند، چطور؟ پاسخ این است که باز هم مجبور است به همان قیمتی که تعهد داده است بفروشد و در واقع فرد را تا اندازه‌ای در معرض ریسک قرار میدهد.
چند و چون اختیارات یک اختیار
به گفته رئیس اداره توسعه ابزارهای نوین بورس کالا آپشن یک ویژگی که دارد این است که به این فرد اختیار فروش میدهد، در واقع فرد این اختیار را خواهد داشت که کالای مربوطه را در زمان سررسید به همان قیمتی که می‌خواهد بفروشد، اگر قیمت‌ها کاهش پیدا کرد، طبیعتا با همان قیمتی که اختیارش را دارد باید دست به فروش بزند ولی اگر قیمت‌ها در جهت بالاتر حرکت کند، طبیعتا این اختیار را دارد که کالایش را در بازار به قیمت بالاتر بفروشد. بنابراین باید گفت، آپشن یک امکان پوشش ریسک مضاعف را با یک هزینه مختصر در اختیار شخصی که نیاز به پوشش ریسک دارد قرار میدهد.
وی در ادامه به تجربه بازار آتی اشاره کرده و می‌گوید: بازار آتی در حوزه سهام به اندازه‌ای که باید با استقبال مواجه نشد که به این موضوع به دلیل اینکه مقصود ما نیست نمی‌خواهم ورود کنم.اما در حوزه کالایی، استقبال در مقیاس کشور ما مناسب بوده است و نباید این موضوع را فراموش کنیم که باید مقیاس را در نظر بگیریم و این را مد نظر قرار دهیم که کشوری که تنها نزدیک به 8 سال است قرارداد آتی در آن برقرار شده، طبیعی است که حجم معاملاتش با کشوری که به مدت 180 سال است که معاملات آتی را شکل داده، متفاوت و مبتدی‌تر است.ولی از این نکته هم نباید غافل بود که حجم معاملات آتی در کشور ما هم از سالی که آغاز به کار کرده، رو به رشد بوده، یعنی از سال 87 که قراردادهای آتی در بورس کالا راه‌اندازی شد، این معاملات نسبتا در این بازار، رو‌به رشد بوده و به‌طور متوسط و با احتساب افت و خیزها روز به روز هم به حجم این معاملات افزوده شده است.
به گفته ناصرپور معاملات آپشن یکسری معاملات نسبتا پیچیده‌تر از بازار آتی است و طبیعتا نیاز به آموزش و فرهنگ‌سازی بیشتری در بازار دارد، زمان بیشتری را هم در بازار و بورس و سایر ارکان برای آشنایی، آموزش و فعال‌سازی سایر زیرساخت‌ها در این بازار برای انجام معاملات باید در نظر گرفت.وی در ادامه به تجربه بازار آتی سکه گریزی زده و می‌گوید: می‌خواهم به تجربه راه‌اندازی بازار آتی سکه اشاره کنم که در همان ابتدای فعالیتش و حتی قبل از راه‌اندازی آن گفته می‌شد که این سبک از معاملات، قراردادهای موفقی را رقم نخواهد زد، ولی این معاملات راه‌اندازی شد و در حال حاضر هم بازاری روان را شاهد هستیم، شاید در حال حاضر حجم معاملات در این بازار به آن اندازه که باید و شاید بالا نباشد ولی در سال گذشته به‌طور متوسط حدود 10 هزار قرارداد در روز معامله شده است. این میزان به رقمی در حدود 100 هزار سکه در روز صحه می‌گذارد که این میزان در یک بازار حجم خیلی بالا و قابل توجهی است.
پیش‌بینی بازاری روان
«رئیس اداره توسعه ابزارهای نوین مالی بورس کالا» صحبت‌هایش را با ارائه یک پیش‌بینی جمع‌بندی کرده و می‌گوید: با تمام این تفاسیر پیش‌بینی ما این است که معاملات آپشن در حد یک بازار روان خواهد بود، اگر چه برای افزایش حجم معاملات در این بازار باید تامل بیشتری در جهت تکاملش کرد تا امکانات معاملاتی بیشتر شود و حجم معاملات هم افزایش پیدا کند.در این ارتباط باید گفت به‌طور متوسط حجم معاملات در بازار تنها نسبت به سال 91 کاهش پیدا کرده است که این سال نیز دوران اوج نوسانات قیمت طلا در کشور بود و افزایش حجم معاملات هم دقیقا به دلیل نوسانات قیمت طلا در کشور رخ داد. در این راستا اگر از این موضوع فاکتور بگیریم، به‌طور متوسط حجم معاملات آتی (آپشن) روزانه در حال انجام است، ولی پیش‌بینی می‌شود که وجود قراردادهای آپشن به دلیل اینکه افراد می‌توانند استراتژی‌های معاملاتی را در بازارهای آپشن و فیوچرز به‌صورت توامان اتخاذ کنند، حجم معاملات در بازار آتی را هم تحت تاثیر قرار خواهد داد.