امروزه آموزش الکترونيکی به يک صنعت چند ميليارد دلاری با کاربردهای
متنوع تبديل شده است؛ از
آموزش علاقمندان به فراگيری يک موضوع خاص علمی يا فنی گرفته تا آموزش حين خدمت کارکنان شرکت های بزرگ چندمليتی که شعب
متعددی در نقاط
مختلف
جهان دارند. آموزش از راه دور شيوه ای است که در سطوح مختلف (دوره های تک درس، اخذ
گواهينامه های علمی – فنی – تخصصی ، مدارج دانشگاهی و غيره) به دانشجويان امکان می دهد که تمام يا بخشی از دوره
آموزشی را از راه دور (مثلا"
در منزل خود ، شهر يا حتی کشوری ديگر) و بدون نياز به حضور فيزيکی در کلاس درس بگذرانند و درنهايت در صورت موفقيت در
آزمون های مربوطه از
امتيازاتی مشابه دانشجويان حضوری بهره مند شوند. امروزه بسياری از مؤسسات آموزش
عالی معتبر در سطح جهان، از طريق دوره های آموزشی از راه دور اقدام به اعطای مدارک ليسانس، فوق ليسانس و حتی دکترا می
کنند و اين مدارک از
نظر اعتبار هيچگونه تفاوتی با مدارک اخذ شده در دورهای حضوری ندارند. برخلاف گذشته که دوره های آموزش از راه دور به آموزش
مکاتبه ای معروف بود و
هيچگونه ارتباط مستقيمی بين دانشجو واستاد و ساير دانشجويان وجود نداشت امروزه با استفاده از امکانات آموزشی جديد مانند
شبکه جهانی اينترنت و
کلاسهای درس مجازی، غالبا" ارتباط تعاملی ميان دانشجو با استاد وهمچنين ساير
دانشجويان وجود دارد. شيوه ارزشيابی تحصيلی و آزمون پايانی دوره های آموزش از راه دور نيز درست مانند دوره های حضوری است
بنابراين اعتبار
مدارک اعطايی در اين دوره ها مي تواند معادل مدارک دوره های حضوری باشد. امروزه به مدد
تکنولوژي پيشرفته و امکاناتی که شبکه جهانی اينترنت در اختيار گذارده، اين امکان فراهم آمده است که دانشجويان
دوره های آموزش
از
راه دور بتوانند با شرکت در کلاسهای مجازی ضمن بهره مندی از آموزش زنده توسط اساتيد، باسايردانشجويان
نيز ارتباط زنده ومستقيم داشته باشند. به اين شيوه به اصطلاح Class-Paced گفته می شود. بنابراين، در اين گونه کلاسها ايراد برخی
منتقدان مبنی بر انزوای افراد و اثرات نامطلوب پرورشی ناشی از عدم ارتباط با ساير دانشجويان شايد چندان موردی
نداشته باشد.
البته، نوع ديگر آموزش از راه دور هم وجود دارد که به آن Self-Paced گفته می شود وهر دانشجو در آن به
تنهايی و بدون ارتباط با ساير دانشجويان به يادگيری مطالب درسی می پردازد. اين شيوه بويژه مناسب افرادی است که به
دلايل مختلف امکان حضور
به موقع در کلاسهای مجازی را ندارند ويا قادر نيستند که بطور منظم و بر اساس يک برنامه از پيش تعيين شده به مطالعه دروس
بپردازند.
کليه دروس توسط اساتيد فن طراحی و تدوين شده
اند، اما الزاما" نيازی به حضور تمام وقت و OnLine اساتيد وجود ندارد. اما در
دوره های گروهی که بصورت کلاسهای درس مجازی برگزار می شود و
اصطلاحا" class-paced ناميده می
شوند، معمولا" يک استاد بطور زنده و مستقيم و درست مانند کلاسهای درس معمولی با دانشجويان در ارتباط است و آنها
را درآموزش مطالب و رفع
اشکالات ياری می دهد.
-
مزايای استفاده از آموزش الکترونيکی برای سازمانها و مؤسسات
برخی از مهمترين مزايای استفاده از آموزش
الکترونيکی برای سازمانها و مؤسسات, به شرح زير است:
• کاهش هزينه ها مهمترين عامل انتخاب
آموزش الکترونيکی است. صرفه جويی ناشی از حذف بخشی از هزينه ها از قبيل حقوق اساتيد، اجاره محل
کلاسهای درس، هزينه مسافرت
و رفت و آمد دانشجويان، هزينه اجاره اتاق يا خوابگاه به راحتی قابل اندازه گيری و محاسبه است؛ اما مهمترين عامل و
امتياز شرکتها و
سازمانهای
بزرگ در استفاده از اين شيوه آموزشی، تقليل زمان دوری از کار کارکنان، هنگام شرکت در دوره های آموزش حين خدمت مي باشد.
•
کاهش
زمان آموزش بر اساس برخی تحقيقات انجام شده زمان آموزش نسبت به شيوه های سنتی بين 40
تا 60 درصد کاهش می يابد.
• افزايش به کار گيری عملی آموخته ها در
اين شيوه آموزش بسيار زياد است
بطوريکه
تحقيقات انجام شده در اين زمينه حاکی از افزايش 25 درصدی به کار گيری عملی آموخته ها
نسبت به روش های سنتی است.
•
اخذ
آزمون نهايی دوره
های
آموزشی و اعطای گواهينامه و مدرک تحصيلی بطور اتوماتيک و بسيار سريع و ارزان ، با استفاده
از اين شيوه آموزش، اين امکان وجود دارد که بطور خودکار پس از اتمام دوره دانشجو را مورد آزمون قرار داد و
درصورت قبولی به
وی
گواهينامه گذراندن دوره يا مدرک تحصيلی اعطا نمود. بنابراين ديگر الزاما" نيازی
به صرف وقت و هزينه جهت برگزاری امتحانات حضوری و تصحيح سؤالات امتحانی و . . . نمی باشد.
- مزايای استفاده از آموزش الکترونيکی برای
فراگيران
درکنار جذابيت بيشتر، تسريع در يادگيری، و
افزايش رفاه فراگيران ، مزايای خاص آموزش الکترونيکی برای فراگيران عبارتند از:
•
دسترسی
آسان و در زمان دلخواه: به فراگيران امکان می دهد که تحصيل خود را در ساعات فراغت
و يا در منزل ادامه دهند.
• تعيين سرعت پيشرفت دروس به خواست
فراگير: اين خصوصيت موجب کاهش اضطراب به دليل ترس از عقب ماندن از کلاس در فراگيران کُند، و افزايش
رضايت از تحصيل
در
فراگيران تيزهوش تر می شود.
•
قابليت
تعاملی: به دليل امکان تعامل
زياد
بين فراگير و مدرس و همچنين بين هر فراگير با ساير دانشجويان در اين شيوه، انگيزه آنان
برای پی گيری مطالب درسی افزايش می يابد.
• افزايش اعتماد به نفس: آگاهی از اينکه در اين شيوه، مطالب درسی از به
روز ترين منابع
انتخاب شده اند، موجب افزايش اعتماد به نفس فراگير می گردد. زيرا وی ديگر از اين بابت
نگرانی نخواهد داشت که مطالب آموخته شده منسوخ شده باشند و يا متناسب با نياز روز نباشد.
منافع آموزش الکترونيکی در ايران
علاوه بر منافع کلی مطرح شده در زمينه آموزش الکترونيکی، با توجه به
وضعيت خاص کشور منافع
ديگری را می توان برای آن برشمرد. مهمترين آنها عبارتند از:
• امکان ارائه آموزش با کيفيت بالا برای
علاقمندان فراگيری موضوعات مختلف علمی با توجه به سطح نسبتا" پايين آموزش در بسياری از
دانشگاههای سنتی
موجود،
علی الخصوص در مناطق دور افتاده.
•
دسترسی
آسان به آموزش عالی
برای
علاقمندانی که به دليل ظرفيت پايين پذيرش دانشگاههای کشور امکان ادامه تحصيل ندارند.
زيرا در آموزش الکترونيکی و دانشگاههای مجازی تقريبا" چيزی به نام محدوديت ظرفيت پذيرش وجود ندارد.
• هزينه بسيار پايين تهيه برنامه های
آموزش الکترونيکی در ايران در مقايسه با قيمتهای جهانی: وجود توانايی های بالای تکنيکی در ايران و در عين حال سطح بسيار نازل دستمزد که مهمترين
بخش هزينه تمام شده ارائه برنامه های آموزش الکترونيکی را تشکيل می دهد در مقايسه با سطح دستمزدهای جهانی شايد
مهمترين مزيت پرداختن به
اين گونه فعاليت ها در کشور و با رويکرد ورود به بازارهای جهانی باشد.
- مشکلات آموزش الکترونيکی برای سازمانها و
مؤسسات
عليرغم همه مزايا، آموزش الکترونيکی به دليل محدوديتهايی که دارد
جواب گوی همه نيازهای
آموزشی نمی باشد. برخی از اين محدوديت ها به شرح زير است:
•
هزينه
بالای سرمايه گذاری: سرمايه گذاری اوليه برای آموزش الکترونيکی، نسبت به شيوه های
سنتی بيشتر است.
• محدوديتهای تکنولوژيک: بايد ديد که
آيا سطح تکنولوژی کنونی جوابگوی نيازهای آموزشی مورد نظر هست؟ آيا صرف هزينه بيشتر برای بهبود
تکنولوژی آموزشی
توجيه پذير است؟ و آيا درصورت سرمايه گذاری برای ارتقای سطح تکنولوژی نرم افزارهای آموزشی سازگاری کامل بين همه اين نرم
افزارها و سخت
افزارهای
موجود وجود خواهد داشت؟
•
موضوعات
درسی نامناسب: برخی صاحب
نظران
معتقدند که همه موضوعات بصورت الکترونيکی قابل آموزش نيستند؛ هرچند که تعداد اين موارد
محدود است.
•
پذيرش
فرهنگی: در برخی مناطق جهان،
بنا
به ساختارهای فرهنگی و باورهای اجتماعی محلی، مردم اصولا" تمايلی به استفاده از کامپيوتر
ندارند، چه رسد به آموزش الکترونيکی.
-
مشکلات آموزش الکترونيکی برای فراگيران
دلايلی که ممکن است باعث شود آموزش
الکترونيکی به اندازه ساير شيوه های آموزشی مورد استقبال قرار نگيرد عبارتند از:
•
مسائل
تکنيکی: بسياری از افراد فاقد مهارت های تکنيکی لازم برای استفاده از شيوه های
آموزش الکترونيکی هستند.
• قابليت تحرک: هرچند شبکه اينترنت و
استفاده از کامپيوترهای کيفی و جيبی وحتی تلفن های موبايل به شدت گسترش يافته، اما هنوز هيچ يک از
موارد فوق از نظر
سهولت حمل ونقل و امکان استفاده در همه جا، قدرت رقابت با کتاب و دفترهای سنتی را
ندارند.
•
کاهش
تعاملات فرهنگی و اجتماعی: در آموزش الکترونيکی در مقايسه با شيوه های سنتی و حضوری آموزش، ارتباط
رو در رو و چهره به
چهره و زنده تقريبا" وجود ندارد. اين امر می تواند اثرات منفی هم بر ميزان پيشرفت
درسی و هم بر رشد شخصيتی فراگيران داشته باشد. البته با پيشرفت مداوم و سريع تکنولوژی، اين مشکل مرتب درحال کم رنگ تر
شدن است.
-
مشکلات آموزش الکترونيکی در ايران
علاوه بر مشکلات کلی مطرح شده در زمينه آموزش الکترونيکی، با توجه
به شرايط داخلی
مشکلات ديگری نيز در اين زمينه وجود دارد. مهمترين مشکلات آموزش الکترونيکی در ايران
به شرح زير است:
• پايين بودن سرانه کامپيوترهای شخصی در
کشور: متأسفانه هنوز هيچ آمار دقيق و رسمی در مورد تعداد کامپيوترهای خانگی موجود در کشور وجود ندارد. هرچند
ظواهر امر حاکی
از
افزايش روز افزون و بسيار سريع تعداد کامپيوترهای خانگی است، اما هنوز به دلايل مختلف،
کامپيوتر شخصی جزء لوازم ضروری منزل در نيامده است. از جمله اين دلايل می توان به موارد زير اشاره نمود: بالا بودن
نسبی هزينه تهيه
کامپيوتر، عدم اطلاع از قابليت های بالقوه
آن، پايين بودن
تأسف
بار سطح سواد کامپيوتر افراد حتی در ميان تحصيل کرد گان و اساتيد دانشگاه که اين
وسيله را در بسياری از موارد در حد وسيله ای تزيينی در دفتر کار يا اسباب بازی در منزل تنزل داده است، برخی نگرش های
منفی و بدبينانه
فرهنگی نسبت به ورود کامپيوتر و اينترنت به محيط خانه که شايد خود ناشی از پايين
بودن سطح سواد کامپيوتری و عدم اطلاع از قابليت های مفيد کامپيوتر باشد.
•
نرخ
پايين دسترسی به شبکه جهانی اينترنت در کشور: نرخ دسترسی به اينترنت در ايران حتی نسبت به کشورهای
درحال توسعه مشابه بسيار
پايين است. هرچند در اين مورد نيز آمار دقيقی موجود نيست، اما بر اساس خوش بينانه
ترين برآوردها در کشور تنها حدود دو ميليون نفر به اينترنت دسترسی دارند هر چند که پيش بينی گرديده تا انتهای
برنامه پنج ساله سوم
اين رقم به حدود 15 ميليون کاربر افزايش يابد.
•
عدم
همخوانی امکانات
شبکه مخابراتی کشور با استانداردهای روز جهانی: در حال حاضر، شبکه اينترنت تنها منحصر
به شهرهای بزرگ و برخی شهرهای متوسط است به گونه ای که بنا بر آمارهاي موجود تنها120 شهر کشور از امکانات اين شبکه
بهره مندند، هرچند که
بنا ب پيش بينی هاي صورت گرفته اين تعداد تا انتهای سال 1383 به 200 و در پايان برنامه
پنج ساله سوم به 300 شهر افزايش خواهد يافت. درنتيجه حدود نيمی از ساکنان کشور در مناطقی زندگی می کنند که
اصولا" امکان اتصال
به اينترنت وجود ندارد. از اين گذشته، حتی در مناطقی که امکان اتصال وجود دارد، به
دليل پهنای کم باند، و استفاده از سيم های مسی فرسوده در شبکه مخابراتی، سرعت انتقال داده ها بسيار پايين است.
• عدم حمايت از مالکيت معنوی: شايد يکی از مهمترين عوامل عقب ماندگی
فعاليتهای فرهنگی
در
کشور نسبت به ساير نقاط جهان، عدم رعايت حقوق مؤلف است. متأسفانه تهيه کپی های غير مجاز از
آثار فرهنگی در کشور خود تبديل به فرهنگ شده است. با توجه به هزينه بسيار زياد تهيه مطالب اصيل علمی مناسب برای
ارائه در دوره
های
آموزش الکترونيکی، اين مسئله همه ارائه دهندگان بالقوه خدمات آموزش الکترونيکی را تهديد
می کند.
•
عدم
تأييد مدارک اعطايی مؤسسات آموزش از راه دور داخلی و خارجی توسط وزارت علوم، تحقيقات و فن آوری:
در حال حاضر مدرک
اعطايی هيچ يک از مؤسسات آموزش از راه دور داخلی يا خارجی مورد تأييد وزارت علوم،
تحقيقات و فن آوری نيست. هرچند انتظار می رود در آينده نزديک اين مانع برطرف شود، اما تا آن زمان اين مسئله خود عامل
محدود کننده بسيار مؤثری
در استقبال از برنامه های آموزش الکترونيکی در کشور خواهد بود.
از طرف ديگر وزن و نسبت مزايا و معايب
استفاده از آموزش
الکترونيکی
بسته به اهداف برنامه آموزشی، مخاطبين، زيرساخت های تکنولوژيک سازمان ارائه دهنده
و حتی باورهای فرهنگی و اجتماعی متفاوت است. اما جای هيچ بحثی نيست که اين شيوه آموزش به سرعت در حال گسترش است و
بيشتر صاحب نظران
معتقدند که مزيت های چشمگير اين شيوه، تضمين کننده نقش رو به گسترش آن در استراتژی های
آموزشی است.