ایران از نظر تعداد افراد حاضر در بورس به نسبت جمعیت خود، یکی از بالاترین نرخ‌ها (۵۹درصد با احتساب کدهای سهام عدالت) را در جهان به خود اختصاص داده است.
ثبت بازده ۳۰۰ درصدی بورس از ابتدای سال و معامله روزانه ۲۰ هزار میلیارد تومان در این بازار نشان میدهد بازار سرمایه ایران به‌عنوان یک فرصت استثنایی سرمایه‌گذاری نه تنها برای ایرانی‌ها حتی برای اتباع خارجی نیز بازار وسوسه‌کننده‌ای به شمار می‌آید.
اتباع خارجی زیادی از سال‌ها پیش به ایران مهاجرت کرده‌اند و در شهر‌های مختلف مسکن گزیده‌اند و بسیاری از آنها کسب وکار‌های کوچک و بزرگی را در چارچوپ مقررات وزارت کار و قانون تجارت به راه انداخته‌اند و امرار معاش می‌کنند و عده‌ای که سرمایه قابل توجهی برای ایجاد چنین کسب‌و‌کارها ندارند و سرمایه‌شان کفاف سرمایه‌گذاری درسایر بازار‌ها و بخش‌های دیگر ازجمله سکه، ارز یا مسکن را نمی‌دهد با توجه به رشد بورس تهران سرمایه خود را وارد بازار سهام کرده‌اند.
بسیاری از خارجیان مقیم ایران به دلیل سوددهی شگفت‌انگیز بورس تهران در مقایسه با سایر بازارهای مشابه در منطقه، اشتیاق زیادی برای سرمایه‌گذاری دربورس تهران دارند، اما درعین حال بررسی‌های میدانی خبرنگاران دنیای اقتصاد نشان میدهد مشکلاتی که برسر راه سرمایه‌گذاری اتباع خارجی وجود دارد، ورود آنها را به بازار سرمایه با اما و اگرهایی مواجه کرده است. اگرچه غلامرضا انصاری معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه اعلام کرده با وجود همه مشکلات اقتصادی، وزارت خارجه و سازمان بورس در تلاشند تا راه‌های مشارکت این قبیل سرمایه‌گذاران را در بازار سرمایه ایران فراهم کنند، اما ورود اتباع خارجی به بورس تهران همچنان با ابهاماتی مواجه است.
فراز و فرود‌های کد بورسی
در هر کشوری اتباع خارجی وجود دارند که برخی از آنها به‌صورت قانونی و برخی دیگر هم به‌صورت غیرقانونی وارد شده‌اند و دارای مدارک اقامتی متفاوتی هستند. بر اساس قانون، اتباع خارجی دارای گذرنامه می‌توانند پس از پشت سرگذاشتن مراحل قانونی و اخذ کد معاملاتی، در داد‌و‌ستدهای بازار سرمایه ایران مشارکت داشته باشند.
بر اساس آمار‌های موجود ۲ هزار و ۲۶۳کد معاملاتی برای سرمایه‌گذاران خارجی از ۴۳کشور صادرشده است. در نیمه نخست سال گذشته ۱۱۰ کد بورس برای اتباع خارجی صادر شده در حالی که از ابتدای سال جاری تاکنون ۴۱۲ کد جدید برای اتباع خارجی صادر شده است. مقایسه آماری کدهای صادر شده در نیمه نخست سال نشان میدهد با توجه به رشد بازارسرمایه ایران، خارجیان زیادی جذب بورس شده‌اند اما نکته قابل توجه آن است که بیشتر این افراد، خارجی‌های مقیم ایران هستند.
مشکلات سهامداران خارجی
یکی از موانع اصلی ورود اتباع خارجی به بورس محدودیت‌های قوانین سرمایه‌گذاری خارجی در ایران است که مانع حضور بیشتر صاحبان نقدینگی به بورس تهران شده است. اتباع خارجی مقیم ایران به دلیل نداشتن کد ملی قادر به ثبت نام در سامانه سجام نیستند و احراز هویت آنان نیز به‌صورت آنلاین امکان پذیرنیست. اتباع خارجی که متقاضی دریافت کد بورس هستند، باید به‌صورت حضوری به دفتر مرکزی کارگزاری‌ها مراجعه کنند و پس از طی مراحل و پذیرش ضوابط کارگزاری احراز هویت شوند و فرم‌های مربوط را پس از تکمیل و امضا برای سازمان بورس ارسال کنند سازمان بورس در صورت کامل بودن اطلاعات و مدارک ارسالی، طی یک ماه مجوز را به نام متقاضی و به امضای ریاست سازمان صادرکرده و به کارگزاری تحویل میدهد تا کارگزاری به متقاضی کد معاملاتی و کد دسترسی به سامانه کارگزاری را صادر کند. اما مشاهدات میدانی خبرنگاران «دنیای‌اقتصاد» نشان میدهد کارگزاری‌ها در پذیرش و احراز هویت اتباع سلیقه‌ای عمل می‌کنند و برخی کارگزاری‌ها از پذیرش مشتری غیرایرانی طفره می‌روند. با وجود اینکه از ابتدای سال متقاضیان خارجی بورس چند برابر سال‌های گذشته شده، اما ضوابط برخی ازکارگزاری‌ها اجازه پذیرش این دسته از سرمایه‌گذاران را نمی‌دهد و باعث سوخت شدن بخشی از تامین مالی خود و سرمایه بازار سهام می‌شوند در حالی که هیچ مقرراتی مبنی بر پذیرش و احراز هویت اتباع در کارگزاری‌ها در سازمان بورس وضع نشده است. اما رفتار سلیقه‌ای برخی از کارگزاری‌ها در بلندمدت به فرار اتباع خارجی از بازار سرمایه ایران منجر خواهد شد.
بی‌اعتمادی اتباع خارجی به بانک‌ها
دومین مشکلی که اتباع خارجی متقاضی کد بورس با آن مواجه هستند ناهماهنگی بین موسسات مختلف از جمله بانک و کارگزاری‌ها است به‌عنوان مثال سود‌های نقدی که هرسال بعد از مجمع عمومی سالانه بین سهامداران تقسیم می‌شود اتباع خارجی نمی‌توانند از طریق بانک دریافت کنند. این افراد مجبورند به کارگزاری مربوط مراجعه کنند تا بتوانند سود نقدی خود را دریافت کنند. اکثر اتباع خارجی به سیستم‌های بانکی اعتماد ندارد، با وجود اینکه بانک‌ها بخشنامه‌های شفاف و روشنی از طرف بانک مرکزی مبنی بر خدمات قابل ارائه به اتباع دریافت می‌کنند اما در برخی از موارد بانک‌ها به وظایف خود عمل نمی‌کنند.
ناامیدی اتباع از قوانین سختگیرانه
قوانین سختگیرانه و مقررات سلیقه‌ای سبب کاهش جذب سرمایه‌گذاران خارجی شده و باعث می‌شود سرمایه‌گذاران خارجی به گزینه‌های دیگری به جز بازار سهام مراجعه کنند. ابوالفضل شهر آبادی کارشناس بازار سرمایه با اشاره به مشکلات متعددی که سد راه سرمایه‌گذاری اتباع خارجی در بورس تهران است، می‌گوید: با توجه به اینکه اتباع خارجی مقیم ایران گزینه‌های متعددی برای سرمایه‌گذاری در ایران ندارند(به دلیل مشکلات موجود در ثبت اسناد و شرایط اخذ مجوز و ثبت شرکت ها) به نظر می‌رسد بورس تهران بهترین و امن ترین مکان برای آنها باشد. به گفته او در عین حال جذب سرمایه‌های اتباع خارجی می‌تواند در رونق اقتصاد ایران نقش بسزایی ایفا کند. از طرفی با توجه به اینکه تحریم‌ها محدودیت‌هایی را برای رابطه تجاری با سایر کشورها ایجاد کرده، بازارسرمایه گزینه مناسبی برای جذب سرمایه‌های خارجی و سرمایه‌گذاران مقیم ایران است.
او به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: در حال حاضر به دلیل ضعف در اطلاع‌رسانی درست در مورد وضع بازار،ظرفیت‌های آن و پتانسیل‌های سود آوری در بورس، قادر به جذب خارجیان در بازار سرمایه نیستیم. لازم است سیستم و سامانه‌ای طراحی شود که بتواند اطلاعات خارجیان را ثبت کند. این مهم می‌تواند در جذب بیشتر اتباع مقیم ایران اثر گذار باشد و زمینه ورود مشتریان خارج از کشور را نیز فراهم کند. در صورت ارائه اطلاعات شفاف و در زمان مناسب به سرمایه‌گذاران خارجی می‌توان آنها را برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام ایران ترغیب کرد.
مدیر عامل شرکت سبدگردان داریک پارس تاکید می‌کند: اتباع خارجی که در بازار سرمایه سهامدارند، برای خروج پول خود از کشور به پذیرش تعهداتی ملزم شده‌اند و به دلیل سیاست‌های کلان ارزی کشور قادر به خروج پول خود در هر زمان نیستند و باید در زمان مقرر شده برای دریافت نقدینگی خود اقدام کنند. این کارشناس بازار سرمایه تاکید می‌کند: ثبت‌نام اتباع خارجی مجاز در کارگزاری‌ها برای دریافت کد بورسی به سیاست‌های کارگزاری‌ها بستگی دارد و سازمان بورس یا وزارت اقتصاد مقرراتی در این خصوص مصوب نکرده‌اند. ازطرفی به دلیل محدود کردن سرور‌های داخلی افراد خارج از ایران به سامانه معاملات تهران دسترسی ندارند و این خود از محبوبیت بازار سهام ایران نزد خارجی‌ها کم می‌کند. با توجه با شرایط موجود اقتصادی، بازار سهام می‌تواند بستر مناسبی برای جذب سرمایه‌های خارجی اتباع داخل و خارج از کشور باشد و سرمایه‌هایی که در بستر تجارت راکد مانده است وارد بازار سهام شود ذکر این نکته ضروری است که هماهنگی میان بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، سازمان بورس اوراق بهادار، و کارگزاری‌ها می‌تواند سرمایه‌های نسبتا خوبی را وارد بورس کند.
به نظر می‌رسد با توجه به تعداد کم اتباع خارجی مقیم ایران و کد دریافتی آنها و همچنین زمانبر بودن هماهنگی‌های لازم بین بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و سازمان بورس توسعه این روند اندکی با تاخیر انجام شود و در کوتاه‌مدت راهکاری برای تسریع روند و دریافت کد معاملاتی و تشویق اتباع برای سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه در دستور کار قرار ندارد. اما در بلندت در صورت گشودن گره‌های کارگزاری‌ها و هماهنگی بین سازمان‌های مختلف و ارائه تسهیلات به آنها می‌تواند به بازار سرمایه کمک کند و نقدینگی‌های زیادی از بستر سرمایه‌گذاری خارجی‌های مقیم ایران و خارج از کشور وارد بورس شود.