بورس تهران معاملات روز گذشته را با فشار سنگین فروش و در نتیجه ریزش ۵/ ۲ درصدی شاخص کل به پایان رساند. اصلاح ۲ هزار و ۸۳۴ واحدی و عقب‌نشینی ۳ کانالی نماگر اصلی سهام طی معاملات این روز عمدتا تحت تاثیر افت قیمت بزرگان گروه فلزی، معدنی و پتروشیمی رقم خورد. به نظر می‌رسد هراس از روند قیمت‌ها در بازارهای رقیب مهمترین علت ریزش بهای سهام است. ضمن اینکه شکل‌گیری موج اصلاحی پس از رشد شتابان قیمت‌ها، ابهامات در سیاست‌گذاری اقتصادی و نگرانی‌ها از آینده برجام و بازگشت تحریم‌ها از دیگر عوامل فشار بر سهام ارزیابی می‌شوند. با این حال، عوامل بنیادی همچنان بر جذابیت سهام در برابر رقبا تاکید دارند و انتظار می‌رود پس از پایان موج اصلاحی اخیر، قیمت‌ها وضعیت تعادلی خود را بازیابند. در این گزارش، ضمن بررسی ریسک‌ها و فرصت‌های سهام، علل ریزش قیمت را از دیدگاه ۳ کارشناس بازار سرمایه زیر ذره‌بین قرار داده‌ایم.
هراس از رقبا و موج سنگین اصلاح
بازارهای ارز و سکه در روزهای اخیر وضعیت نامتعادلی را سپری کردند. تداوم سیاست دولت در قبال بازار ارز و عدم موفقیت آن برای مهار رشد افسارگسیخته نرخ دلار به نگرانی‌ها در بازار سهام دامن زده و در نتیجه عقب‌نشینی تقاضای سهام را به دنبال داشته است.قیمت‌های سهام در همان ساعت آغازین معاملات دیروز با فشار فروش در اغلب صنایع به‌ویژه گروه‌های فلزی، معدنی و پتروشیمی رقم خورد. تشدید عرضه سهام در معاملات دیروز مختص نمادهای بزرگ و شاخص‌ساز نبود. افت همزمان شاخص کل با شاخص کل هم‌وزن (با اثر یکسان نمادها) در پایان معاملات دیروز موید فضای منفی حاکم بر بازار و افت قیمت‌ها در صنایع بزرگ و کوچک بازار است. اصلاح قیمت‌ها در مقیاس وسیع و فارغ از جنبه‌های بنیادی بنگاه‌ها، نشان‌دهنده نقش متغیرهای کلان در تحولات بازار سهام است که در معاملات دیروز اغلب نمادها نیز تبلور یافت. شاخص ۳۰ صنعت از صنایع ۳۸گانه بورس تهران در جریان دادوستدهای دیروز افت کرد که این امر به‌خوبی ماهیت دستهجمعی رفتار معامله‌گران در روز گذشته را نشان میدهد. انعکاس این حرکت دستهجمعی را می‌توان در رفتار معامله‌گران خرد بازار نیز مشاهده کرد. فعالان حقیقی بازار در جریان معاملات دیروز عمدتا جزو فروشندگان سهام بودند؛ به‌طوری‌که بیش از ۱۰۰ میلیارد تومان سهم از سبد دارایی سهامداران حقیقی به پرتفوی حقوقی‌ها منتقل شد. جابه‌جایی سهام در این ابعاد و خروج فعالان حقیقی از بازار نشانه‌ای از بروز ریسک‌های سیستماتیک است. اما چنان که در گزارش‌های پیشین نیز اشاره شد سهام در مقایسه با رقبا همچنان جذاب است و انتظار می‌رود با فروکش‌کردن هیجان معامله‌گران تقاضایی برای سهام بنیادی افزایش پیدا کند.
اغلب کارشناسان این موج اصلاحی را امری طبیعی قلمداد می‌کنند. پیش از این، موج قدرتمند نقدینگی بازدهی ۲۰ درصدی برای شاخص سهام ظرف کمتر از ۱۰ روز کاری را رقم زد. اما این موج هیجانی که همزمان با تشدید التهابات در بازار ارز و سکه بود در پی انتظارات صعودی از تعدیل نرخ‌های ارز و همچنین تطبیق قیمت سهام با قیمت‌های نسبی در سایر بازارها شکل گرفت. اغلب تحلیلگران بازار نیز انتظار داشتند که پس از توقف این روند پرشتاب قیمت‌ها وارد فاز اصلاح شوند. به‌این‌ترتیب، با رشد شتابان قیمت‌ها انگیزه برای عرضه سهام افزایش یافت و در نتیجه، موج شناسایی سود به منظور حفظ سرمایه‌ها از گزند ریسک‌های آتی به افت دستهجمعی سهام انجامید.
بیم و امیدهای سیاسی
اگر چه حافظه ما از تحریم‌ها تا حدودی نگران‌کننده است اما سیگنال‌های مثبت از سوی سران اروپایی برای حفظ و حراست از برجام در شرایط فعلی امیدوارکننده است و در واقع نشانه‌ای از تفاوت مناسبات سیاسی ما با نظام بین‌المللی نسبت به تحریم‌ها طی دوره قبل است.
در حالی که بیم بازگشت تحریم‌ها و تشدید روزافزون فشارهای آمریکا به نگرانی‌ها در این زمینه دامن زده است، حمایت اخیر سران اروپایی در راستای پایبندی به توافق هسته‌ای امیدها را به اردوی اقتصاد ایران آورده است و می‌تواند نشانه‌ای از چشم‌انداز را فراروی اقتصاد ایران ترسیم و قلمرو ریسک‌ها را محدودتر کند.
از اخبار امیدوارکننده اخیر تصمیم گروه ویژه اقدام مالی(FATF) در آخرین نشست خود مبنی بر تعلیق اقدام تقابلی علیه ایران برای چهارماه دیگر بود. موضوع پیوستن ایران به کنوانسیون بین‌المللی مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم یکی از موضوعات مهمی بود که طی روزهای اخیر نگرانی‌هایی در فضای داخلی برانگیخت. در شرایطی که حلقه تحریم‌ها روزبه‌روز تنگ‌تر می‌شود تعلیق اقدام علیه ایران، از سوی گروه ویژه اقدام مالی گام مثبتی برای اقتصاد کشور در این برهه حساس به شمار می‌رود. این تصمیم از آن جهت حائز اهمیت است که آمریکا به همراهی لابی گسترده با دیگر قدرت‌های همسو بارها تلاش کرده تا ایران را به فهرست سیاه این نهاد بین‌المللی بازگرداند، بنابراین تصمیم اخیر را می‌توان اقدام مثبتی در راستای منافع ایران دانست که در کنار حمایت قدرت‌های اروپایی از برجام به‌عنوان عوامل امیدبخش در شرایط فعلی اقتصاد کشور به‌شمار می‌روند.
سه عامل ریزش بورس
علیرضا مستقل، کارشناس بازار سرمایه: افزایش حجم عرضه‌ها و فشار فروش در معاملات دیروز، پس از رشد قابل‌توجه قیمت‌ها در روزهای قبل امری کاملا طبیعی است. معمولا پس از شکل‌گیری موج صعودی در قیمت‌ها، بازار وارد مدار اصلاحی می‌شود. به عبارت دیگر، میل به شناسایی سود پس از ایجاد یک موج افزایشی موجب می‌شود قیمت‌ها تا حدودی اصلاح شوند؛ هر چند با در نظر گرفتن شرایط بنیادی بازار قیمت‌های کنونی را با تقریب ۵ درصدی می‌توان قیمت‌های تعادلی دانست. بنابراین انتظار می‌رود پس از اصلاح شدید قیمت‌ها شاهد شکل‌گیری سطوح حمایتی در روزهای آینده باشیم.به عقیده علیرضا مستقل، عامل دیگری که به نظر می‌رسد فشار بر قیمت‌ها را طی معاملات دیروز تشدید کرد موضوع ورود مهمانی بزرگ به بازار سرمایه است. به گفته او، زمزمه‌های عرضه اولیه سهام پتروشیمی پارس در معاملات امروز یکی از مولفه‌هایی است که در فشار عرضه سهام موثر بود. با توجه به حجم سهام پتروشیمی پارس و همچنین وضعیت مالی و عملکرد این شرکت انتظار می‌رود استقبال نسبتا مطلوبی از این سهم صورت بگیرد.
به گفته مستقل، عامل سومی که زمینه را برای تشدید فشار فروش طی معاملات دیروز فراهم کرد تسویه اعتبارات کارگزاری‌هاست. چنان‌که در هفتههای گذشته مشاهده کردیم ارزش معاملات همزمان با قیمت‌ها رشد چشمگیری داشت. موضوعی که موید ورود منابع جدید به بازار بود. اما بخشی از این منابع جدید در قالب خریدهای اعتباری صورت گرفت. بنابراین انتظار می‌رود در شرایط فعلی و با توجه به رشد محسوس قیمت‌ها طی دو هفته گذشته، میل به شناسایی سود و تسویه اعتبارات، به افزایش حجم عرضه در بازار دامن بزند.
مستقل در رابطه با ایجاد بازار دوم ارز به «دنیای اقتصاد» گفت: ایجاد بازار دوم ارزی تاثیر مستقیمی بر ارزش سهام بورس تهران ندارد. به گفته او، از آنجا که اغلب بنگاه‌های بزرگ بورسی مشمول این طرح نمی‌شوند، انتظار می‌رود سهام اثرپذیری معناداری از این اقدام نداشته باشند. اما اجرایی شدن این سیاست می‌تواند وضعیت نامتعادل و غیرشفاف بازار ارز را بهبود ببخشد و در نتیجه، نرخ‌های ارز در سیستمی شفاف تعیین‌شده و شاهد تاثیر غیرمستقیم این سیاست بر سهام، به‌ویژه سهام دلاری بازار باشیم.علیرضا مستقل در رابطه با عرضه گواهی سکه در بورس به «دنیای اقتصاد» گفت: معامله گواهی سکه در بورس تاثیر چندانی بر سهام ندارد اما از این حیث که متقاضیان سکه از طریق بورس اقدام به خرید و فروش کنند و بنابراین عموم سرمایه‌گذاران آشنایی بیشتری با بازار سرمایه پیدا می‌کنند رویداد خجسته‌ای است. به بیان دیگر، با ورود این دسته از سرمایه‌گذاران به بازار سرمایه باعث عمق‌بخشی بیشتر به بازار می‌شود.
سال تلاقی هیجان
مهرداد منتظری، کارشناس بازار سرمایه: در بررسی افت قیمت‌ها طی معاملات امروز نمی‌توان صرفا عوامل درونی را عامل فشار بر قیمت‌ها عنوان کرد و بیشتر باید به متغیرهای کلان حاکم بر اقتصاد و بازار سهام توجه داشت. واقعیت این است که موجی از نقدینگی طی دو هفته گذشته با چاشنی هیجان وارد بازار شد و قیمت‌ها را به نحو غافلگیرکننده‌ای افزایش داد. موج صعودی اخیر عمدتا در واکنش به انتظار برای عقب‌نشینی دولت در تعیین نرخ‌های ارز رقم خورد اما اصلاح شدید قیمت‌ها در چند روز گذشته، حاکی از برآورده نشدن انتظارات دلاری فعالان بورس تهران است. به عبارت دیگر، افزایش شدید و شتابان نرخ ارز در هفتههای قبل و ثبت رکوردهای تازه، الگوهای ارزش‌گذاری را در بین فعالان سهام دستخوش تغییر کرد و در نتیجه، تقویت انتظارات صعودی را به دنبال داشت. به این ترتیب، موجی از نقدینگی به سمت سهام سرازیر شد و جهش قیمت‌ها را رقم زد.
اما پافشاری دولت بر دلار ۴ هزار و ۲۰۰ تومانی و الزام صادرکنندگان بزرگ بورسی به واریز ارز خود به سامانه نیما با نرخ تسعیر رسمی، موجب تخلیه هیجان در بازار و سرکوب انتظارات مشارکت‌کنندگان شد.نکته دیگری که طی روزهای اخیر به رشد قیمت‌ها دامن زد ورود منابع جدید به بازار بود که به نظر می‌رسد بخشی از این منابع به اعتبارات کارگزاری‌ها اختصاص داشته است. با این حال، تجمیع عوامل نشان میدهد بخش عمده نقدینگی جدید در بازار، واقعی بوده است. حضور پررنگ فعالان حقیقی و اشتیاق آنان برای تقاضای سهام پس از افزایش طی این دو هفته نیز موید همین واقعیت است. بنابراین گرچه آمار رسمی در رابطه با حجم خرید اعتباری در بازار منتشر نمی‌شود اما برآوردها نشان میدهد سهم خریدهای اعتباری در جهش قیمت‌ها طی دو هفته گذشته نسبت به منابع واقعی یا غیراعتباری چندان زیاد نیست. ضمن اینکه، افزایش حجم نقدینگی و هجوم آن به بازارهای موازی چون سکه و ارز نیز حاکی از قدرت پول‌های سرگردانی است که بخشی از آن طی دو هفته اخیر به سمت سهام سرازیر شد. بنابراین، با در نظر گرفتن ابعاد نقدینگی موجود در اقتصاد می‌توان گفت منابع جدید عمدتا از بیرون وارد بازار شده و از این حیث، نمی‌توان سهم زیادی برای خریدهای اعتباری در نظر گرفت.
موضوع دیگری که برای بازار حائز اهمیت است تغییر شرایط اقتصاد کلان در سال جاری است. سال ۹۷ را می‌توان سال تلاقی ریسک‌های سیستماتیک در اقتصاد دانست. در حالی که بازار سهام در سال ۹۶ وضعیت نسبتا باثباتی را تجربه کرد اما در سال جاری شاهد تشدید ریسک‌ها هستیم. کناره‌گیری آمریکا از توافق هسته‌ای و فشار روزافزون این کشور بر ایران یکی از مهمترین تفاوت‌های اقتصاد ایران در سال جاری نسبت به سال ۹۶ است. از سوی دیگر، سیاست‌گذاری‌های ناموفق دولت در زمینه ارز، تجارت خارجی و بخش پولی اقتصاد هم عملا ریسک‌های سرمایه‌گذاری را افزایش داده است.
در همین راستا، یکی از مهمترین متغیرهای اثرگذار که معاملات سهام را به شدت تحت‌الشعاع قرار داده و میدهد نرخ دلار و تحولات پیرامون بازار ارز است. واقعیت این است که تحولات بازار ارز در روزهای اخیر چندان به کام سهام نبوده و انتظار می‌رود در آینده شاهد تحول در این حوزه باشیم. حال، نکته‌ای که می‌تواند اثر معناداری بر معادلات حاکم بر بورس تهران داشته باشد ایجاد بازار دوم برای ارز است که در هفته گذشته از سوی دولت مطرح شد. هر‌چند در صورت تحقق این موضوع می‌توان انتظار داشت که بازار ارز از عمق بیشتری برخوردار شده و نرخ‌ها در بازاری شفاف تعیین شوند. هر‌چند منابع ارزی مشمول این طرح تنها شامل ۲۰ درصد از ارز حاصل از صادرات می‌شود اما همین حجم ارز هم می‌تواند به بازار شفافیت بیشتری ببخشد.چون نرخ‌های کنونی در بازار غیررسمی برای فعالان بازارها به‌ویژه بورس تهران چندان اطمینان‌بخش نیست و احتمالا اگر این طرح جامه‌عمل بپوشد، انتظار می‌رود شاهد بازار شفاف‌تری باشیم که قیمت‌ها در آن به نرخ تعادلی نزدیک‌تر می‌شوند. از طرف دیگر، تحقق این امر و تعیین نرخ ارز بر اساس سازوکار بازار می‌تواند به‌عنوان سیگنال مثبتی برای بنگاه‌های بورسی تلقی شود؛ بنگاه‌هایی که اکنون ملزم به واریز ارز حاصل از صادرات خود به سامانه نیما هستند.
اصلاح قیمت‌ها به دنبال شناسایی سود
ایمان مقدسیان، کارشناس بازار سرمایه: بازار سهام اکنون هم به لحاظ بنیادی و هم به لحاظ روند قیمت‌ها طی دو هفته گذشته در شرایط خاصی قرار دارد. واقعیت این است که شاخص سهام ظرف مدت ۱۰ روز رشد قابل‌ملاحظه‌ای را تجربه کرد و در این میان نقش نمادهای شاخص‌ساز چشمگیر بود. از سوی دیگر، مسائل کلان حاکم بر بازار همچون کاهش ارزش ریال و نگرانی از بازگشت تحریم‌ها دو موضوع مهم فراروی سهام هستند.یکی از نکات مهم طی این ۱۰ روز که بازار روند صعودی پرشتابی داشت افزایش عرضه‌ها بود که موجب کاهش میزان نقدینگی در بازار شد. از سوی دیگر، با رشد قابل‌توجه قیمت‌ها در این بازه زمانی، قیمت‌ها برای عرضه سهام جذاب شدند. به این ترتیب، رغبت سرمایه‌گذاران برای تشدید عرضه و حفظ سود از گزند ریسک‌های آتی افزایش یافت و در نتیجه، قیمت‌ها تحت‌فشار فروش وارد مدار اصلاح شدند.در مجموع، رشد سریع قیمت‌ها و پس از آن، میل به شناسایی سود و همچنین افزایش عرضه سهام در روزهای رشد بازار از عوامل اصلی اثرگذار بر ریزش قیمت‌ها ارزیابی می‌شوند که انعکاس آن را در معاملات روز گذشته شاهد بودیم.از طرف دیگر، افزایش بازدهی سهام طی دو هفته اخیر به‌رغم مسائل سیاسی و در واکنش به وضعیت جدید پولی صورت گرفت. کاهش شدید ارزش ریال طی این مدت و افزایش قیمت‌ها در بازارهای رقیب موجب تقویت تقاضا به منظور تطبیق سهام با شرایط جدید پولی است.اما نکته دیگری که وضعیت بنیادی سهام را متمایز کرده، موضوع برجام و بیم بازگشت تحریم‌هاست. گرچه بازار طی این دو هفته بدون توجه به ریسک مسائل سیاسی و بازارهای جهانی رشد کرد اما نگرانی‌ها در این دو زمینه نیز می‌تواند شرایط را برای حضور موثر متقاضیان سهام دشوار کند.در رابطه با ایجاد بازار دوم ارز نمی‌توان اظهارنظر دقیقی کرد و باید دید که این طرح در عمل چگونه محقق می‌شود. در یک سناریوی محتمل امکان دارد که این طرح با محدودیت‌هایی نظیر دامنه نوسان اجرا شود. بنابراین چنین محدودیتی بر مکانیزم قیمت‌ها در بلندمدت کارآیی نخواهد داشت چون معمولا بازار میل به تعادل دارد و وضع چنین محدودیت‌هایی تنها موجب شکل‌گیری پدیده صف می‌شود و عملا تاثیری در افق زمانی طولانی ندارد.
معاملات دیروز از دریچه آمار
شاخص کل در همان ساعت آغازین معاملات با فشار سنگین فروش، به‌خصوص در نمادهای گروه فلزی و معدنی مواجه شد. گرچه فشار عمومی عرضه قیمت‌ها را وارد مدار منفی کرد اما ترکیب عرضه سهام در صنایع مختلف یکسان نبود و در این بین، سهام گروه فلزی و معدنی بیش از سایر نمادها تحت فشار فروش بودند. برای مثال، «ذوب»، «کاوه»، «میدکو» و «کنور» از جمله نمادهایی بودند که روز گذشته در صدر صف پرشمار فروش قرار گرفتند. حتی حمایت تمام‌قد سهامداران حقوقی و خالص خرید مثبت بیش از ۶۳ میلیارد تومانی این دسته از فعالان نتوانست مانع از ریزش شدید قیمت‌ها در این دو گروه شود.در مجموع شاخص ۳۰ صنعت بورسی در پایان معاملات دیروز کاهش یافت که در بین گروه‌های بزرگ، هلدینگ‌ها و گروه فلزات اساسی با افت بیش از ۴ درصدی شاخص مواجه شدند. گروه پالایشی و پتروشیمی نیز کاهش بیش از ۳ درصدی را ثبت کردند.قطعه‌سازان گروه خودرو اغلب بر مدار رشد قیمت معامله شدند. نمادهای «خوساز» و «خمحور» و «خکار» از نمادهای پرتقاضای این گروه با صف‌های خرید بیش از ۲ و یک میلیون سهمی بودند.