هنگامی که سایت شرکت مدیریت فناوریبورس تهران (tsetmc.com) باز می شود، اولین گزارهای که توجه سهامداران و معامله گران را به خود جلب می کند، شاخص های بازار است.
در ابتدای این سایت، شاخص کل، شاخص قیمت (وزنی-ارزشی) شاخص کل (هم وزن) شاخص قیمت (هم وزن)، شاخص آزاد شناور، شاخص بازار اول و شاخص بازار دوم به چشم می خورد. هر کدام از این شاخص ها برای سهامداران و معامله گران بورس معانی مشخصی دارد و به وجهه تحلیل رفتار آنها، قوت می بخشد.
شاخص قیمت وزنی در بورس تهران از سال 1369 ایجاد شد.
این شاخص برای کل بازار استفاده میشود اما در هر صنعت بورسی نیز یک شاخص وزنی حضور دارد.
مدتی بعد از شاخص وزنی، شاخص کل اضافه شد و مزیت آن، این است که قیمت و بازده، همزمان محاسبه می شود، در حالی‌که در شاخص قیمت به دلیل این که فقط روند قیمتی بازار نشان داده میشود، مثبت یا منفی بودن آن به این معناست که سبد سهام بازار بیشتر رشد قیمت داشته است یا کاهش قیمت.
به عبارت دیگر شاخص کل روند صعود یا نزول سبد کل بازار را نشان می دهد یعنی اگر یک سرمایه گذار، از تمام سهام بازار در سبد خود داشته باشد، شاخص کل هم روند قیمت را به او نشان می دهد و هم روند بازدهی.
اما این شاخص ها هر دو به صورت وزنی حساب می‌شوند. یعنی بازده و تغییرات قیمت شرکت‌های بزرگ، نقش پررنگ‌تری نسبت به شرکت‌های کوچک دارد.
در نتیجه مشاهده میشود در برخی از روزها که اکثر شرکت‌های کوچک، منفی هستند، تنها به علت مثبت شدن سهام چند شرکت بزرگ، شاخص سبز میشود.
به همین دلیل در گذر زمان شاخص های جدیدی به بازار ارائه شد که نقطه عطف آن شاخصهای متعددی بود که در دولت یازدهم ساخته شد تا تصویر درستی از روند بازار سرمایه به سرمایه گذاران مخابره شود.
بنابراین هم اکنون فارغ از شاخص های گروهی، شاخص هایی برای 30 شرکت بزرگ و شاخص بازار اول و دوم در بازار حضور دارند. البته فرمول این شاخصها با فرمول شاخص کل تفاوتی ندارد و فقط بازارها را به صورت جداگانه نشان میدهد.
ویژگی شاخصهای هم وزن این است که وزن تمام صنایع در آن یکسان است و سبز و قرمز شدن آن ارتباطی با بزرگ و کوچک بودن صنایع ندارد.
یعنی اگر کسی می‌خواهد در ابتدای دوره یک سبد، بر مبنای این شاخص عمل کند، فرض را بر این می‌گذارد از همه شرکت‌های درون شاخص به صورت یکسان در سبد خود قرار میدهد.
برای بررسی تفاوت بین شاخص قیمت و شاخص کل باید به ماهیت هر یک از آنها توجه کرد. می دانیم که سرمایه گذاران در سهام از دو محل افزایش قیمت سهم و دریافت سود نقدی منتفع می شوند.
شاخص قیمت به سنجش بازدهی ناشی از تغییرات قیمت می پردازد و توجهی به سود نقدی پرداختی شرکت ها ندارد، اما شاخص درآمد کل، سود ناشی از پرداخت های نقدی شرکت ها را نیز در نظر می گیرد.
12 شاخص برای راهنمایی سرمایه گذاران
در بورس تهران 42 شاخص تحت عنوان شاخص صنایع، فعال هستند. 12 شاخص نیز به عنوان شاخص های اصلی و فرعی، راهنمای مسیر سرمایه گذاران هستند. در بخش شاخص های صنایع، تعدادی از گروه ها تک سهم هستند اما به دلیل عدم شمولیت با سایر سهم های موجود در بازار، در گروه های دیگر جا نشده و نیاز به داشتن گروه های مختص به خود هستند.
هرچند در اکثر اوقات، شاخص های تک سهم، روند بازار را مشخص نمی کنند، بلکه شاخص های گروه هایی که در مقاطع زمانی، لیدر بازار می شوند به تصمیم گیری معامله گران و سرمایه گذاران کمک می کند.
این گروه ها عمدتا شامل شاخص سهام گروه خودرو، فرآورده های نفتی، بانک ها و سهام شیمیایی هستند.
البته گروه های دیگری مانند فلزات اساسی، کانی غیر فلزی، قند و شکر، حمل و نقل و سیمان و ... نیز در تصمیم گیری ها موثر واقع می شوند، اما به عنوان اولویت لیدر در بازار شناخته نمی شوند و یا اگر لیدر بازار شوند، در موقعیت هایی است که بازار در وضعیت رکود به سر می برد و نقدینگی بازار، نمی تواند سهام و صنایع بزرگ را به حرکت وادار کند ناچارا به سراغ صنایع کوچک تر می رود.
نگاهی به روند شاخص های تاثیرگذار
شاخص کل بورس اوراق بهادار از ابتدای سال 95 از 81 هزار و 200 واحد به حدود 77 هزار واحد در حال حاضر رسیده است.
این موضوع نشان می دهد که این شاخص 4.8 درصد کاهش از ابتدای سال را تجربه کرده است. البته قله شاخصص کل در سال جاری هیچگاه از کانال 81 هزار و 100 واحدی تجاوز نکرد، اما تا 72 هزار و 615 واحد ریزش در اوایل تیرماه(انتهای فصل مجامع شرکت های بورسی ) را تجربه کرده است.
در همین بازه زمانی، شاخص کل هم وزن از 13 هزار و 450 واحد در ابتدای سال جاری به 15 هزار و 791 واحد رسید و 17 درصد رشد داشت. البته قله شاخص کل هم وزن در این مدت 16 هزار و 180 واحد در آذر ماه امسال بوده است. اما به طور کلی، آهنگ رشد این شاخص نشان دهنده این است که ذات بورس تهران در سال 95 میل به رشد داشته است، اما به دلیل منفی شدن سهام شرکت های بزرگ بازار و تاثیرات به سزای آن در شاخص کل، این شاخص تصویر درستی از کلیت بازار ارائه نداده و برای بررسی بهتر سال 95، باید از سایر شاخص ها استفاده کرد.
البته از مقایسه این 2 شاخص، این تعبیر نیز مخابره می شود که دوران لیدری شرکت های بزرگ در بورس رو به اتمام است و هر شرکتی که زیربنای بنیادی مناسبی داشته باشد، می تواند فارغ از قدرت های شرکت های بزرگ، برای سهامداران سودآور تلقی شود.
شاخص قیمت وزنی ارزشی، نشان‌دهنده میانگین افزایش یا کاهش قیمت سهام در بازار است و میزان سود نقدی پرداختی به سهامداران را نشان نمی‌دهد. این شاخص از ابتدای سال جاری از 30844 واحد به 27073 واحد رسیده و 14 درصد رشد منفی داشته است.
این رشد منفی نشان می دهد که قیمت و ارزش سهام بازار بورس تهران در سال جاری، 14 درصد کاهش را تجربه کرده است. البته در این شاخص، ارزش شرکت ها، تاثیرگذار است و در واثع شرکت هایی که ارزش بازاری بالاتری دارند، تاثیر گذاری بیشتری نیز دارند و در واقع رشد منفی 14 درصدی این شاخص در کنار رشد مثبت 17 درصدی شاخص هم وزن، مغایرتی با هم ندارد، بلکه در کنار کاهش رقم شاخص کل نشان می دهد که در سال جاری، اقبال سرمایه گذاران به سهام شرکت های خرد بازار، بلندتر بوده است.
شاخص بعدی که به صورت جدی مورد توجه تحلیلگران بورس قرار می گیرد، شاخص آزاد شناور است. در هر شرکت بورسی تعدادی سهامدار حقیقی و تعدادی سهامدار حقوقی حضور دارند. سهامداران حقوقی مالکان پرنفوذ شرکت هستند و معمولاً درصد بالایی از سهام شرکت متعلق به این سهامداران است. به میزان سهامی که معمولاً در اختیار سهامداران حقیقی قرار دارد و مرتباً در بازار خریدوفروش میشود، سهام شناور آزاد گفته میشود.
هرچقدر میزان درصد سهام شناور آزاد یک شرکت بیشتر باشد، برای سرمایه گذاران حقیقی جذابیت بیشتری دارد.
این شاخص نیز از همین مفهوم استفاده کرده و تغییرات قیمت آن بخش از سهام را می‌سنجد که توسط سهامداران حقیقی خرید و فروش میشود.
این شاخص از ابتدای سال جاری از رقم 93 هزار و 869 واحد به 85 هزار و 28 واحد در 10 اسفند رسیده است. بنابراین عملکرد بر اساس این شاخص، با کمی احتیاط همراه بوده زیرا کاهش 7 درصدی در سال جاری را تجربه کرده است.
شاخصهای بورس، چراغ راه آینده
بهنام بهزادفر مدیر امور اعضای کانون کارگزاران هم گفت : شاخص های بورس به منزله چراغ راه سرمایه گذاران بازار سرمایه شناخته می شوند. در بین همه شاخص ها در وهله اول شاخص کل خودنمایی می کند. اما افزایش شاخص کل، لزومـا به معنای سودآوری سهام همه شرکت‌های حاضر در بورس نیست، همانطور که کاهش شاخص کل نیز لزوما به معنای ضرردهی سهام همه شرکت‌ها در بورس نیست.
وی افزود: در واقع شاخص کل، بیانگر میانگین بازدهی بورس است و چه بسا، در برخـی موارد، برغم رشد قابل توجه شاخص کل بورس، برخی سهام با افت قیمت مواجه شده و سهامداران خود را با زیان مواجه میسازنـد و یا در شرایطی که شاخص کل با کاهش مواجه است، برخی سرمایه‌گذاران که سهام ارزنده‌ای را در سبد سهام خود دارند، سود قابل قبولی بدست می‌آورند. بنابراین، سرمایه‌گذاران نباید صرفا با اتکا به اخبار رشد شاخص کل و بدون بررسی کامل درخصوص ارزش ذاتی سهام، اقدام به سرمایه‌گذاری در بورس کنند و حتی در شرایط رشد مستمر شاخص کل نیز در انتخاب سهام، کاملا دقت کنند.
بهزاد فر گفت: بررسی بین شاخص هم وزن کل و شاخص کل، می تواند وضعیت سهام کوچک و بزرگ بازار را به سرمایه گذاران نشان دهد. به عنوان مثال رشد بیشتر شاخص کل نسبت به شاخص کل هم وزن نشان می دهد که سهم های دارای وزن زیاد (ارزش بازاری بالا) به نسبت بیشتر مثبت بودند.
نکته مهمی که وجود دارد، این است که بسیاری از خریداران سهام، علاقه ندارند که تمام سهم های بازار را بخرند. بنابراین شاخص کل بازار به درد آن ها نمی خورد. در این شرایط باید از شاخص صنایعی که مطلوب خرید است، استفاده کنند. در بسیاری از اوقات با دقت وافی به شاخص های صنایع، شاخص های پیشرو نیز به دست می آیند. به همین دلیل شاخصهای بیشتر که زوایای تاریک بیشتر در مورد روند داد و ستدهای را مشخص کند الزامی است که با افزایش انواع شاخصها و انتشار آنها این مهم به وقوع پیوسته است.
وی اظهار داشت: نکته دیگر این است که در شرایط رکودی همانند شرایط فعلی، بسیاری از شرکت ها در تقسیم سود به مشکل بر می خورند. این در حالی است که همان روزی که شرکت ها سود تقسیمی خود را اعلام می کنند، این سود در محاسبه شاخص کل لحاظ می شود و افزایش پیدا می کند.
بنابراین هنگامی که شرکتی 250 تومان قیمت دارد و 50 تومان سود تقسیم کرده و 200 تومان باز شده است، این 50 تومان در شاخص کل دیده می شود و بازدهی شاخص کل صفر محاسبه می شود، اما بسیاری از شرکت ها در شرایط فعلی رکودی سود تقسیمی را به موقع پرداخت نمی کنند و بنابراین رقمی که شاخص کل نشان می دهد، با بازدهی که سرمایه گذار می گیرد، متفاوت است. در چنین شرایطی شاخص قیمت مطرح می شود که گرای بهتری به سرمایه گذار می دهد.
بهزادفر گفت: هنگامی که موقعیت های متضاد در بازار به وجود می آید به خصوص در فصل مجامع شرکت ها با مقایسه شاخص ها ی مهمی مانند شاخص کل و شاخص قیمت وضعیت بازار قابل بررسی و پیشگیری بهتری دارد، همچنین در هنگام رشد سهام شرکت های کوچک در بازار، می توان با بررسی شاخص کل هم وزن متوجه این تفاوت ها شد.
اگر معاملات بر روی آتی شاخص نیز دربازار راه اندازی شود، با توجه به این که شاخص ها باید قابلیت تحویل داشته باشند، می توان از شاخص هایی که شرکت های کمتری را شامل می شوند، مانند شاخص 30 شرکت برتر یا شاخص بازارهای اول و دوم، کمک گرفت چرا که قدرت تحویل سهام این شاخص ها بهتر است.
در این میان تحلیل شاخص فرابورس نیز اهمیت بالایی دارد و تحلیل در این شاخص نیز پیش بینی پذیرتر از سایر شاخص هاست. البته در فرابورس نیز شاخص های هم وزن و شاخص قیمتی باید راه اندازی شوند تا هر چه سریع تر مسیر سرمایه گذاران به سمت تحلیل بهتر و بیشتر در این بورس نوپا گشوده شود.
نورپردازی به زوایای کدر بازار سرمایه در دولت یازدهم
یکی از مهمترین ابزار برای سرمایه گذاری، دسترسی به اطلاعات و شاخص هایی است که ریسک سرمایه گذاری را کمتر کرده و بازاری که در آن قصد سرمایه گذاری داریم مطمئن تر می کند.
شاخصهای بازار سهام نیز به تبعیت از این اصل در تمامی بازارهای مالی دنیا، به مثابه یکی از مهمترین معیارهای سنجش عملکرد بورس اوراق بهادار، از اهمیت و توجه زیادی برخوردارند.
بدیهی است در چنین بازارهایی دیگر تنها به حضور افراد معدود وبازیگران اصلی بسنده نمی شود و حضور سرمایه های خرد و افراد تحصلیل کرده و متخصص را هم فراهم می کند.
از این رو دولت یازدهم بر اساس وعده شفافیت و ایجاد محیط شیشه ای به خصوص برای بازار سرمایه تولید شاخص های جدید و متعدد را در تالاهای شیشه ای در دستور کار خود قرارداد که به عنوان مثال شاخصهای هم وزن وشاخص‌های با سهام شناور در این دوره برای تحلیل بهتر فعالان بازار سرمایه ایجاد شده است.
بورس از زیر مجموعه های وزارت اقتصاد براساس سیاست های ابلاغی اقتصاد مقاومتی از سوی مقام معظم رهبری مبنی بر مردمی کردن اقتصاد و حرکت در مسیر شفاف سازی در کنار امکان های قبلی از قبل راه اندازی 22 تالار استانی و طراحی دوره های آموزشی و بر الزام اطلاعات شرکت ها بر روی سامانه کدال با ارایه شاخص های جدید امکان تصویر سازی بهتر، جامع تر و کامل تر از بازار سرمایه را برای حضور عموم مردم فراهم کرده است.
همچنین با ارایه شاخص های مهم و جدید که برای اولین بار در دولت یازدهم در اختیار عموم مردم قرار گرفته به نوعی نور در زوایای کدر تر این بازار و در روند داد و ستدهای را تابانده است که تلالو آن بی شک مانع از سو استفاده های احتمالی شده وبه مخاطبان خود مسیر سرمایه گذاران با تحلیل بهتر و بیشتر را فراهم کرده است.
این اقدامات را می توان در چارچوب بندهای 9 و 19 سیاست های اقتصاد مقاومتی توصیف کرد که بر مواردچون تقویت نظام مالی کشور و شفاف‌سازی اقتصاد و سالم‌سازی آن و جلوگیری از اقدامات، فعالیت‌ها و زمینه‌های فسادزا زیر دلالت دارند ضمن ان که این عمل می تواند به عنوان ابزاری در جذب سرمایه های داخلی و خارجی جدید به بازار سرمایه به مفید باشد.