قاعده‌ای جدید در بورس تحت عنوان «بورس هوشمند» و «حمایت هوشمند» در حال شکل‌گیری است. قاعده‌ای که جزئیات آن از زمان اعلام تا اجرا برای سرمایه‌گذاران در ابهام قرار دارد و بدون توضیح تنها نامگذاری شده است.
از مدیران بورسی تا وزیر اقتصاد به این برنامه‌ها اشاره کرده‌اند. به‌تازگی فرهاد دژپسند در شرکت بورس اوراق بهادار تهران از رونمایی بورس هوشمند در دهه فجر خبر داده است. چندی پیش هم شورای‌عالی بورس از حمایت هوشمند پرده‌برداری کردند. البته جزئیات هر دو طرح به هیچ‌عنوان تاکنون به‌صورت رسمی از سوی این نهاد‌ها اعلام نشده است.اغلب صاحب‌نظران اقتصادی گمانه‌زنی‌هایی درخصوص چگونگی این نوع از هوشمند‌سازی ارائه می‌کنند و برخی دیگر کاملا بی‌اطلاع هستند. در چنین فضایی سرمایه‌گذاران با دعوت دولت وارد این بازار می‌شوند اما درخصوص سیاست‌‌گذاری‌هایی که به‌طور مستقیم سرمایه آنها را تحت‌تاثیر قرار میدهد آشنایی ندارند یا به‌طور کلی از مفاد آن بی‌اطلاع هستند. با این‌حال در صورتی‌که هوشمند‌سازی منجر به افزایش شفافیت اطلاعاتی یا باعث بهبود زیرساخت‌های هسته معاملاتی شود یقینا مناسب و مطلوب ارزیابی خواهد شد. به اعتقاد کارشناسان بازار سرمایه، وزارت اقتصاد و سازمان بورس اگر قصد حمایت دارند باید زیرساخت فناوری را بهبود بخشند و باید بر انحصاری که در شرکت‌های کارگزاری و تامین سرمایه‌ها وجود دارد، متمرکز شوند چراکه انحصار پیامدی جز رانت و فساد ندارد.اینکه انحصار در اختیار عده‌ای خاص قرار بگیرد، نتیجه نارضایتی مردم از خدماتی است که واسطه‌گر‌های مالی ارائه می‌کنند. باید بستری مهیا شود تا امکان ایجاد خدمات مشاوره‌ای مالی، خدمات معامله‌گری و سرمایه‌گذاری به‌صورت رقابتی‌تر و مساوی برای همه مردم فراهم شود.
چگونه رفتاری هوشمند است؟
ولید هلالات، کارشناس بازار سرمایه درخصوص بورس هوشمند به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: یکسری تغییر و تحولات در سامانه‌‌های معاملاتی و هسته معاملات مطرح است. از طرفی ساز و کارهایی درخصوص احراز‌هویت در سجام و شرکت‌های کارگزاری و موضوعاتی پیرامون دریافت و تقسیم سود با مشکلاتی همراه است که می‌توان راه‌حل ساده‌تری برای آنها در نظر گرفت.بهبود بستر دریافت و تقسیم سود توسط سرمایه‌گذاران و مواردی از این قبیل اگر به‌طور غیرحضوری صورت بگیرد، می‌توان گفت که به سمت هوشمند‌سازی بورس در حال حرکت هستیم.شرکتی که در مقطعی ۱۰هزار نفر سهامدار داشت، سرمایه‌گذاران می‌توانستند به مرور زمان حساب بانکی معرفی کنند یا به‌طور حضوری از بانک سود دریافت کنند. اما در حال‌حاضر ممکن است شرکتی ۹۰۰ هزار نفر سهامدار داشته باشد یا به‌طور مثال شرکت فولادمبارکه در یک روز معاملاتی ۱۰۰هزار نفر سهامدار جدید به آن اضافه شد. در صورتی‌که به مجمع بروند قطعا این امکان وجود ندارد که هرکدام از سرمایه‌گذاران با مراجعه به بانک سود دریافت کنند.به اعتقاد او باید دید کسی که از بازار حمایت می‌کند، در واقع چگونه رفتاری دارد که آن را (هوشمند) نامگذاری کرده است.این تحلیلگر بازار سرمایه گفت: در بازار این روزها سعی بر این است که لیدر‌ها به نوعی مورد حمایت قرار بگیرند. زمانی که بزرگان بازار منفی می‌شوند، سایر صنایع و شرکت‌های بازار سهام نیز به‌شدت ریزشی و صف فروش می‌شوند. در داد و ستد‌های روز گذشته حمایت سنگین از فولادمبارکه، ملی‌مس و شپنا صورت گرفت چراکه تشکیل صف فروش در این شرکت‌ها یقینا در روند حرکتی کلیت بازار اثر‌گذار خواهد بود. اینکه از چنین رفتاری باید تحت‌عنوان حمایت هوشمند یا غیرهوشمند یاد کنیم، مشخص نیست.هلالات درخصوص اینکه آیا بازار سهام نیازمند این نوع حمایت (هوشمند) است یا خیر، عنوان کرد: در شرایط نرمال نیازی به حمایت نیست. باید اجازه داد تا مکانیسم عرضه و تقاضا قیمت را کشف کند.
در حال‌حاضر فضایی ایجاد شده است که دولت مردم را به سرمایه‌گذاری به‌صورت مستقیم در بورس دعوت کرده است، طبیعتا در چنین شرایطی مردم توقع زیان، دریافت سودی کمتر از سود بانکی یا بازدهی کمتر از نرخ ارز را نخواهند داشت.به گفته او در هفته‌های اخیر دلار ۱۵درصد افزایش و سهام ۱۵ درصد کاهش پیدا کرده است، بنابراین طبیعی است که نمی‌توان دراین شرایط بورس را به حال خود رها کرد و منتظر ماند که مکانیزم عرضه و تقاضا قیمت را تعیین کنند.این کارشناس بازار سرمایه بر این باور است که دولت شناوری را با عرضه‌های بسیار سنگین افزایش داده است. بر این اساس زمانی که بازار سهام ملتهب می‌شود انتظار حمایت از سوی دولت طبیعتا وجود خواهد داشت، بنابراین در این مقطع خاص حمایت مثبت ارزیابی می‌شود.
به هوشمند‌سازی نیازی نیست
حبیب فرجی‌دانا، تحلیلگر بازار سرمایه درباره حمایت هوشمند و راهکار‌های آن به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: منظور از حمایت هوشمند، حمایتی بود که بدون تزریق منابع مالی کف و سقف سهام را مدیریت کنند. افزایش ضریب اعتباری سهام و افزایش درصد سرمایه‌گذاری صندوقهای سرمایه‌گذاری از جمله تصمیماتی بود که به‌صورت سیستماتیک شرایط را برای خرید بیشتر سهام فراهم کرد. از طرفی زمانی که بازار اوج می‌گیرد شاهد کاهش ضریب اعتباری سهام و کاهش سقف سرمایه‌گذاری صندوقهای درآمدثابت در سهام هستیم.
بنابراین به‌نظر می‌رسد که موضوع حمایت هوشمند از بورس چنین تکنیک‌هایی بود که عملا در زمان اعلام هم خیلی موفقیت‌آمیز نبود. به گفته او زمانی کف بازار به تثبیت رسید که تزریق منابع توسط حقوقی‌های بازار صورت گرفت و عملا امکان نقدشوندگی برای اکثر سهم‌ها فراهم شد. این تحلیلگر بازار سرمایه تاکید کرد: با روش‌هایی از جمله افزایش ضریب اعتباری و تغییر درصد سرمایه‌گذاری صندوق‌ها نمی‌توان از بورس حمایت کرد یا جلوی رشد آن را گرفت.
فرجی‌دانا تصریح کرد: موضوع ضریب اعتباری، برای تمام سهم‌هایی که در بازار حضور دارند به یک نحو مشخصی لحاظ خواهد شد. به‌عنوان مثال سهام فولادمبارکه یا فملی که در گروه پرمعامله‌ترین سهم‌ها قرار دارند، ضریب اعتباری مشخصی را دریافت می‌کنند که شرکتی دیگر با نقدشوندگی پایین همین ضریب برای آن لحاظ می‌شود.
در سایر بورس‌های دنیا چنین مکانیزمی وجود ندارد، بلکه سهم‌هایی که بیشتر موردمعامله قرار می‌گیرند از امکان دریافت اعتبار بیشتری برخوردارند. در مقابل سهام با نقدشوندگی کمتر هم ضریب اعتباری کمتری در این بازار‌ها دریافت خواهند کرد.
او افزود: باید امکان ایجاد اعتبار در سهم‌هایی که بیشتر موردمعامله قرار می‌گیرند و حتی از وضعیت بنیادی مطلوب‌تری برخوردارند، افزایش پیدا کند. از چنین رفتاری می‌توان تحت‌عنوان حمایت هوشمند از بازار یاد کرد.
فرجی‌دانا درباره اینکه آیا بازار سرمایه نیازمند بورس هوشمند است یا خیر، عنوان کرد: به بورس هوشمند نیازی نیست. نیاز امروز عدم دستکاری دولت در بورس است. باید اجازه دهند روند طبیعی بازار تداوم پیدا کند.