بازار سهام در مقاطع مختلف فرصت‌هایی را در اختیار دارد تا بتواند با روش‌هایی جذاب، شاهد ورود نقدینگی و تعمیق بورس باشد. عرضه‌های اولیه از مهمترین استراتژی‌هایی است که اشتیاق فعالان بورسی را برای سرمایه‌گذاری افزایش میدهد. بازگشایی نمادهای متوقف و توسعه ابزارهای بورسی نیز از دیگر راهکارهایی است که منجر به عمق بخشی معاملات سهام و اعتماد سرمایه‌گذاران می‌شود. با این حال در بورس تهران از ابتدای سال تا کنون، اقدامی از سوی مقام مسوول در این موارد صورت نگرفته است. ضمن آنکه برخی اقدامات در دست انجام این نهاد با بی‌برنامگی‌هایی نیز همراه بوده است. تازه‌ترین این موارد، توقف عرضه اولیه پرچالش دیروز بود. در حالی‌که فعالان تالار شیشه‌ای منتظر بودند، روز شنبه سهام شرکت سرمایه‌گذاری ساختمان پتروشیمی خلیج‌فارس(وپسا) برای نخستین‌بار عرضه شود اما طی جلسه‌ای نهاد ناظر این عرضه را به تعویق انداخت. به نظر می‌رسد منشا بی‌عملی و ناهماهنگی در اجرای سیاست‌های بورسی به دوموضوع مهم برمی‌گردد. عدم برنامه‌ریزی مدون در اجرا، مشکل بزرگی است که منجر به از دست رفتن بسیاری از فرصت‌ها در راستای تعمیق بازار شده است. از سوی دیگر بی‌عملی مقام ناظر در برخی موارد این تصور را قوت بخشیده که سیاست‌گذار تنها خود را متولی عملکرد شاخص می‌داند و در اجرای برنامه‌های خود با ملاحظاتی در این خصوص مواجه است.
سایه بی‌برنامگی در معاملات سهام
بازار سهام به استراتژی‌های جذاب و مدیریت‌شده‌ای نیاز دارد تا بتواند اعتماد سهامداران را جلب کند. همواره در بورس‌های بزرگ جهانی نهادهای سیاست‌گذار در پی ارائه ابزارها و مکانیزم‌هایی هستند تا بتوانند عمق و وسعت بازار را افزایش دهند. یکی از مواردی که در مقاطع مختلف زمانی توانست فعالان اقتصادی را به معامله در بازار سهام ترغیب کند، درخصوص عرضه‌های اولیه بوده است. عرضه‌های اولیه در طول تاریخ فعالیت بورس تهران یکی از جذابیت‌های بازار برای فعالان تالار شیشه‌ای بوده است. به‌طوری‌که سهامداران با اشتیاق به خرید سهام شرکت‌هایی که برای اولین‌بار و با قیمت‌های نسبتا مناسب وارد بورس تهران می‌شدند، اقدام می‌کردند و در بیشتر موارد نیز طی حداکثر چند روز پس از عرضه نیز بازدهی مناسبی را از این محل کسب می‌کردند. طی سال‌های اخیر، زمان عرضه‌های اولیه از مواردی بود که بحث‌های بسیاری را میان کارشناسان به‌همراه داشت.شواهد حاکی از آن است این موضوع همچنان به‌عنوان چالش جدی بازار مطرح است و سیاست‌گذاران بورسی همچنان نتوانسته‌اند برنامه مدونی برای آن در نظر بگیرند. موضوع دیگری که می‌تواند سهامداران را از حضور فعال در بازار دلسرد کند مربوط به توقف طولانی مدت نمادهای بورسی است. موضوعی که این روزها در نمادهای بزرگی همچون نمادهای بانکی به یک معضل بزرگ بدل شده و اعتماد سرمایه‌گذاری در بورس را خدشه‌دار کرده است. در بحث ابزارها نیز سازمان بورس طی سال گذشته با رونمایی از ابزار اختیار معامله، فضایی را ترسیم کرد که خوش‌بینی به گسترش و تعمیق بازار میان سهامداران شدت یافت. اما در حال حاضر و از زمان رونمایی این ابزار تحول خاصی در این حوزه نیز اتفاق نیفتاد.
ضعف در عرضه‌های اولیه
در روزهای پایانی سال گذشته بود که ارکان بازار از جمله شرکت بورس و فرابورس لیست شرکت‌هایی که طی سال 96 عرضه می‌شوند را ارائه دادند. در این لیست شرکت‌هایی نیز حضور داشتند که به گفته مقامات مسوول، پرونده عرضه آنها آماده بود و حتی زمزمه ورود آنها به بازار در روزهای آخر سال نیز شنیده شد.با این وجود با گذشت 3 ماه از سال 96، انجام نشدن این عرضه‌های اولیه نشان داد که نهادناظر تمایل چندانی برای این موضوع ندارد. با توجه به اینکه نهاد ناظر در بسیاری از ادوار عرضه اولیه را مشروط به وضعیت بازار سهام بیان کرده بود، اما رشد شاخص در دو ماه نخست سال نیز نتوانست عاملی برای ورود شرکت‌های جدید باشد. در اواسط اردیبهشت‌ماه بود که «دنیای اقتصاد» در گفت‌وگویی با ناظر بورس تهران، دلایل عدم تمایل برای عرضه‌های اولیه را جویا شد. در این گفت‌وگو مقامات بورسی اظهار کردند که طی روزهای آتی پرونده ورود شرکت‌های پذیرش شده در بازار نهایی می‌شود. با این حال این موضوع تا کنون نیز اجرا نشده است.با توجه به اینکه از ابتدای سال تا یک روز بعد از مشخص شدن نتایج انتخابات بورس تهران رشد 5 درصدی را به ثبت رساند، فضای بازار و تحرک قابل‌توجه سهامداران بستر مناسبی بود تا شرکت‌های جدید به بورس وارد شوند. مطمئنا اگر این اقدام از سوی سیاست‌گذار بورسی صورت می‌گرفت بازار شاهد ورود پول‌های تازه بود.از سوی دیگر، این عرضه‌ها می‌توانست مانعی برای رشد‌های هیجانی بازار باشد، از آنجا که عرضه‌های اولیه تعمیق هرچه بیشتر بازار را به همراه دارد، ورود پول به سهام شرکت‌های جدید می‌توانست تمایل سهامداران را به سفته‌بازی در بسیاری از نمادها کاهش دهد. بر همین اساس طبیعی است که در شرایطی که هیچ اتفاق جدیدی در سیاست گذاری بازار سهام نمی‌افتد، رغبت سهامداران برای سرمایه‌گذاری نیز به همان میزان کاهش می‌یابد. نظرسنجی سایت «دنیای بورس» در هفته‌های اخیر نیز این نکته را به خوبی اثبات کرد که فعالان بازار به خصوص سهامداران خرد تمایل چندانی برای حضور فعال در بورس ندارند (در این میان البته به‌طور قطع شرایط کنونی بازار سهام و وضعیت اقتصاد کلان کشور نیز موثر است اما مقصود نگارنده این است که می‌شد در سه ماه نخست سال با انجام عرضه‌های اولیه زمینه تعمیق معاملات سهام را به وجود آورد).
قفل محکم نمادهای متوقف
موضوع دیگری که به نظر می‌رسد همچنان برنامه مدونی برای آن در بورس تهران وجود ندارد، موضوع توقف‌هاست. توقف‌هایی که باعث شده حجم زیادی از سرمایه سهامداران و نقدینگی در چرخش بازار بلوکه شود. نمادهایی نظیر «وبصادر»، «وپاسار»، «وپارس» و «خساپا» از نمادهای مهمی هستند که ارزش بازار قابل توجهی در اختیار دارند. این توقف‌های طولانی مدت نتیجه‌ای جز اثرات منفی بر نقدشوندگی و کاهش اعتماد سرمایه‌گذاران را به دنبال ندارد. هرچند سازمان بورس طی روزهای اخیر اصلاح در قوانین بورسی (موضوع توقف و بازگشایی‌ها) جزو برنامه‌های اصلی خود بیان کرده است، اما از ابتدای سال عملکردی که گواه بر بازگشایی این نمادها باشد ملاحظه نشد، به نحوی که برخی سهامداران در اعتراضات خود از بی‌توجهی نهاد ناظر از این موضوع گلایه‌مندند.
وضعیت بازار، شرط عرضه اولیه
اخیرا «دنیای اقتصاد» گفت‌وگویی با محسن خدابخش، مدیر نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار داشت و دلایل این تعلل را جویا شد. خدابخش در ابتدا با پاسخ به این انتقادات گفت: مبنای عرضه‌های اولیه برای نهادناظر میزان عرضه و تقاضا در بازار است. از نگاه ما بازار کماکان به شرایطی نرسیده است که گنجایش عرضه اولیه را داشته باشد. وی در ادامه بیان کرد: پرونده تعدادی از شرکت‌ها آماده است که پذیرش آنها طی روزهای آتی صورت می‌گیرد. با این وجود همچنان شرایطی در بازار دیده نمی‌شود که عرضه‌های اولیه صورت گیرد. اگر در زمان افت شاخص عرضه اولیه انجام شود، بسیاری از سهامداران معترض به زمان عرضه می‌شوند. این موضوعات محدودیت‌ها برای سازمان را افزایش میدهد. مدیرنظارت بر بورس‌ها در بخش دیگری از این گفت‌وگو به تلاش سازمان بورس برای بازگشایی نمادها اشاره کرد و گفت: نهاد ناظر بورس مکاتبات زیادی با این شرکت‌ها کرده و خواستار شفاف‌سازی اطلاعات آنها شده است. با این وجود برخی از این شرکت‌ها تاکنون اطلاعات لازم را برای بازگشایی ارائه نداده‌اند. با طرح‌های جدیدی که سازمان بورس درخصوص این موضوع در نظر گرفته است شرکت‌ها دیگر نمی‌توانند از زیر بار ارائه اطلاعات شانه خالی کنند.
عرضه پرچالش این‌روزهای فرابورس
در بازار سهام از روز چهارشنبه هفته گذشته زمزمه ورود یک شرکت فرابورسی جدید وجود داشت.پذیرش این شرکت با حاشیه‌های بسیاری همراه بود. در حالی که مسوولان سرمایه‌گذاری پتروشیمی ساختمان خلیج فارس سوم خردادماه را بهترین زمان برای عرضه «وپسا» بیان کرده بودند، که فعالان بازار سهام ابهاماتی درخصوص وضعیت شرکت را مطرح کردند. بر مبنای همین اختلاف نظر‌ها، سازمان بورس روز گذشته جلسه‌ای تشکیل داد تا شبهات درخصوص این شرکت را بررسی کند. با توجه به اینکه در پایان این جلسه قرار بر این شد تا عرضه اولیه این شرکت به تعویق بیفتد، اما سوالی که مطرح می‌شود درخصوص نحوه پذیرش این شرکت در فرابورس است. با فرض اینکه اظهارات فعالان بازار درخصوص «وپسا» صحیح باشد، ضعف در نحوه پذیرش شرکت‌ها توسط نهادناظر نکته‌ای محرز است. موضوعی که می‌تواند در عرضه‌های اولیه بعدی نیز اثر‌گذار باشد و اطمینان فعالان بازار را به سیاست‌گذاری‌های نهاد بورسی تا حد زیادی کاهش دهد.
منشا ناهماهنگی‌های بورسی
با تمام این تفاصیل به نظر می‌رسد این ناهماهنگی به مدیریت نهاد ناظر بورسی برمی‌گردد. برخی از اقدامات سازمان بورس طی مدت اخیر این ذهنیت را تقویت کرده است که سیاست‌گذار خود را مسوول عملکرد بازار می‌داند. این موضوع به آن معنی است که سازمان بورس عملکرد شاخص را در تصمیمات خود دخیل می‌داند و بر همین اساس ملاحظاتی درخصوص اجرایی کردن برنامه‌های خود دارد. با توجه به اینکه نوسان شاخص یک امر طبیعی است و عملکرد شرکت‌ها و نقدینگی در چرخش بازار از اهمیت بیشتری برخوردار است، این نوع نگرش می‌تواند به روند بورس در مسیر توسعه لطمه وارد کند. از سوی دیگر به نظر می‌رسد سیاست‌گذار برنامه‌ریزی مدونی برای اقدامات خود ندارد، گواه این موضوع نیز زمان عرضه‌های اولیه است که کماکان سیاست‌های مشخصی برای آن مشخص نشده است. همچنین در بخش گسترش ابزار اختیار معامله نیز دیده شد که بعد از اجرایی شدن، برنامه‌ای برای توسعه این بازار در نظر گرفته نشد و کماکان معاملات در بسیاری از نمادهای این بازار رونق چندانی ندارد.