بورس تهران در دو ماه گذشته شاهد سیطره فضای رونق معاملاتی و ورود نقدینگی تازه بود. با وجود فراهم بودن شرایط برای برخی اقدامات مناسب ازسوی سازمان بورس، مسوولان از فرصت‌های موجود در این فضا استفاده نکردند. نبود عرضه‌های اولیه، باقی ماندن سهام شناور آزاد شرکت‌ها در سطوح قبلی، عدم تسهیل روند افزایش سرمایه و همچنین ادامه توقف‌های طولانی‌مدت نمادها و بلوک‌زنی در زمان اصلاح قیمتی، فرصت‌سوزی‌هایی از سوی مقام ناظر به‌شمار می‌رود که مانع حرکت بورس به سمت بازاری پویا و با عمق بیشتر شده است.
بورس تهران از ابتدای سال جاری تا کنون با حرکت در یک مسیر صعودی نسبتا ملایم وضعیت نسبتا پررونقی را به نمایش گذاشت. نماگر این بازار که از ابتدای سال تاکنون تنها یک روز افت را تجربه کرد، با ثبت رشد بیش از 5/ 3 درصدی در کارنامه خود پیشتاز سایر بازارهای سرمایه‌گذاری کشور شد. فارغ از دلایل رشد قیمت‌ها در بازار سهام، موضوعی که انتقاد کارشناسان را در پی داشته است، این است که مسوولان سازمان بورس و اوراق بهادار در این بازه زمانی از فرصت رونق ایجاد شده در جهت عمق بخشیدن به بازار سهام استفاده خاصی نکرد. البته انجام اقدامات مثبت و اصلاح برخی مقررات در بازار سهام به هیچ وجه نباید بسته به شرایط بازار سهام یعنی دوران رونق و رکود بازار باشد. اما از آنجا که مسوولان سازمان بورس به کرات، انجام برخی اقدامات مناسب را در گرو یک فضای مثبت در بازار می‌دانستند، حالا باید دید بهانه مسوولان امر برای پیگیری نکردن این اقدامات در شرایط کنونی چه بوده است.
فرصت‌های پنهان دوره رونق اخیر
از جمله اقداماتی که همواره مسوولان سازمان بورس، انجام آن را منوط به شرایط رونق بازار سهام می‌دانستند، انجام عرضه اولیه در بازار بوده است. از اواسط اسفند ماه سال گذشته، عرضه‌های اولیه سهام شرکت‌ها و همچنین عرضه اوراق بدهی در بازار سهام متوقف شد و تاکنون نیز ادامه داشت. این موضوع را نباید از نظر پنهان داشت که انجام عرضه‌های اولیه در زمان صعود قیمت سهام علاوه بر عمق بخشیدن به فضای معاملات می‌تواند با جذب بخشی از نقدینگی سرگردان در بورس، مانع از رشد حبابی قیمت‌ها شود. از این رو باید گفت سازمان در پی این فرصت سوزی، کارکردهای عرضه‌های اولیه در این فضا را از دست داد.
در راستای افزایش سهام شناور آزاد شرکت‌ها، نیز در این بازه زمانی اقدامی رخ نداد. سهام شناور آزاد بخشی از سهام یک شرکت است که در بازار سهام از سوی همه قابل معامله است. مالکیت بخش عمده‌ای از سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس در اختیار سهامداران عمده یا فعالان حقوقی دولتی و شبه دولتی قرار دارد (آخرین آمارهای رسمی نشان میدهد حدود 80 درصد سهام در بورس تهران در اختیار مالکان عمده است که با اهداف مدیریتی نگهداری می‌شود). به همین دلیل، بورس تهران را می‌توان از این جنبه در زمره بازارهای کم‌عمق و نوپا در مقایسه با بازارهای سهام بین‌المللی ارزیابی کرد.به عبارتی، کم بودن سهام شناور یکی از معضلات کنونی بازار سهام به شمار می‌رود چرا که سهام شناور آزاد اندک نشانگر آن است که مقدار کمی از سهام شرکت براي معامله در دسترس است و در نتیجه احتمال غیر‌منصفانه بودن قیمت زياد است.
«دنیای‌اقتصاد» بارها در گزارش‌های خود بر لزوم افزایش این نسبت برای داشتن بازاری پویا تاکید کرده بود. پاسخ مقام ناظر به این نقدها این چنین بود: رکود موجود در بازار سهام، امکان افزایش سهام شناور شرکت‌ها را نمی‌دهد. حال که بازار تقریبا روند مناسبی را تجربه می‌کند، چرا اقدامی در راستای الزام شرکت‌ها به افزایش سهام شناور آزاد در بازار صورت نگرفته است. توقف طولانی‌مدت نمادها که در برخی موارد دلیل منطقی خاصی برای آن وجود ندارد، عاملی است که در گذشته به دفعات مانع نقدشوندگی بازار سهام شده است. البته بحث توقف طولانی مدت نمادها نیز همچون دو موضوع دیگر (عرضه اولیه و افزایش سهام شناور) نباید هیچ ارتباطی به فضای بازار داشته باشد. با این فرض که در دوره نزول قیمت‌ها سازمان بورس با ملاحظه‌کاری بازگشایی برخی نمادهای متوقف را انجام نمی‌دهد، حالا چه دلیلی برای توقف نمادها وجود دارد.
تسهیل روند افزایش سرمایه شرکت‌ها نیز موضوع دیگری بود که در این فضا مورد غفلت قرار گرفت (البته زمانبر بودن کارهای اداری از این دست در هر زمانی موضوع نامناسبی است). در مورد استفاده سازمان بورس از تسهیل روند افزایش سرمایه در بازار سهام باید گفت: هر شرکتی افزایش سرمایه میدهد، می‌تواند سهام را برابر مبلغ اسمی بفروشد. از این رو به دلیل جذابیت سهام شرکت‌ها پس از افزایش سرمایه، بخشی از پول‌هایی که اخیر وارد بازار سهام شده بود، می‌توانست وارد سهام این شرکت‌ها شود. علاوه بر جای خالی اقداماتی که مسوولان سازمان بورس می‌توانستند در حدود دو ماه اخیر در بازار انجام دهند، به عملکرد سازمان در مواردی نیز نقدهای جدی وارد است. این موضوع بسیار طبیعی است که پس از یک دوره طولانی مدت از رشد قیمت‌ها، اصلاح صورت گیرد. با این همه شاهدیم مقام ناظر بورس با بلوک زنی در برخی نمادهای اثر‌گذار در محاسبه شاخص در‌صدد جلوگیری از افت قیمت هاست. این موضوع همانند آنچه بارها گفته شد تبعات منفی زیادی در پی دارد. این موضوع ضمن آنکه بی‌اعتمادی سهامداران را در پی دارد، موجب می‌شود طولانی شدن دوره اصلاح سهام، نهایتا به ریزش‌های سنگین‌تر ختم شود. در این گزارش به بررسی فرصت‌های پنهان دوره رونق اخیر بازار سهام از منظر یک کارشناس بازار سهام پرداخته شده است. در ادامه نیز در راستای چرایی عدم استفاده از این فرصت، با مدیر نظارت بر بورس‌ها گفت‌وگو شد.
فرار نقدینگی در بازار مثبت
علی اسلامی بیدگلی، کارشناس بازار سهام در این‌خصوص می‌گوید: رفتار کنونی بازار مشابه بسیاری از ادوار گذشته است. در شرایط کنونی حجم جریان نقدینگی که وارد بازار شده افزایش پیدا کرده و قیمت سهم‌ها نیز رشد داشته است. به‌طور معمول در این شرایط نقدینگی موجود به سمت گروه‌های کوچک حرکت می‌کند و این موضوع می‌تواند سفته‌بازی در میان سهامداران را افزایش دهد. وی در ادامه بیان کرد: نکته‌ای که این دوره را نسبت به قبل متمایز می‌کند چرخش پول‌های داغ در نمادهایی است که ابهام آنها بسیار زیاد است. به‌طوری‌که مشاهده می‌شود بیش از 70 درصد نقدینگی موجود در بازار در این نمادها فعال است. این موضوع شرایط را برای نوسان‌گیری تا حد زیادی افزایش میدهد و این احتمال را قوت می‌بخشد که بازار بار دیگر پس از مدتی روند نزولی را در پیش بگیرد و به تبع آن نقدینگی فعلی از آن خارج شود. این کارشناس همچنین گفت: در مدتی که شاخص روند صعودی داشت، نهاد ناظر با تدابیر خاصی‌می‌توانست این نقدینگی را جذب بازار کند و به تعمیق بورس کمک کند. یکی از این تدابیر در زمینه عرضه‌های اولیه جدید است.
موضوعی که می‌تواند بخشی از منابع سهامداران را جذب کند و بازده مطلوب‌تری را برای بورس رقم بزند. متاسفانه در مدت اخیر عرضه قابل توجهی در بورس مشاهده نشده است که بتواند بازار را برای سهامداران جذاب کند. هرچند تجارب چند عرضه اولیه اخیر چندان برای سهامداران مطلوب نبوده و این می‌تواند عرضه‌های فعلی را تحت‌الشعاع قرار دهد. اسلامی بیدگلی دومین موردی که می‌تواند روند فعلی بازار را منطقی کند، صدور مجوز افزایش سرمایه و به عبارتی تسهیل روند افزایش سرمایه شرکت‌ها می‌داند. وی در این زمینه می‌گوید: افزایش سرمایه شرکت‌ها بخشی از منابع کنونی را به سرمایه‌گذاری بلندمدت مبدل می‌کند. این کارشناس همچنین در تشریح دو دست‌انداز مهم در مسیر این اقدامات مهم می‌داند و می‌گوید: روند صدور مجوز افزایش سرمایه در بورس تهران بسیار کند است و عملیات اداری آن مجال افزایش سرمایه شرکت‌ها در کوتاه‌مدت را نمی‌دهد. درخصوص عرضه‌های اولیه نیز اتلاف وقت چالش بسیار مهمی است. بسیاری از شرکت‌هایی که طی ماه پایانی سال 95 مجوز پذیرش از بورس را دریافت کرده‌اند به دلیل گذشت زمان نسبتا طولانی بار دیگر مجبور به انتشار آخرین وضعیت مالی برای عرضه اولیه شده‌اند. همین مشکلات باعث شد طی مدت اخیر جذب نقدینگی در بازار در مسیر درستی حرکت نکند.
عرضه اولیه‌های جدید در بورس
در همین زمینه محسن خدابخش، مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس، در پاسخ به انتقادهای مطرح شده از سوی کارشناسان می‌گوید: سازمان طی این مدت برنامه‌هایی دارد که طی روزهای آینده در بازار مشاهده می‌کنیم. از روزهای پایانی سال 95 برنامه عرضه‌های اولیه در دستور کار سازمان بورس و اوراق بهادار قرار گرفت. اما به دلیل اینکه زمینه‌های آن فراهم نبود تاکنون به طول انجامید. وی در ادامه بیان کرد: درخصوص توسعه ابزارهای کنونی بازار نیز برنامه‌هایی در دست اقدام است. در این زمینه طی روزهای آینده اختیار خرید و فروش چند نماد جدید ایجاد می‌شود که می‌تواند جذابیت این ابزار را دوچندان کند.
همچنین استفاده از آپشن روی ابزارهای دیگر نیز طی این مدت در دست بررسی بوده است که بر اساس اقدامات صورت گرفته تعدادی از اوراق‌های فرابورس از طریق آپشن منتشر شده‌اند. مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار در توضیح عرضه‌های اولیه گفت: این موضوع از مواردی است که از سوی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در دستور کار قرار گرفته است. در تلاش هستیم چند عرضه اولیه مهم تا آخر اردیبهشت داشته باشیم، این موضوع باعث می‌شود بازار با روندی متعادل شاهد جذب نقدینگی بیشتری باشد. وی در پایان بیان کرد: در شرایط کنونی رفتار بازار به‌گونه‌ای است که ما توانستیم درزمینه بازگشایی نمادهای بورسی و فرابورسی سرعت عمل مطلوبی داشته باشیم. بازگشایی نمادها می‌تواند تا حد زیادی تحرک سهامداران را به همراه داشته باشد. درخصوص تعداد محدودی از نمادها که همچنان متوقف مانده‌اند نیز در حال پیگیری هستیم که در کوتاه‌ترین زمان بازگشایی شود.