شروع توفانی بورس در سال جدید با موجی از اخبار، تحولات و تغییرات در راس بازار سرمایه همراه بود. حسن قالیباف‌اصل در حالی به‌عنوان رئیس جدید سازمان بورس و اوراق بهادار انتخاب شد که یازده صاحب‌نظر بازار سرمایه در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» از اولویت‌های رئیس جدید سازمان گفتند؛ افزایش نظارت بر معاملات و دستکاری قیمت‌ها، حذف محدودیت‌های معاملاتی از جمله دامنه نوسان و حجم مبنا، تسهیل ورود شرکت‌ها به بازار سهام، رفع مشکلات سامانه معاملات، تعمیق بازار بدهی، تسهیل افزایش سرمایه‌ها به‌طور خاص از طریق صرف سهام و همچنین تعمیق و توسعه ابزارهای مالی از جمله هفت مورد مهمی است که فعالان بازار سرمایه درخواست دارند تا سکاندار جدید بورس در اولویت بهبود قرار دهد.
هفت ماموریت سکاندار جدید بورس
همچنین فعالان بازار سرمایه انتظار دارند دکتر قالیباف اصل برنامه خود را برای هدایت نقدینگی بالایی که این روزها در بازار موج می‌زند به‌طور شفاف بیان کند و تاکید دارند که تعمیق و توسعه بازار سرمایه تنها با همگرایی کامل ارکان، فعالان و کارشناسان محقق خواهد شد. ضمن اینکه درخواست داشته‌اند سکاندار جدید بورس از تصمیمات خلق‌الساعه و ابلاغ مصوبات یک شبه به شدت پرهیز کند. جزئیات بیشتر از نظرات فعالان بازار را در ادامه می‌خوانیم.
نقدینگی و نقدشوندگی را دریابید
سیدروح‌الله حسینی‌مقدم: بازار سرمایه در مقاطع گذشته با حجم اندکی از پول و نقدینگی روبه‌رو بود و در واقع سرمایه‌های افراد بیشتر در بازارهای موازی جریان داشت تا در بورس. این در حالی است که تمامی مولفه‌ها حکایت از ورود پول‌های جدید به بازار سرمایه دارد و باید این نقدینگی صرف بهبود نقدشوندگی شود. در این راستا رئیس جدید سازمان بورس باید اولویت‌هایی از جمله نظارت بیشتر بر معاملات به جای سخن گفتن از حباب را در پیش گیرد و برای پذیرش تعداد بیشتر شرکت‌ها و به ویژه بنگاه‌های بزرگ در بورس تلاش کند. از ابلاغ مقررات و مصوبات خلق‌الساعه بپرهیزد و برخی محدودیت‌های معاملاتی از جمله حجم مبنا و دامنه نوسان را رفع کند. همچنین با برگزاری جلسات و نظرخواهی از فعالان بازار سرمایه، راهکارهای مناسب در راستای افزایش نقدشوندگی و تعمیق بازار سرمایه ارائه کند.
پنج ضلعی مهم انتظارات
ولی نادی قمی: مهمترین اهداف بازار سرمایه را می‌توان در تجهیز سرمایه‌های خرد مردمی در جهت راه‌اندازی پروژه‌های کلان اقتصادی و افزایش شفافیت اقتصادی جست‌وجو کرد. در این ارتباط می‌توان انتظارات زیر را در پنج‌سرفصل مهم از سکاندار جدید سازمان بورس و اوراق بهادار انتظار داشت:
۱- تسهیل تامین مالی شرکت‌ها، پروژه‌ها و فعالیت‌های کارآفرینانه.
۲- حذف گره‌های موجود در تقابل آزادانه عرضه با تقاضا که مدت‌ها است در قالب حجم مبنا و دامنه نوسان مانع از شفافیت بازار شده است.
۳- تسهیل ورود شرکت‌ها به بورس و فرابورس.
۴- نظارت صحیح بر بازار و ممانعت از دستکاری قیمت اوراق بهادار.
۵- تقویت نهادهای مالی بازار سرمایه و به تبع آن افزایش تحلیل و اطلاعات پردازش شده.
فاکتورهای مهم چیست؟
عظیم ثابت: در حال حاضر بازار سرمایه در یک پیچ تاریخی و اقبال گسترده ملی قرار دارد و طبیعتا پذیرش پست ریاست سازمان از سوی دکتر قالیباف اصل، چالش‌ها و فرصت‌های زیادی را پیش روی ایشان قرار خواهد داد. در این راستا انتظار می‌رود با همگرایی کامل ارکان بازار سرمایه و فعالان با سکاندار جدید، عبور از این شرایط حساس، نتایج مثبتی به دنبال داشته باشد. در گام نخست انتظار می‌رود که رئیس جدید سازمان بورس، ثبات را به بازار برگرداند؛ چند فاکتور مهم از جمله امنیت سرمایه‌گذاری، کسب سود معقول و منطقی و افزایش نقدشوندگی و شفافیت به‌عنوان مهمترین مولفه‌هایی است که تنها با تعامل و هم‌اندیشی تمامی فعالان بازار به هدف اصلی که همان ایجاد توازن میان نقدینگی ورودی و تعمیق بازار است، منتهی می‌شود. در همین راستا توسعه عرضی بازار سرمایه با ورود شرکت‌های بزرگ به بازار، افزایش میزان سهام شناور آزاد شرکت‌ها، ارائه راهکارهای مناسب برای سرعت بخشیدن به پروسه افزایش سرمایه شرکت‌ها و تسریع تامین مالی بنگاه‌ها باید در اولویت کاری قرار گیرد.
ارائه راهکار مناسب
فردین آقابزرگی: مشکلات فعالان بازار سرمایه تماما و صرفا خلاصه شده در سامانه‌های معاملات یا محدودیت‌هایی از جمله دامنه نوسان قیمت یا موضوعاتی از این دست نیست. در واقع یکی از بزرگ‌ترین موارد و ایرادها به قوانین خلق‌الساعه و ابلاغیه‌های به ظاهر غیرکارشناسی وارد است. به نظر می‌رسد اشکال اساسی در وضع این گونه قوانین به سطوح مدیران ارشد اقتصادی کشور مربوط است. معتقدم در مقابل نگاه از بالای مسوولان اقتصادی، ما هم وظیفه داریم نسبت به نقاط ضعف و کاستی‌های موجود در بازار سرمایه انتقاد کنیم و راهکار پیشنهاد دهیم.
از سوی دیگر یکی از موارد مهم موضوع ارائه پیش‌بینی سود هر سهم (EPS) است. در حال حاضر ارزش ویژه شرکت‌های بورسی به شکل TTM (سود محاسبه شده بر مبنای ۱۲ماه انتهایی) برآورد می‌شود که بر این اساس انعکاس صورت‌های مالی میان‌دوره‌ای است. در این راستا یکی از دغدغه‌های مقام ناظر و شرکت‌های بورسی مربوط به عملکرد شرکت‌هایی است که اساسا سود عملیاتی ندارند و از سوی دیگر با ارزش بازاری به مراتب بیش از ارزش ذاتی معامله می‌شوند. در این راستا باید راهکار مناسبی درنظر گرفته شود.
بازار بدهی را دریابید
علیرضا توکلی‌کاشی: به‌طور متوسط در کلیه کشورهای دنیا، بازار بدهی (شامل تسهیلات بانکی و اوراق بدهی) حدود ۷۰درصد بازار مالی را به خود اختصاص داده است. در مقابل، بازار سهام نیز، حدود ۳۰درصد بازار مالی کشورها را در اختیار گرفته است.
در ایران سهم بازار سهام در کل بازار مالی به‌طور متوسط ۳۱درصد بوده و عمدتا سهمی کمتر از ۴۰درصد داشته است. اما بررسی‌ها نشان میدهد سهم بازار سهام در پایان سال ۱۳۹۸، از رقم ۵۰درصد نیز فراتر رفته و در نزدیکی مرز ۶۰درصد قرار گرفته است. این آمار زنگ خطری را برای مسوولان به صدا درآورده است، زیرا ارزش بازار سهام نه تنها از نرم‌های بین‌المللی خود فاصله گرفته، بلکه از میانگین بلندمدت خود نیز عبور کرده و از منظر تناسب با بازار مالی کشور، رکوردهای جدید و بی‌سابقه‌ای را به‌دست آورده و در پایان سال ۱۳۹۸گذشته به رقم ۱/ ۵۹درصد رسیده است.
از طرف دیگر، سهم قابل‌توجهی از بازار بدهی کشورها متشکل از انواع اوراق بدهی بازارپذیر است که این اوراق در بازارهای سهام و خارج از آنها مورد معامله قرار می‌گیرند و در مقابل سهم تسهیلات بانکی عمدتا کمتر از ۳۰درصد است. این در حالی است که سهم اوراق بدهی در ایران بسیار اندک بوده و در مقابل تسهیلات بانکی حدود ۹۱درصد سهم بازار بدهی را در اختیار گرفته‌اند.
با توجه به جو بسیار مثبت موجود در بازار سرمایه، وقت آن است که با اصلاح یکی از اشتباهات تاریخی سازمان بورس، که به موجب آن صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت را ملزم به خرید سهام کرده بود، این الزام حذف شده و از این نوع صندوق‌های سرمایه‌گذاری خواسته شود تا سهام موجود در پرتفوی خود را که در حال حاضر بالغ بر ۲۰ هزار میلیارد تومان تخمین زده می‌شود در بازار سهام عرضه کنند. با این شیوه نه تنها قاعده مدیریت سبد دارایی صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت اصلاح می‌شود، بلکه با عرضه این سهام، بخشی از تشنگی بازار سهام نیز رفع می‌شود. در این رهگذر، ظرفیت خالی نیز در این نوع از صندوق‌ها برای خرید انواع اوراق بدهی با هدف تامین مالی بخش خصوصی و دولتی مهیا شده و بخش خصوصی و دولت نیز می‌توانند در این شرایط بحرانی که به منابع مالی نیاز دارند، با فروش اوراق خود، به تقاضای این صندوق‌ها برای پر کردن ظرفیت خالی ایجادشده پاسخ دهند. رئیس جدید سازمان بورس می‌تواند با یک مصوبه یک‌خطی، مشکل فوق را مرتفع کرده و خدمت بزرگی به بازار سرمایه و توسعه آن کند.
جناب آقای دکتر قالیباف عزیز، بخش عمده‌ای از فرصت چند ماه اخیر بازار سرمایه، بدون اینکه دستاورد ملموسی در تامین مالی کشور به همراه داشته باشد، از بین رفت. امروز را دریابید، گاهی «خیلی زود، دیر می‌شود».
راهکارهایی برای بهبود سامانه معاملات
علیرضا تاج‌بر: یکی از مهمترین معضلات کنونی بازار سرمایه، مشکلات ایجادشده در سیستم و هسته معاملات است. در حال حاضر با افزایش حجم نقدینگی در بازار سرمایه، فشار زیادی روی هسته معاملات وجود دارد. بروز هرگونه اختلال در عملکرد سامانه معاملات، کل بازار سرمایه را تحت تاثیر خود قرار میدهد و علاوه بر نارضایتی سرمایه‌گذاران، مشکلات فراوانی را متوجه کلیه نهادهای فعال در بازار سرمایه به خصوص شرکت‌های کارگزاری خواهد کرد. آنچه مسلم است این سامانه معاملات پاسخگوی نیاز فعلی بازار نیست و در واقع پاسخگوی توسعه‌های آتی بازار نخواهد بود.
به نظر می‌رسد در میان‌مدت باید سامانه معاملاتی قوی‌تری را جایگزین کرد. همچنین در کوتاه‌مدت به منظور کاهش فشار روی هسته معاملات و در راستای رفع مشکلات حیاتی نرم‌افزاری بازار پیشنهاد می‌شود که در گام نخست برای کاهش تعداد سفارش‌های ارسالی به هسته معاملات، محدوده قیمت در عرضه‌های اولیه برداشته شود و رقابت قیمتی کاملا باز در عرضه‌های اولیه وجود داشته باشد. همچنین پیشنهاد می‌شود پس از عرضه‌های اولیه به منظور جلوگیری از ایجاد صف‌های خرید طولانی که خود فشار بر هسته معاملات را افزایش میدهد، به مدت محدود به‌طور مثال دو یا سه روز بعد از عرضه اولیه، دامنه نوسان حذف یا حداقل سه برابر دامنه نوسان معمول شود.
کاهش تدریجی حجم مبنا و در نهایت حذف این مولفه، افزایش تدریجی دامنه نوسان در راستای رفع پدیده صف‌نشینی و افزایش حداکثر تعداد سفارش هر سهم در هر سفارش از جمله دیگر مواردی است که انتظار می‌رود سکاندار جدید بازار سرمایه، توجه بیشتری به آن داشته باشد.
از رئیس سازمان بورس انتظاری ندارم!
شهریار هاشمی‌طباطبایی: می‌پرسند از رئیس سازمان بورس چه انتظاراتی دارید؟ جواب من این است که من هیچ انتظاری ندارم، اما می‌توانم تصور کنم اگر خودم در این سمت بودم، چگونه فکر و عمل می‌کردم.
۱- دامنه نوسان قیمت‌ها را از محدوده‌های فعلی تغییر داده و همانند بورس‌های تمام کشورهای دیگر می‌کردم. اما نه در شرایط حاضر و به ناگهان. به نظرم مسیری باید طی شود تا این اتفاق بیفتد. با این کار، بسیاری از انحرافات در بخش معاملات به‌صورت ریشه‌ای و برای همیشه اصلاح می‌شود.
۲- وجود یک پلیس بورسی، کارشناس، جدی و کاملا سختگیر و علنی یک اولویت بزرگ است. منظور از پلیس، بخش نظارتی است بر عملکرد مدیران، سهامداران و همه بازیگران که بتواند جلوی فساد پنهان و آشکار را بگیرد و خود متهم به فساد نشود. کارشناسان و ناظران این بخش بچه‌های تازه فارغ‌التحصیل‌شده از دانشگاه نباشند. اصطلاحا «گرگ بازار» باشند و ساختار مشوق برای افشای تخلف، توسط عوامل دلسوز بازار را نیز فراهم می‌کردم.
۳- برای تصویب مقررات، تجربه‌های بین‌المللی را مطالعه می‌کردم، مشورت می‌کردم، راست می‌گفتم و به حرفی که می‌زدم پایبند می‌ماندم. به مرور اعتبار لازم را به سمتی که بیش از هرچیزی به صداقت و اعتماد نیاز دارد، برمی‌گرداندم.
۴- پروسه تامین مالی شرکت‌ها را بسیار تسهیل می‌کردم، چگونه؟ امکان افزایش سرمایه از محل صرف سهام را بهبود می‌بخشیدم. علاوه بر این، بحث انتشار اوراق تامین مالی با وجود توسعه نسبی، هنوز خیلی گران و وقت‌گیر است. اصلی‌ترین نیاز اقتصاد، کارآیی تامین مالی از بورس است، نه صرفا خرید و فروش سهام شرکت‌ها.
۵- حالا که به هر دلیلی بورس همه گیر شده، آموزش سواد مالی به مردم ضروری است.
۶- عرضه اولیه سایر شرکت‌ها به منظور تامین مالی و افزایش سهام شناور شرکت‌های فعلی را در دستور کار جدی خود قرار می‌دادم.
۷- صدای همه سهامداران از ضعف هسته معاملات، نرم‌افزارهای آنلاین و سایت tse درآمده، تلاش می‌کردم اصلاح شود.
۸- شرایط ورود سرمایه‌گذاران خارجی (حتی ایرانی‌های مقیم خارج) را تسهیل و اعتمادشان را بر می‌گرداندم.
می‌دانم که موقعیت رئیس سازمان بورس بسیار سخت است. همه عوامل دنبال منفعت خود هستند. با اقتصادی مواجهیم که در عمل اقتصاد معتقد به بازار آزاد نیست و باید با تعامل جلو برود. ایشان باید مقررات در حال تغییرات دائم را به بازار بخوراند و دائم زیر ذره‌بین انسان‌های باهوش و سرمایه‌گذار باشد. آن هم با مردم پرریسک و صاحب توقع ما. با این شرایط من حتما این سمت را قبول نخواهم کرد!
رفع نواقص در راستای بهبود عملکرد
حافظ عزیزی نقش: هر چند سال گذشته و نخستین ماه امسال شاهد ورود نقدینگی با حجم بسیار بالایی به بازار سهام بودیم ولی متأسفانه نه تنها توسعه و گسترش بازار به‌طور همگن در همه ابعاد آن صورت نگرفت، بلکه در مقابل، موانع توسعه‌ای لاینحل بسیاری فراروی بورس تهران و فعالان بازار ایجاد شد. حال با تغییرات جدید در سطح مدیریتی در سازمان بورس، لزوم توجه بیشتر و رفع موانع و مشکلات عدیده موجود در بستر فعالیت‌های بازار سرمایه بیش از پیش احساس می‌شود.
نخست نگاهی به نقدها و نقاط ضعف و نواقص فعلی بورس بیندازیم: عدم توفیق در ارتقای زیرساخت‌های فنی و الکترونیکی معاملات و سامانه‌های پس از معاملات، عدم عرضه کافی سهام و سطح شناوری پایین شرکت‌ها، عدم پایداری و تواتر تغییرات در برخی مقررات، دستورالعمل‌ها و ریزساختارهای بازار که تبدیل به یک معضل بزرگ و ایجاد نااطمینانی مردم و سهامداران شده را می‌توان از مهمترین ضعف‌ها در کاهش عملکرد بازار سرمایه عنوان کرد. در این راستا لزوم گسترش و افزایش عرضه‌های اولیه، تصویب مشوق‌های جدید مالیاتی،ثبات بازار سرمایه در تکانه‌های اقتصادی با حضور ابزارهای متنوع،افزایش سطح اقدامات نظارتی و جلوگیری از تخلفات، اصلاح قوانین افشا و پذیرش، نقدشوندگی سهام عدالت، تلاش برای تعیین نرخ منطقی بهره مالکانه و حقوق دولتی معادن، تعامل بیشتر با کارشناسان با تجربه و پیشکسوت بازار، هم افزایی و مشارکت با نمایندگان سهامداران حقیقی بازار در تصمیم‌گیری‌ها و خودداری از خودرایی از مهمترین اولویت‌ها و نیازهای بازار سرمایه کشور و سهامداران از رئیس جدید سازمان بورس اوراق بهادار است.
نیاز به هم‌افزایی بیشتر
حسام حسینی: شاید مهمترین رسالت سازمان بورس را بتوان وضع قواعد منصفانه‌ای دانست که در آن یک بازار حقیقی بتوان شکل داد. این در حالی است که محدودیت‌های حجم مبنا و دامنه نوسان بیش از هرچیز، سازمان بورس را از این رسالت دور کرده است. همچنین توسعه ابزارهای نوین و به‌طور خلاصه تبدیل بازار سرمایه سنتی به بازار سرمایه مدرن از مسیری که نمونه‌های موفق دنیا طی کرده‌اند، باید ساده‌ترین و اساسی‌ترین وظیفه این نهاد باشد. از آنجاکه بازار سرمایه ما خصوصا در ۲ سال اخیر بیشتر نقش در رشد ثروت را ایفا کرده است انتظار می‌رود نقش این بازار در تامین مالی شرکت‌ها از طریق افزایش سرمایه خصوصا از محل صرف سهام نیز بیشتر مورد توجه قرار گیرد و محدودیت مرتبط با این نوع افزایش سرمایه تا حد ممکن برطرف شود. همچنین با توجه به کسری بودجه بزرگ دولت در سال جاری و نقش حیاتی بازار سرمایه چه در تامین مالی از طریق فروش سهام شرکت‌های دولتی و چه در تامین مالی از طریق اسناد خزانه و اوراق مشارکت دولتی، نیاز به هم افزایی بیشتری با دولت جهت مدیریت این تامین مالی است.
متاسفانه یکی از مواردی که در سال‌های اخیر مورد غفلت واقع شده وضع قوانین سختگیرانه درخصوص دستکاری قیمت است؛ در حال حاضر و با توسعه فضای مجازی یکی از معمول‌ترین فعالیت‌ها اقدامات سفته‌بازانه و دستکاری قیمت سهام است و تقریبا هیچ ابزار و قانون محکمی برای برخورد جدی با دستکاری قیمت که در دنیا از مصادیق جرم به شمار می‌رود، وجود ندارد.
پرهیز از رفتار سلیقه‌ای ناظران
علی صادقپور: از بزرگ‌ترین مشکلات بازار سرمایه که فعالان، انتظار رفع آن را از رئیس جدید دارند، مساله سامانه و هسته معاملات است. در حالی این روزها شاهد کندی معاملات و قطع ارتباط کارگزاری‌ها با هسته معاملات بودیم که از ریسک‌های سیستماتیک این روزهای بازار به حساب می‌آید. سلامت بازارسرمایه از نظر فنی، از جمله وظایف اصلی سازمان بورس به شمار می‌آید و توقع فعالان بازار این است که در اسرع وقت مشکلات هسته معاملاتی رفع شود.
از دیگر توقعات اهالی بازار سرمایه از رئیس جدید سازمان بورس و اوراق بهادار، افزایش نقدشوندگی بازار و صیانت از شفافیت بازار و عدم رفتار سلیقه‌ای ناظران بر بازار است، به گونه‌ای که توقف نمادها، عدم تایید و ابطال معاملات طبق قانون صورت پذیرد و شامل تمام بازار شود، به نحوی که سازمان بورس به رسالت خود که همان نظارت و قاعده‌سازی است متعهد باشد. توسعه ابزارهای طراحی شده و تلاش برای دوطرفه کردن بازار با رونق ابزار فروش تعهدی از دیگر انتظارات بازار سرمایه از رئیس جدید سازمان بورس است. مساله مهم دیگر ورود حجم بی‌سابقه نقدینگی به بازار سرمایه است.
فعالان بازارسرمایه انتظار دارند دکتر قالیباف برنامه خود را برای هدایت این نقدینگی و جلوگیری از ایجاد حباب در بازار سرمایه به‌طور شفاف بیان کنند چرا که اعتماد سرمایه‌گذاران به بازارسرمایه، طی چندین سال ایجاد شده است و در صورت حبابی شدن بازار و سقوط آن، این اعتماد گرانبها از دست می‌رود و سازمان بورس با حجم زیادی از انتقادات روبه‌رو خواهد شد. تعمیق بازارسرمایه از طریق عرضه شرکت‌هایی که در صف عرضه اولیه هستند و همچنین ایجاد بستر هموار برای تشکیل و رونق صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند راهکار مناسبی برای هدایت نقدینگی باشند. بازارهای مالی نیازمند نقدینگی و جریان پول هستند و نباید آن را به‌عنوان تهدید قلمداد کرد، بلکه باید به دید فرصت جهت رشد و توسعه بازارسرمایه به آن نگاه کرد. با تسهیل روند صدور مجوز و گسترش نهادهای مالی نظیر سبدگردانی‌ها و شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری و همچنین فرهنگ‌سازی سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازارسرمایه، رفتار بازار عقلایی‌تر و بیشتر بر مبنای تحلیل خواهد بود.
زمانی برای تعمیق بازار
حسن قاسمی: بازار سرمایه طی ۱۰ سال گذشته گام‌های بسیار بزرگی در زمینه ایجاد ابزارها و نهادهای مالی جدید برداشته است و خوشبختانه اکثر ابزارهای مالی مورد استفاده در بازارهای پیشرو، هم‌اکنون در کشورمان اجرایی شده‌اند. به‌نظر می‌رسد در حال حاضر زمان تعمیق و گسترش نفوذ ابزارهای طراحی شده است و باید جهت افزایش حجم معاملات و میزان استفاده از آنها برنامه‌ریزی کرد. نکته دیگر ساماندهی بسترهای معاملاتی حوزه IT در بازار سرمایه است. سیستمی که برای انجام کمتر از ۱۰۰ هزار تراکنش در روز طراحی شده، امروزه حدود یک میلیون معامله در روز انجام میدهد و هر لحظه امکان انفجار آن وجود دارد. در کنار نرم افزار معاملات، موضوع سامانه پس از معاملات، که هنوز در بستر DOS فعال می‌شود نیز باید ارتقا یابد.