البته ذات برتری قیمت‌های آتی آنهم در سررسیدهای کوتاه‌مدت همچون اردیبهشت ۹۷ (تحویل در روز ۲۴ اردیبهشت ماه) چندان قدرتمند نخواهد بود و بازار باز‌هم به روال عادی خود بر‌می‌گردد. این روند عمومی قیمت‌ها همان‌گونه که از نمودارها مشخص است با چند فراز و فرود قیمتی همراه بوده تا جایی که بهای سکه آتی برای سررسید اردیبهشت‌ماه ۹۷ در روز ۱۶ اردیبهشت به بیش از ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار تومان رسید ولی باز‌هم در نهایت تا یک میلیون و ۹۵۱ هزار تومان کاهش یافت. این شرایط به معنی آن است که اوج رشد قیمت‌ها تنها در دو روز پایانی معاملات به ثبت رسید و شتاب نرخ بزرگی را ثبت کرد تا جایی‌که در آخرین روز معاملاتی در نهایت در قیمت ۲ میلیون و ۱۲۹ هزار تومان آرام گرفت. این در حالی است که تجربه صف فروش و سپس صف خرید را در هفته گذشته برای دوره‌هایی از زمان‌های معاملاتی تجربه کردیم که نشان میدهد بازار بیش از همه‌چیز با فاز روانی نوسان قیمت‌ها نوسان کرده و دورنمای مدونی برای معاملات در فاز تحلیل بنیادین بازار ترسیم نشده است. این شرایط خود به معنی تزریق نگرانی در بستر بازار است و ورود و خروج معامله‌گران به سررسیدهای قیمتی به سرعت صورت می‌پذیرد. این مطلب که در شرایط معاملاتی به صراحت حس می‌شود به معنی آن است که بازار بسیار شکننده است و هر رخدادی می‌تواند در این مسیر ایفای نقش کند. این در حالی است که برخی اخبار تایید شده و یا گمانه‌زنی‌ها و حتی شایعات به‌عنوان بخشی از موتور محرک بازار ایفای نقش کرده، اگرچه این روند عمومی در بازار نقدی سکه هم دیده می‌شود. تجمیع تمامی این داده‌ها شرایط دشواری را برای اکثریت معامله‌گران پدید آورده و تنها می‌توان گفت که سرگیجه معاملاتی چهره مهمی از این بازار را پدید آورده است. از سوی دیگر شرایط عمومی معاملات نیز چیزی جز این را برای فعالان بازار ترسیم نمی‌کند تا جایی که شاهد بودیم بخشی از فعالان بازار حتی در برهه‌هایی حساس از نوسان قیمت‌ها تمایل چندانی به معامله‌گری نداشتند.
موارد ذکر‌شده و ابهام قیمتی و ضعف تحلیل و همچنین نوسان نرخ با جو روانی در بازار چهره جدیدی از بازار آتی را ترسیم کرده که می‌تواند در کوتاه‌مدت یا حتی در میان‌مدت به یکی از واقعیت‌های نه‌چندان جذاب در این بازار بدل شود؛ رخدادی که اغلب به زیان بخش بزرگی از فعالان بازار تمام‌شده و منافع آن نیز به گروه اندکی خواهد رسید. این در حالی است که دلیل متقنی برای پایان این شرایط دیده نمی‌شود و ممکن است این روند با نوسان جدی‌تر قیمت‌ها همراه باشد.
این نکته به این معناست که با رشد پرشتاب نرخ، پتانسیل ریزش شدیدتر قیمت‌ها نیز فراهم خواهد بود و همه‌چیز در کوتاه مدت پتانسیل تغییر دارد. خرید در ابتدای فعالیت بازار و سپس فروش در اواسط آن و یا خرید در اواسط فعالیت بازار و فروش در اواخر معاملات از این پس چندان هم غیرمنطقی نبوده و می‌تواند به سفته‌بازی‌های خارج از عرف در بازار بدل شود. از سوی دیگر سختگیری‌های اخیر در فرآیند معاملات نیز در این شرایط ایفای نقش خواهد کرد و قدرت مانور چندانی به معامله‌گران اعطا نمی‌کند. این موارد به معنی آن است که معاملات دسته‌جمعی و یا استفاده از چند کد معاملاتی رونق می‌یابد ولی باز‌هم روند عمومی بازار را همین جو روانی تعیین خواهد کرد؛ هرقدر هم که در مسیر معاملات سرعتگیرهای جدیدی نصب شود. تجربه بیشتر معامله‌گران، رصد دقیق‌تر اخبار، مشورت‌های گروهی و همچنین ورود و خروج سرمایه همگی مواردی است که در این شرایط نقش بیشتری ایفا کرده و همچنین نگرانی‌های بیشتری را برای برخی از فعالان حاشیه‌ای در بازار به‌وجود می‌آورد. این وضعیت در نهایت به آنجا منجر می‌شود که بخشی از معامله‌گران تا آرامش بیشتر بازار از فعالیت خودداری کرده و مجبور خواهند شد تا برای فاصله‌گرفتن از زیان‌های احتمالی، بخشی از فعالیت خود را محدود کنند اگرچه تاکنون این احتمال به‌صورت جامع و کامل در بازار دیده نشده ولی شواهد معتبری از آن قابل رهگیری است. در صورت ادامه این شرایط کاهش حجم معاملات و خروج از بازار آتی سکه چندان هم غیرمنطقی نخواهد بود آنهم در وضعیتی که قیمت‌ها به سطوحی بسیار بالا دست یافته و همین رکوردشکنی ذاتا نگرانی‌هایی جدی را به همراه خواهد داشت. در صورت آرامش و منطقی شدن بازار حمایت از نرخ‌های موجود بسیار دشوار است و این مطلب ساده چندان هم از نگاه معامله‌گران دور نمانده است، اگرچه در حجم معاملات و شرایط خرید و فروش کاملا قابل رهگیری است.
بررسی حجم معاملات
حجم معاملات قراردادهای آتی در بورس کالا در هفته گذشته به ۱۲۳ هزار و ۶۲۳ قرارداد رسید که در مقایسه با هفته پیش از آن بیش از ۱۵ درصد کاهش یافته است. این رقم معاملاتی از آن جهت مهم است که در صورت نادیده گرفتن هفته پایانی اسفندماه (۲۶ اسفند تا پایان سال گذشته – ۳ روز معاملاتی) کمترین سطح از هفته منتهی به ۱۷ اسفندماه تاکنون بوده است. همین مطلب نشان میدهد که بازار آتی از شرایط معاملاتی گسترده پیشین فاصله گرفته و حتی فراز و فرود قیمت‌ها و تشکیل صف خرید یا صف فروش هم نتوانسته از حجم معاملات حمایت کند.
سختگیری‌های معاملاتی در محدودشدن معاملات یکی از دلایل این روند کاهشی بود ولی باز‌هم نتوانست در برابر نوسان قیمت‌ها مقاومت کند. از سوی دیگر در هفته گذشته ۸ هزار و ۵۱۵ نفر – خریدار در این بازار ایفای نقش کردند ولی ۸ هزار و ۵۱۵ نفر – فروشنده نیز فعال بودند که نشان میدهد در طول هفته گذشته (به‌صورت تجمعی) بازار در فاز فشار فروش بوده و این به معنی نگرانی‌های عمومی در این بازار است. اگرچه شاهد کاهش حجم معاملات بودیم ولی تغییر تعداد خریداران و فروشندگان و معاملات آنها به نسبت هفته گذشته افزایش داشت، یعنی فعالان بازار حتی ممکن است افزایش یافته باشد ولی تعداد معاملات آنها کاهش داشته است. این شرایط یعنی حضور مقطعی برخی معامله‌گران هم یک نگرانی محسوب می‌شود زیرا حجم معاملات آنها محدود بوده و خروج از این بازار پس از تغییر فاز قیمتی چندان هم عجیب نخواهد بود، بلکه منطقی است.
همبستگی قیمت‌ها در سررسیدهای مختلف
در گذشته و مخصوصا در شرایطی که بازار در فاز کاهشی بوده شاهد بودیم که همبستگی قیمتی تا حدودی کاهش یافته و سررسیدهای معاملاتی با احتساب شرایط معاملاتی ذاتی و زمان تحویل، روندهای متفاوتی را تجربه می‌کردند، اگرچه در نهایت همه آنها از یک روند عمومی تبعیت می‌کنند. به نظر می‌رسد این شرایط یعنی تحلیل رخدادها برای بازه‌های زمانی متفاوت می‌تواند واقعیت‌های بازار را با دقت بیشتری نشان دهد ولی در روزهای اخیر شاهد بودیم که همبستگی قیمتی بیش از گذشته خودنمایی کرده است؛ یعنی روند عمومی نرخ و حتی بخش مهمی از درصد تغییر قیمت‌ها یکسان بوده گویی همه ارکان بازار از یک مسیر کلی تبعیت کرده‌اند. این شرایط نشان میدهد که داده‌های تاثیرگذار بر بازار دقیقا جو روانی نوسان نرخ را هدف گرفته است.
این وضعیت حتی اگر از یک منشأ مشخص تاثیر نگرفته باشد باز‌هم به نگرانی اهالی بازار دامن خواهد زد، زیرا داده‌های پراکنده نه تنها معاملات را هدف گرفته بلکه فکر و تصمیم معامله‌گران را دستخوش تغییر کرده است. این شرایط پتانسیل تغییر سریع قیمت‌ها را بیش از گذشته فراهم آورده آن هم در شرایطی که داده‌های اصلی بر بازار آتی همچون نوسان قیمت اونس طلا در بازارهای جهانی و یا ارزش دلار در مقایسه با سبدی از ارزهای معتبر به‌صورت کلی به حاشیه رفته است. تمامی این موارد باز‌هم نگرانی در این بازار را تقویت می‌کند و شاید معامله‌گران ترجیح دهند که به‌جای تحلیل اوضاع از نظرات دیگران و نوسان قیمت‌ها تبعیت کنند؛ رخدادی که در نهایت نگرانی‌های جدیدی را ایجاد خواهد کرد آنهم در وضعیتی که واقعیت‌های بازار برای سررسیدهای طولانی‌مدت به شدت متغیر خواهد بود. از سوی دیگر این روند به معنای حضور کوتاه‌مدت در بازار است و معامله‌گرانی که در آینده موقعیت خرید به خود می‌گیرند، شاید صاحبان این نوسان قیمت‌ها باشند. این تجربه در گذشته در بازارهای سهام بارها تکرار شده و خروجی چندان جذابی نداشته است.
انتظار برای آغاز به‌کار معاملات آتی زعفران
چندی دیگر معاملات آتی زعفران در بورس کالای ایران راه‌اندازی خواهد شد که می‌تواند یک فضای معاملاتی جدید برای بازارهای آتی در کنار معاملات آتی سکه به‌شمار رود. با توجه به جذابیت‌های بالای بازار آتی سکه در روزهای اخیر و مخصوصا آشنایی معامله‌گران با این بازار و ثبت حجم معاملات گسترده؛ می‌توان این‌گونه انتظار داشت که بازار آتی زعفران هم بتواند به‌عنوان یکی از بازارهای آتی جدید ایفای نقش کند آنهم در شرایطی که برخی از سختگیری‌ها بر بازار آتی، به احتمال قوی در بازار زعفران وجود نداشته باشد. این در حالی است که ایران برجسته‌ترین تولیدکننده زعفران در جهان است و بازارهای صادراتی قدرتمندی دارد و این ویژگی می‌تواند به موفقیت بیشتر بازار آتی زعفران کمک کند. از هم‌اکنون فعالان این بازار می‌توانند این ذهنیت را برای خود در نظر بگیرند که در تکانه‌های بازار و یا سیگنال‌های خاص، بازار آتی زعفران بستر مشابهی همچون بازار آتی سکه باشد و پتانسیل انتقال سرمایه هم وجود خواهد داشت. این مطلب از آن جهت اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که این‌بار راه‌اندازی بازار آتی زعفران از بستر فرهنگ‌سازی آغاز شده، یعنی بورس کالا در ابتدا شرایط معاملاتی را برای فعالان بازار به‌صورت مجازی و پس از اطلاع‌رسانی‌های گسترده آغاز کرده و پس از آن به سمت ایجاد این بازار به‌صورت واقعی و عملیاتی حرکت کرده است. این رویکرد اجرایی خود یکی از تضمین‌های موفقیت در بازار آتی زعفران خواهد بود آنهم در شرایطی که پتانسیل تحویل فیزیکی و همچنین بازار فعال جذابی در بخش فیزیکی آن ایجاد شده است. با توجه به این شرایط می‌توان بیش از گذشته به موفقیت این بازار و بازارهای مشابه در حوزه محصولات کشاورزی خوش‌بین بود که یکی از خروجی‌های برجسته آن آشنایی فعالان بازار محصولات کشاورزی با ابزارهای مالی نوین است. موفقیت بازار آتی زعفران به این معنی خواهد بود که صادرکنندگان این کالا و معامله‌گران خرد با فرض نوسان قیمت‌ها و شرایط پیش‌روی این بازار، اولین خریداران زعفران در بازار آتی خواهند بود که خود جذابیت‌های بیشتری را به این بازار ارائه می‌کند. از سوی دیگر راه‌اندازی بازار آتی زعفران بر پایه تجربیات پیشین بوده و همچنین با اولویت فرهنگ‌سازی آغاز به‌کار کرده که می‌تواند ملاک مهمی برای موفقیت‌های احتمالی پیش‌رو باشد. هم‌اکنون پتانسیل معاملات آتی زعفران به‌صورت مجازی در بورس کالا فراهم شده که به جذابیت‌های آینده این بازار و جذب حداکثری معامله‌گران منتهی خواهد شد. ساده‌ترین خروجی بازار آتی زعفران کشف نرخ عادلانه است آنهم در وضعیتی که این کالا از پتانسیل صادرات برخوردار بوده و نوسان قیمت ارز و تغییر در قیمت‌های داخلی می‌تواند به محرک‌هایی برای نوسان نرخ در بازار بدل شود. از سوی دیگر بازار زعفران با توجه به قیمت بالای آن از پتانسیل معاملات آتی و حتی قراردادهای ثانویه بسیاری برخوردار است که در کنار زیرساخت‌های معاملاتی موجود خود سیگنال مثبتی برای این بازار محسوب خواهد شد. تمامی این موارد در شرایطی محقق خواهد شد که معامله‌گران به این بازار روی خوش نشان دهد و همچنین حجم عرضه‌ها و بازگشایی سررسیدهای قیمتی از تعادل کافی برخوردار باشد.