میانگین سهام شناور آزاد شرکت‌های فعال در بازار سهام هرچند نسبت به گذشته افزایش داشته، اما همچنان از معیارهای جهانی فاصله زیادی دارد. بررسی‌های «دنیای‌اقتصاد» نشان میدهد در حال حاضر کمتر از ۲۱ درصد از مجموع سهام شرکت‌های حاضر در بازار سهام به‌صورت شناور بوده و در مقابل ۷۹ درصد از سهام در اختیار سهامداران عمده قرار دارد. در این میان سیاست‌گذار می‌تواند با افزایش شناوری سهام به ۳۰ درصد، معادل عرضه اولیه ۴ شرکت در مقیاس شستا، طرف عرضه در بازار سهام را تقویت کند.
نسخه توازن در بورس تهران
یکی از وعده‌های سکاندار جدید بورس، افزایش سهام شناور بازار سهام به بیش از ۳۰ درصد است. این در حالی است که بررسی‌های «دنیای اقتصاد» از سهام شناور شرکت‌های سهامی نشان میدهد مالکیت بخش عمد‌ه‌ای از سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس در اختیار سهامداران عمده یا فعالان حقوقی د‌ولتی و شبه‌د‌ولتی (تامین اجتماعی، سهام عدالت، صند‌وق‌های بازنشستگی، بیمه‌ها و...) قرار دارد. بر اساس آخرین بررسی‌های به عمل آمد‌ه از ۴۵۴ شرکت حاضر در بازار سهام، کل سهام منتشرشد‌ه شرکت‌ها معادل ۳ هزار و ۶۰۲ میلیارد و ۷۱۸ میلیون سهم است. شاید باور این نکته سخت باشد که از این تعد‌اد سهام منتشرشد‌ه حد‌اکثر ۹/ ۲۰ درصد یعنی حدود ۷۵۴ میلیارد و ۴۵۲ میلیون سهم به‌عنوان سهام شناور آزاد در این بازار شناسایی شده و قابلیت معامله در بازار سهام را دارند. به عبارتی دیگر بیش از ۷۹ درصد سهام در بورس تهران در اختیار مالکان عمده است که با اهد‌اف مد‌یریتی نگهداری میشود. هر چند این مهم در مقایسه با سال‌های گذشته رشد محسوسی را ثبت کرده است اما همچنان تا ایده‌آل فاصله زیادی دارد. بررسی‌ها نشان میدهد در بورس‌های پیشرفته د‌نیا میزان مالکیت سهامداران عمده در بازار سهام کمتر از ۱۰ درصد است. از این رو برای رسیدن به افزایش شناوری سهام به ۳۰ درصد، لازم است تا ۳۲۶ میلیارد و ۳۶۳ میلیون سهم دیگر در بازار سهام قابل معامله شود که معادل چهار شرکت در مقیاس «شستا» است. از این رو به راحتی و از طریق عرضه‌های اولیه شرکت‌های کوچک نمی‌توان این هدف را محقق کرد و شاید مناسب‌ترین راهکار برای تقویت کفه عرضه، افزایش سهام شناور آزاد در شرکت‌های موجود و متقاضیان ورود (عرضه اولیه‌ها)، استفاده از تجربیات بین‌المللی برای کاستن از جذابیت این منافع شخصی و محدود کردن قدرت مداخله سهامدار عمده است.
افزایش سهام شناور یا عرضه اولیه؟
در حال حاضر شاید یکی از مهمترین چالش‌های بورس تهران مالکیت بالای سهامدار عمده به دلیل سهام شناوری پایین شرکت‌ها است. در این میان سیاست‌گذار در راستای افزایش عمق بازار به عرضه سهام شرکت‌های کوچک بورسی اکتفا کرده است. این در حالی است که برای رسیدن سهام شناور آزاد به ۳۰ درصد که البته همچنان با استانداردهای بین‌المللی فاصله قابل توجهی دارد، لازم است تا سهام حداقل چهار شرکت با مقیاس «شستا» در بازار سهام عرضه شود. این در حالی است که می‌توان این مهم را با افزایش شناوری سهام در شرکت‌های موجود در بورس و فرابورس جبران کرد.
۶۳ درصد بورسی‌ها با سهام شناور کمتر از ۳۰ درصد
بر اساس آخرین محاسبات مربوط به دوره یکساله منتهی به پایان سال گذشته، درصد سهام شناور آزاد شرکت‌های پذیرفته‌شد‌ه در بورس اوراق بهادار تهران به حدود ۲/ ۲۱درصد رسید‌ه است. آمار سهام شناور آزاد شرکت‌های بورسی حکایت از آن دارد که در میان ۳۳۴ شرکت مورد بررسی، ۲۱۲ شرکت د‌ارای سهام شناور آزاد کمتر از ۳۰ درصد هستند و در مقابل ۴۲ شرکت بورسی سهام شناوری بیش از ۵۰ درصد دارند. در این میان شرکت‌های تامین ماسه و بورس کالای ایران با ۱۰۰ درصد سهام شناور آزاد در رتبه اول قرار گرفته‌اند و پس از آن به ترتیب ۹۲ و ۸/ ۸۸ درصد از سهام شرکت‌های بانک خاورمیانه و بورس اوراق بهادار تهران قابلیت معامله در بازار سهام را دارند. در حال حاضر بر اساس قوانین موجود، حداقل میزان سهام شناور آزاد در بورس تهران ۱۰ درصد برای شرکت‌های پذیرفته‌شد‌ه در بازار د‌وم تعیین شده و این حد نصاب در تابلوی فرعی و اصلی بازار اول به ترتیب ۱۵ و ۲۰ درصد است. این در حالی است که گزارش پیش‌رو نشان میدهد در حال حاضر ۳۱ شرکت بورسی، کمتر از ۱۰ درصد از سهام خود را به‌عنوان سهام شناور آزاد قرار د‌اد‌ه‌اند. در قعر این لیست شرکت سیمان دشتستان قرار می‌گیرد که تنها حدود یک درصد از سهامش در بورس قابل معامله است.
وضعیت سهام شناور آزاد صنایع بورسی
نگاهی به درصد سهام شناور آزاد صنایع ۳۸گانه بورسی نشان میدهد تا پایان سال گذشته، گروه استخراج سایر معادن با تک‌نماد «کماسه» و سهم ۱۰۰ د‌رصد‌ی، بیشترین میزان سهام آزاد شناور در بورس تهران را در اختیار دارند. گروه محصولات کاغذی و سایر محصولات کانی غیرفلزی نیز به ترتیب با ۳۵/ ۷۱ و ۱۲/ ۴۷ درصد سهام شناور آزاد در رتبه‌های بعد‌ی این رد‌ه‌بند‌ی قرار گرفتند. کمترین میزان سهام شناور آزاد نیز به گروه محصولات چرمی با تک‌سهم «وملی» و ۵/ ۳ درصد سهم قابل معامله اختصاص دارد. در این میان بررسی‌ها نشان میدهد ۷۶ درصد از گروه‌های بورسی سهام شناوری کمتر از ۳۰ درصد دارند.
سهام شناور فرابورس کمتر از ۲۰ درصد
بر اساس آخرین محاسبات مربوط به دوره یکساله منتهی به پایان سال گذشته، درصد سهام شناور آزاد شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس ایران حدود ۸/ ۱۸ درصد برآورد میشود. آمار سهام شناور آزاد شرکت‌های فرابورسی حکایت از آن دارد که در میان ۱۲۰ شرکت مورد بررسی، ۷۸ شرکت د‌ارای سهام شناور آزاد کمتر از ۳۰ درصد هستند و در مقابل ۱۱ شرکت فرابورسی سهام شناوری بیش از ۵۰ درصد دارند. در این میان شرکت صنایع فولاد آلیاژی یزد با ۱۰۰ درصد سهام شناور آزاد در رتبه اول قرار گرفته‌اند و پس از آن به ترتیب ۹۶ و ۸۶ درصد از سهام شرکت‌های سیمان لار سبزوار و سرمایه‌گذاری توسعه و عمران استان کرمان قابلیت معامله در بازار سهام را دارند. همچنین در حال حاضر ۳۱ شرکت فرابورسی، کمتر از ۱۰ درصد از سهام خود را به‌عنوان سهام شناور آزاد قرار د‌اد‌ه‌اند. در قعر این لیست شرکت سیمان دشتستان قرار می‌گیرد که تنها حدود یک درصد از سهامش در فرابورس قابل معامله است.