قراردادهای آتی با تمام ظرفیت‌هایی که برای توسعه بازارهای گوناگون در جهان دارند، در کشور ما در ماه‌های اخیر به بن بست رسیده‌اند. بسیاری از کالاها از سکه و طلا گرفته تا فولاد و محصولات کشاورزی قرار بود در این بازار مورد داد و ستد قرار بگیرند.
این در حالی است که امروز بازارهای آتی سکه تحت‌تاثیر بازارهای نقدی آن قرار گرفته است.
سلیمانی، مدیر کالایی یک شرکت کارگزاری با اشاره به این که تجربه بازارهای آتی در زمینه کنترل ریسک‌های موجود تجربه خوبی بوده، گفت: بازارهای آتی به عنوان یک ابزار مالی جدید با حجم بالای معاملات آن در سه سال گذشته تجربه خوبی برای بازارهای کالایی ما محسوب می‌شوند، به طوری که حتی گاهی اوقات حجم معاملات از کل بازار سهام نیز بالاتر بوده و استقبال خوبی از سمت همه طرف‌های معامله از قبیل سرمایه‌گذاران، صراف‌ها و مردم صورت گرفته است، اما الان وضعیت خوبی را نمی‌توان برای بازار آتی متصور بود.
وی با ارائه این تحلیل که در حال حاضر بیش از آنکه بخواهیم به شکست تجربه آتی در کشور اشاره کنیم، باید بگوییم تجربه بازار نقدی شکست خورده، به تعطیلی سایت‌هایی اشاره کرد که به ارائه قیمت‌ها در بازارهای نقدی برای سکه می‌پردازند و در این زمینه گفت: به نظر می‌رسد که شفافیت که از مهمترین مزایای بازارهای آتی در جهان محسوب می‌شود در کشور ما به یک عارضه تبدیل شده است. در عین حال باید به این نکته اشاره کرد که انتظار می‌رود مادامی که بازار آتی از ابعاد وسیعی برخوردار نباشد، سایر کالاها نیز به عاقبتی مبتلا شوند که بازار سکه در حال حاضر با آن مواجه است. به طوری که قیمت‌های فزاینده در بازار آتی بیش از آنکه به کنترل بازار نقدی در تعدیل قیمت‌ها کمک کند، به صورتی افسارگسیخته و تابع متغیرهایی تغییر کرده که در اصل باید تاثیر این متغیرها بر بازار آتی از طریق همین قراردادها به حداقل می‌رسید.
در این زمینه این کارشناس بازار معتقد است زمان لیدری بازار آتی به سر آمده است و بر خلاف گذشته که در آن قیمت‌های نقدی تحت‌تاثیر قیمت‌های آتی قرار می‌گرفت و به سرعت اخبار ابتدا بر بازارهای آتی اثر می‌گذاشت و به تبع آن قیمت‌های نقدی نیز تغییر می‌کرد، الان این بازارهای نقدی هستند که بر بازارهای آتی اثر می‌گذارند. وی علت این وضعیت معکوس را در بازار به دلیل محدودیت‌هایی می‌داند که در حال حاضر بازار آتی با آنها مواجه شده است؛ به طوری که محدودیت‌های خرید و وجه تضمین‌های بالا که به محدودیت فعالان بازار منجر شده از این دسته عوامل‌اند. به عقیده سلیمانی در حال حاضر حتی ترکیب فعالان بازار نیز تغییر کرده و سرمایه‌گذاران با حرکت از بازارهای آتی به بازارهای نقدی، سعی می‌کنند ریسک‌ها را از خود دور کنند؛ در حالی که در بازارهای جهانی، ملاک حرکت بازار تغییرات آتی است؛ چراکه حجم معاملات بالا است و شرایط اقتصادی این کشورها از ثبات بالایی برخوردار است. در فلسفه ایجاد بازارهای آتی انتظار می‌رود بسیاری از ریسک‌های موجود در شرایط کنونی را بتوان از طریق این بازارها کاهش داد، در حالی که در وضعیت کنونی بازارهای ایران، خود قراردادهای آتی همپای ریسک‌ها با نابسامانی دست و پنجه نرم می‌کنند. به عبارتی بیش از آنکه قراردادهای آتی بتوانند ریسک‌های موجود را کاهش دهند، پابه‌پای این ریسک‌ها در حرکتند.
سلیمانی، در کنار ریسک‌های سیاسی همیشه موثر بر بازار به ریسک‌های اقتصادی اشاره کرده و مشخص نبودن نرخ بهره را در کشور در کنار نامعلوم بودن قیمت دارایی پایه (سکه) مورد تاکید قرار می‌دهد و معتقد است این موضوعات به شدت بر بازار اثر می‌گذارد و باعث می‌شود بازده بازار نیز نامعلوم باشد، چراکه وقتی فاکتورهای موثر بر بازار نامعلوم باشد، نتیجه نهایی نیز قابل پیش‌بینی نیست.
در حال حاضر بورس کالا نسبت به موقعیت‌های خرید محدودیت ایجاد کرده و در این شرایط با آن که انتظار می‌رفت این سیاست به کاهش قیمت‌ها منجر شود، اما می‌بینیم که بر خلاف تصور قیمت‌ها همچنان روندی رو به بالا دارند. از طرف دیگر بورس کالا در چند جلسه نسبت به افزایش میزان وجه تضمین اقدام کرد، در حالی که اولا این عملکرد، استاندارد جهانی کاهش ریسک‌های ناشی از قراردادهای آتی نیست و این نرخ در بازارهای جهانی بیش از 15 درصد قیمت قرارداد نیست، به علاوه میزان حضور خریداران را در بازار کاهش می‌دهد و این بیش از گذشته میزان اثرگذاری این بازار را در برابر یک بازار نقدی قوی کاهش می‌دهد و در نتیجه در این شرایط ریسک‌ها بیش از همیشه بر بازار اثر می‌گذارد.
دلسردی از معاملات آتی به دلیل عدم‌اتخاذ روش‌های منطقی‌تر برای کنترل بازار از تهدیدهای جدی است که ظن احتمال تعطیلی بازار را نیز در روزهای اخیر تقویت کرده، در حالی که برخی از کارشناسان معتقدند این موضوع به صلاح نیست.
سلیمانی معتقد است بازار در حال تعطیلی است و این مبتنی بر واقعیت‌های موجود است؛ چراکه یکطرفه شدن معاملات و تنها باز شدن موقعیت فروش به معنای تلاش در جهت کاهش و نزول قیمت است، در حالی که به‌رغم این سیاست می‌بینیم باز هم قیمت‌ها بالا است و این موضوع این هشدار را به ما می‌دهد که اگر موقعیت خرید باز باشد، قیمت‌هایی را در بازار تجربه خواهیم کرد که اصلا منطقی نیستند. وی اقدامات بورس کالا را در این راستا مثبت ارزیابی کرده و معتقد است بورس کالا برای آنکه مشکلات موجود در بازار سکه و قیمت‌های بالا متوجه سیاست‌های آن نباشد، مجبور است اقداماتی را در دست بگیرد که اکنون نیز شاهد آن هستیم و در این زمینه نمی‌توان بورس کالا را مقصر وضعیت موجود دانست؛ چرا که متغیرهای متعددی در این زمینه دخیل است.
به هر حال در هفته‌های اخیر قیمت سکه در بازار آتی به تبع از افزایش قیمت ارز روند رو به رشدی را شاهد بوده است تا جایی که با قیمت‌های نقدی رقابت می‌کند. این روزها حتی سایت بورس کالا برای دریافت قیمت قراردادهای آتی سکه تعطیل است و پس از مراجعه به سایت با اخطار عدم‌دسترسی به سرویس مواجه میشویم. این نوع اطلاع رسانی از وضعیت بازار بیش از گذشته سوء‌ظن احتمال تعطیلی بازار یا تضعیف عملکرد آن را تقویت می‌کند در حالی که در شرایط کنونی هر دو اقدام کنترل اطلاعاتی بازار و یکطرفه کردن قراردادها نه تنها دردی را از بازار دوا نمی‌کند، بلکه فشارها را افزایش خواهد داد.
سلیمانی در نهایت وضعیت کنونی بازار را مورد ارزیابی قرار داد و با اشاره به اینکه امروز باید موقعیت‌های بهمن ماه افتتاح می‌شد، گفت: در حال حاضر هیچ اقدامی در رابطه با گشایش موقعیت بهمن صورت نگرفته و سررسید مهر هم بسته شده است. در عین حال سررسیدهای آذر و دی نیز موقعیت‌های تعهدی پایین است. تنها سررسید موجود مربوط به آبان ماه است. در شرایطی که هر روزه تعدادی از فعالان بازار به ناچار باید از بازار خارج شوند و خریدار جدیدی نیز وارد بازار نمی‌شود، این احتمال که تا زمان سررسید حجم قابل‌توجهی از سرمایه‌گذاران از بازار خارج شده باشند بالا است و این یعنی عملا بازار تعطیل می‌شود. وی در عین حال به افت معاملات از حدود 40 هزار قرارداد به 2 هزار معامله اشاره کرد و این موضوع را به تعطیلی تدریجی بازار تعبیر نمود و گفت: البته تنها راه خروج از این وضع همین سیاست‌هایی است که اکنون شاهد آن هستیم، مگر اینکه اهرم‌های اثرگذاری بازار نقدی بر آتی کنترل شود. به عقیده این کارشناس بازار آتی، اهرم بازار نیز که زمانی 10 بود، الان به 2 رسیده است و این نشان می‌دهد وقتی در بازار نقدی به عنوان مثال قیمت در دو هفته از یک میلیون و 100 هزار تومان به یک میلیون و 400 هزار تومان می‌رسد (حدود 30 درصد رشد) بازار آتی را لااقل تا دو برابر تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؛ بنابراين باید جلوی این موضوع را گرفت و این مهم صورت نمی‌پذیرد مگر با توقف معاملات در بازار آتی و کنترل تلاطم‌ها در بازار نقدی که بتواند یک بار دیگر اعتماد را به بازار افزایش دهد.