ضرورت به‌روز‌رسانی سازوکار معاملات با استفاده از ابزارهای آپشن و فیوچر این روز‌ها بیشتر از گذشته احساس میشود. راه‌اندازی ابزار آتی سکه و دلار موضوعی است که مورد توجه صاحبنظران اقتصادی قرار گرفته است به‌طوری که این افراد معتقدند تنها راه نجات قیمت ارز و سکه از مسیر ابزارهای آتی می‌گذرد.
ابزار‌هایی که می‌تواند در گام نخست از شدت چشم‌انداز تورمی بکاهد و قیمت‌ها را به سمت ارزش واقعی سوق دهد. در بسیاری از بورس‌های دنیا ابزار معاملاتی آپشن و فیوچر به‌عنوان بازوی سیاست‌گذار در جهت توسعه، تعمیق بازار و تسهیل جریان معاملات استفاده میشود.
به عقیده کارشناسان بازار سرمایه، تجربه تعطیلی بازار آتی سکه و توقف یکباره بازار متشکل ارزی نشان از عدم توجه بانک مرکزی به سازوکار معاملاتی بازار سرمایه دارد. بازاری که بستر داد و ستد‌های طلا و ارز را در محیطی شفاف مهیا می‌کند به دلیل مخالفت یا اعمال نفوذ دلالان و سوداگران اقتصادی بدون توجه در این زمینه باقی مانده است. به هر حال مقاومت با راه‌اندازی چنین ابزار‌هایی می‌تواند احتمال دخالت دستوری از جمله اعمال نفوذ سفته‌بازان در محیطی ناامن را افزایش دهد.با این حال عبور از معاملات سنتی و به روز‌رسانی قوانین می‌تواند دایره جولان سفته‌بازان را تا حد زیادی کوچک کند. معامله در بازار سرمایه که طرف خریدار و فروشنده، زمان و نوع دادوستد‌ها در بستری قانونی و شفاف مشخص است می‌تواند نوید روز‌های بهتری را در آینده اقتصادی کشور دهد.
عبور از قوانین سنتی
پیمان مولوی، کارشناس بازار سرمایه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: در گذشته بازار آتی سکه وجود داشت اما متاسفانه به تعطیلی کشیده شد. هر اندازه که ابزارهای آپشن و فیوچر برای فعالان اقتصادی مهیاتر شود، مردم به جای صف کشیدن برای خرید طلا، ارز و مواردی از این قبیل می‌توانند با استفاده از چنین ابزارهای آتی بهره‌مند شوند.
به گفته او عدم رجوع به تجربیات جهانی مشکلی است که متاسفانه در کشور وجود دارد. دقیقا در زمانی که بازارها نوسانات زیادی دارند و بازار اختیار معامله، بازارهای آتی در غالب ابزار پوشش ریسک می‌توانند نقش‌آفرینی کنند، ناگهان آنها بسته می‌شوند. چنین قوانینی نشان‌دهنده این موضوع است که فعالان حوزه سیاست‌گذاری بازار را نمی‌شناسند، درک درستی از بازار ندارند و معتقدند که با بخشنامه و نامه‌نگاری می‌توان ابزارهای معاملاتی را کنترل کرد. این تحلیلگر بازار سرمایه بر این باور است که بازاری با میلیون‌ها نفر فعال و میلیارد‌ها دلار ارزش به اندازه‌ای بزرگ است که نمی‌توان با روش‌های سنتی آنها را به کنترل درآورد. مولوی پیشنهاد احیای بازارهای فارکس در کشور را داد و گفت: بازارهای اختیار معامله با ابزارهای مشتقه مالی در ایران با قابلیت دسترسی برای عموم می‌تواند ریسک فعالیت سیاست‌گذاران را برای سرمایه‌گذاران کاهش دهد. این کارشناس بازار سرمایه به راه‌اندازی بازار آتی ارز اشاره کرد و گفت: ایجاد چنین بازاری الزاماتی هم خواهد داشت که یکی از الزامات آن به تعطیلی نکشاندن آن است. زمانی که قیمت طلا و سکه در اسفند‌ماه سال گذشته با افزایش رو به رو بود، نشان از روندی داشت که خیلی از فعالان بازار نسبت به آینده تورمی داشتند. او افزود: در موضوع بازارهای ارزی همانند فارکس، نیازمند باز تعریف در این زمینه هستیم. متاسفانه با عاملی تحت عنوان تحریم مواجه هستیم، این عامل دسترسی کشور را به ارز به طور محسوسی کاهش داده است.
زمانی که دسترسی به ارز نداریم در مقابل باید راهکار‌های جایگزین داشته باشیم، بازار متشکل ارزی یکی از مواردی است که با وضعیت فعلی سازگاری ندارد و نیاز به باز تعریف خواهد داشت.
به گفته مولوی در صورتی که چنین بازارهایی بازتعریف شوند و بازارهایی همانند کالایی ایجاد کنیم باید مراقب تعطیل نشدن آنها باشیم، به عبارتی سیاست‌گذار باید از تعطیل کردن بازارها دست بردارد.
با حذف کردن قیمت خودرو از روی سایت‌ها، حذف قیمت ملک از روی وب‌سایت‌‌ها و احتمالا حذف قیمت کالاهایی همانند موبایل در آینده قیمت‌ها کنترل نخواهند شد.
اتفاقا حضور چنین وب‌سایت‌هایی در بازار همانند دماسنج خواهد بود و می‌توان از این طریق شرایط بازارها را لحظه به لحظه بررسی کرد، اما زمانی که حذف شوند شرایط همانند وضعیت فعلی بازار خودرو میشود. به‌طوری که هر فروشنده قیمت مربوط به خود را ارائه می‌کند.
بنابراین با توجه به اینکه دیتا و اطلاعات در دسترس عموم مردم قرار ندارد، قیمت‌ها می‌تواند غیر واقعی‌تر از تقاضایی که در بازار وجود دارد، رشد کنند. این تحلیلگر بازار سرمایه درک مکانیزم بازار را مهمترین عامل دانست و افزود: طبیعی‌ترین حالت درک مکانیزم بازار این است که تحت هیچ شرایطی اجازه دستکاری بازار صادر نشود. مولوی درباره اثرات افزایش نرخ دلار و میزان اثر‌گذاری آن در بورس گفت: در بازارهای مالی موضوعی تحت عنوان تحلیل بازارهای موازی و بازارهای متقابل داریم، بنابراین تمام بازارها با یکدیگر ترکیب می‌شوند.
ماشه اصلی بازارها در ایران دلار بوده و تورم در این بازار اثر‌گذار است. پس از حرکت دلار بازارهای طلا، خودرو، ملک و املاک و در آخر بازار سرمایه حرکت خواهند کرد. طبیعتا افزایش نرخ ارز روی سهم‌های دلاری تاثیر مثبت خواهد داشت، اما روی خیلی از صنایع دیگری که بهای تمام شده آنها دلاری است اثر‌گذاری منفی دارد. موارد ذکر شده می‌توانند در مواردی یکدیگر را متعادل و به عبارتی رشد شاخص را خنثی کنند. او تاکید کرد: سهم‌های دلاری در سه ماه آینده تاثیر خود را تحت عنوان افزایش ارزش ریالی فروش و افزایش سودآوری به خوبی نشان میدهد.
ایفای نقش بانک مرکزی
محمد دارستانی، تحلیلگر بازار سرمایه بر ضرورت بازار آتی در گفت‌و‌گو با «دنیای‌اقتصاد» تاکید کرد و افزود: وجود بازار آتی به شرط افزایش فعالیت بانک مرکزی با حجم‌هایی قابل توجه و حذف محدودیت‌هایی از منظر ممنوعیت ورود کدهای حقوقی و تعیین سطح کیفیت فعالیت برای کدهای حقیقی می‌تواند به تعمیق معاملات بازار منجر شود. او راه‌اندازی چنین بازاری را مثبت ارزیابی کرد و گفت: بانک مرکزی با استفاده از ابزار بازار آتی بدون الزام ضرب سکه و انتشار آن در بازار با فروش‌‌های آتی می‌تواند به راحتی اقدام به کنترل بازار فیزیکی کند. این کارشناس بازار سرمایه درخصوص راه‌اندازی بازار آتی ارز می‌گوید: احتمالا این موضوع مورد انتقاد صنف صراف‌ها قرار گیرد چرا که بخشی از معاملات به این بخش سوق پیدا می‌کند. از طرفی بخش تقاضای سفته‌بازی نیز در این سازوکار معاملاتی شفاف خواهد شد. دارستانی معتقد است که از لحاظ تئوریک طبعا با راه‌اندازی بازار آتی، خرید و فروش‌ها به جای زمان حال به زمان آتی منتقل خواهد شد و تقاضای سفته‌بازی نیز از بین خواهد رفت. بنابراین چنین سازوکاری به واقعی شدن قیمت‌ها منجر میشود و بانک مرکزی هم می‌تواند در هر دو بازار از طریق آتی ایفای نقش کند. این تحلیلگر بازار سرمایه بر این باور است که بازار متشکل ارزی هم مورد اقبال صنف و کانون صراف‌ها نبود. این افراد در واقع با انجام معاملات خارج از صرافی‌ها مخالف هستند. او درخصوص میزان اثر‌گذاری نرخ فعلی دلار در بورس گفت: اگر رشد دلار ناشی از ریسک سیستماتیک باشد در این شرایط شاخص بورس افزایش پیدا نمی‌کند. اما در صورتی که افزایش نرخ دلار ناشی از خطرات سیستماتیک نباشد با یک تاخیر زمانی، نخست صنایع صادرات‌محور بورس و پس از آن به دلیل وجود تورم مابقی شرکت‌ها هم با افزایش همراه می‌شوند.