در حال حاضر و در شرایطی که بیش از ۲ ماه از نیمه دوم سال پشت سر گذاشته می‌شود، همچنان بورس با حمایت بازارهای جهانی برای سرمایه‌گذاران جذاب است. برخی از سیگنال‌ها مانند رشد قابل توجه ارزش معاملات و جو حاکم بر فضای عمومی جامعه نیز باعث شده بورس به‌عنوان یکی از مقاصد اصلی سرمایه‌گذاری معرفی شود. گرچه برای رصد مسیر آتی شاخص بورس باید هم‌زمان به ریسک‌ها و فرصت‌های موجود توجه کرد اما در صورتی‌که تغییر خاصی رخ ندهد، می‌توان به روزهای بهتر بورس در آینده نیز امیدوار بود. در شرایطی که متغیرهای بورسی وضعیت رو به بهبودی را از خود نشان می‌دهند شاید وظیفه سیاست‌گذار سنگین‌تر از قبل باشد. تلاش برای رفع موانع توسعه مانند شناوری پایین سهام شرکت‌های بورسی و همچنین تلاش برای افزایش عمق تحلیلی معاملات با استفاده از ابزارهای مورد استفاده در بازارهای بین‌المللی از مواردی است که می‌تواند کارآیی بورس تهران را افزایش دهد و نقدینگی را از دروازه بورس به سمت تولید جذب کند. در حالی‌که کاهش نرخ سود بدون ریسک در اقتصاد کشور می‌تواند ریسک‌های تورمی و همچنین سفته‌بازی را در دیگر بازارها مانند ارز، طلا یا مسکن به دنبال داشته باشد، تلاش برای توسعه هر چه بیشتر بازار سرمایه می‌تواند این نقدینگی را به سمت هدف غایی خود سوق دهد.
لزوم توجه به کاستی‌ها در دوره رونق
توجه به کاستی‌ها فقط در روزهای بد و بحرانی تقریبا در تمامی حوزه‌ها از معضلات همیشگی کشور ما بوده است. در وضعیت مناسب که شرایط برای پیشگیری و مقابله با اتفاقات ناخواسته آینده وجود دارد عمدتا افراد غرق در خوش بینی‌ها می‌شوند و از آینده‌نگری غافل می‌مانند. در شرایط کنونی که بورس در مقایسه با ابتدای سال از نظر متغیرهای بنیادی وضعیت بهتری را در پیش گرفته است، نباید از رفع موانع توسعه یا تلاش برای افزایش کارآیی بورس غفلت کرد.
در ماه‌های گذشته سیاست‌گذار بورسی اولین گام مثبت خود را با توسعه عرضی بورس (افزایش عرضه‌های اولیه سهام و توسعه بازار بدهی) برداشت. با این حال در برخی از برنامه‌های اعلامی مواردی مانند حذف دامنه نوسان قیمتی سهام، تلاش برای افزایش شناوری سهام شرکت‌ها و همچنین ایجاد ساز و کاری برای حذف حجم مبنا همچنان به مرحله اجرا نرسیده است. علاوه بر این ابزارهای جدیدی مانند توسعه ابزار آتی روی سهام نیز که به افزایش قدرت تحلیلی بازار کمک کرده و به تدریج می‌تواند عمق بازار را افزایش دهد نیز مغفول مانده است.در این میان، شاید تجربه بورس‌های معتبر دنیا تاییدی بر اثر مثبت عوامل یادشده در افزایش کارآیی بازار باشد. سیاست‌گذاران پیش از این اشتباهاتی درخصوص ممانعت از عرضه اوراق بدهی و عرضه‌های اولیه به منظور افزایش جذابیت سهام، دخالت‌های بی‌جا در روند معاملات سهام به منظور کاهش شدت ریزش (در سال‌های نه‌چندان دور)، تلاش برای مثبت نگه داشتن شاخص بورس در روزهای منفی بازار و همچنین فشار بر فعالان بازار به خصوص حقوقی‌ها برای فعالیت در سمت خرید به منظور سبز نگه داشتن بورس داشتند.
در شرایط کنونی با رصد آن‌چه بر بورس در این سال‌ها گذشته شاید بتوان اثر عکس این عوامل به ظاهر حمایتی از بورس را به وضوح مشاهده کرد. این در حالی است که در همین مدت که تعداد عرضه‌های اولیه و همچنین عرضه اوراق در بازار بدهی شدت گرفته، بورس متناسب با شرایط مسیر صعودی را در پیش گرفته است. این موضوع کاملا واضح است که جذابیت سرمایه‌گذاری در بورس و رشد قیمت سهام خود تابعی از متغیرهای کلان و همچنین سایر مولفه‌های ارزش‌گذاری شرکت‌ها است و در این میان دخالت‌های بی‌جا تنها به مانند دخالت نابه‌جای دولت در بازار آزاد می‌ماند که می‌تواند این چرخه کارآ را معیوب سازد. شاید زمان آن رسیده باشد که دخالت‌های بی‌جا در بازار که از فضای کلی اقتصاد دولتی کشور ما نشات می‌گیرد جای خود را با تلاش برای اتخاذ سیاست‌های مناسب در جهت توسعه هر چه بیشتر بورس و رسیدن به استانداردهای بین‌المللی، تعویض کند.
لزوم تعمیق تحلیل در معاملات سهام
یکی از مواردی که می‌تواند در راستای افزایش عمق تحلیلی بازار و جلوگیری از رشدهای بی‌رویه قیمت سهام موثر باشد، رونق گرفتن بازارهای آتی است. در شرایط کنونی بورس تهران در آستانه عبور از قله تاریخی خود است و بررسی متغیرهای موجود از بورس تهران و همچنین بازار رقیب حاکی از این است که پتانسیل ادامه رشد قیمتی سهام در بورس محفوظ است. البته در این میان باید به ریسک‌های ناخواسته مانند ریسک احتمالی از ناحیه تصمیم‌گیری کنگره درخصوص برجام نیز توجه ویژه داشت که ممکن است اثر منفی خود را در کاهش انگیزه برای سرمایه‌گذاری در بورس تهران بگذارد.
در این شرایط به تدریج توجه سرمایه‌گذاران بیش از پیش به سمت بازار سرمایه با محوریت سهام جلب می‌شود و شاید در آینده نه‌چندان دور و با ادامه جهش قیمت‌ها به تدریج نگرانی از حبابی شدن سهام به وجود آید. محدودیت نوسان قیمتی یکی از مواردی است که چه در مسیر صعودی یا نزولی تنها عامل تشدید هیجان است. منظور از ارائه این موضوع در شرایط کنونی حذف کامل دامنه نوسان قیمتی نیست، اما حتی در گام اول افزایش دامنه نوسان قیمتی تا مرز ۱۰ درصد و به تدریج استفاده از مکانیزم‌های در نظر گرفته‌شده برای سامان‌دهی به این موضوع در سیستم معاملات کارساز خواهد بود. علاوه بر این شاید سیاست‌گذار باید اجرای قوانین موجود مانند افزایش سهام شناور شرکت‌ها را به منظور واقعی‌سازی قیمت‌ها در دستور کار خود قرار دهد تا در یک ساز‌و‌کار آزاد قیمت‌ها در مسیر واقعی خود حرکت کنند.
استفاده از ابزارهای آتی نیز گرچه در بورس تهران آغاز شده است اما مکانیزم به کارگیری این ابزار نیز غیرکارآ و کم‌عمق است. استفاده از قراردادهای آتی در معاملات سهام نیز به نظر نیازمند به روزرسانی سیستم معاملاتی است تا به این ترتیب با ایجاد بازار دو طرفه بر عمق تحلیلی بازار افزوده شود. در این میان همان‌طور که اشاره شد برنامه انجام بسیاری از موارد مزبور در لیست اجرایی سیاست‌گذار قرار دارد اما سرعت عمل معمولا مشابه ساختار دولتی کشور تا به حدی پایین است که بار دیگر بورس به هر دلیلی از وضعیت رونق خود فاصله می‌گیرد و مطابق با انتظارات آن زمان است که همه به فکر حذف این موانع و توسعه بازار خواهند بود. این در حالی است که برنامه‌ریزی در زمان رونق می‌تواند با اطمینان خاطر بیشتری نتیجه مطلوب را به دنبال داشته باشد. در زمان دوران رکود و به بیان دیگر روزهای بد بورس تصمیمات بیشتر جنبه هیجانی خواهند گرفت و نتیجه عکس خواهند داشت.
ارزیابی معاملات در هفته جاری
هفته گذشته شاخص بورس ابتدا با سوخت پالایشی رشدهای قابل توجهی را تجربه کرد و در این بین نمادهای فلزی با محوریت فولادی‌ها نیز در بین نمادهای با بیشترین اثر مثبت بر شاخص کل قرار داشتند. پایان هفته اما با درجا زدن عمده نمادهای پالایشی بار دیگر سکان صعودی بورس به نمادهای فلزی و معدنی سپرده شد. بازار محصولات فلزی و معدنی در جهان همچنان داغ است. روند قیمتی در بازار محصولات پتروشیمی مانند متانول نیز همچنان خبر از بهبود سودآوری شرکت‌های تولیدکننده این محصولات در بورس تهران میدهد. این عامل در کنار رشد نرخ دلار حامیان قدرتمند سودآوری شرکت‌ها هستند که می‌توانند نسبت قیمت به درآمد بازار را در پیش‌بینی جدید شرکت‌ها بر اساس عملکرد پاییز (در اواخر دی منتشر می‌شود) تعدیل کنند و به جذابیت بازدهی انتظاری سهام در برابر نرخ سود بدون ریسک بیفزایند. درخصوص نوسانات آتی قیمت‌های جهانی کالاها نیز همچنان مهمترین متغیر اثرگذار، عرضه و تقاضا در چین است. در شرایطی که محدودیت تولید به خصوص در بخش فولاد رشدهای قیمتی مداوم این کالا در چین را به دنبال داشته است، با عبور از فصل سرما این محدودیت احتمالا بار دیگر برداشته می‌شود و می‌تواند بر روند آتی قیمت سهام اثرگذار باشد. اثر شاخص دلار در آستانه آخرین نشست سال ۲۰۱۷ فدرال رزرو آمریکا نیز مورد توجه است. دیروز تا لحظه تنظیم این گزارش عمده فلزات رشدهای قابل توجهی را تجربه کرده بودند و قیمت نفت نیز در مسیر صعودی قرار داشت؛ قیمت هر بشکه نفت خام آمریکا به سطح ۵۹ دلار نزدیک شد. براین اساس احتمالا در هفته جاری معامله‌گران روند قیمتی کالا در بازارهای جهانی را مدنظر قرار می‌دهند.