تجارت الکترونیکی و زنجیره های تأمین

از آغاز انقلاب صنعتی در اروپا، نزاعی بر سر فواید و مضرات توسعه تکنولوژی و نیز توسعه ارتباطات در میان طیف گسترده ای از صاحب نظران درگرفت که تا به امروز نیز ادامه دارد. اما اکثر این اندیشمندان در مورد دو نکته هم رأی هستند:
توسعه جریانی است که موجب عقب راندن عناصر توسعه نیافته می شود؛ به گونه ای که در بقای عناصر توسعه نیافته خلل ایجاد می شود.
توسعه تکنولوژی در گرو توسعه ارتباطات است.
از این رو، در جهانی که به استفاده از فناوری روی می آورد، به ناچار باید به سمت توانمند کردن فناوری پیش رفت و این امر جز در بستر ارتباطات مدرن میسر نیست.
● تجارت الکترونیکی و زنجیره های تأمین
امروزه در بسیاری از مجلات، روزنامه ها و نشریات، از عباراتی چون تجارت الکترونیکی، پول الکترونیکی و ارتباطات الکترونیکی سخن گفته می شود؛ اما آنچه کمتر مورد توجه قرار می گیرد، وابسته بودن این مفاهیم به بدنه فناوری مدرن است؛ به طوری که گاه فراموش می شود تجارت الکترونیکی یکی از پیامدهای طبیعی فناوری های مدرن و از نتایج توسعه ارتباطات است. بسترها و ابزارهای تجارت همواره در حال تحول و دگرگونی است تا دسترسی به منابع را آسان کند. هدف اصلی تجارت الکترونیکی نیز نزدیک کردن تولیدکننده به مصرف کننده و کم کردن حجم و گستره زنجیره های تأمین است. زنجیره تأمین مسیری است که مصرف کننده را به تولیدکننده یا تولیدکننده را به تولیدکنندگان دیگر متصل می کند و محصول برای رسیدن به دست مصرف کننده نهایی باید آن را بپیماید. در عرصه تجارت، رفتن به سطوح پایین این زنجیره، سهولت دسترسی به منابع را در پی دارد و رفتن به لایه های بالاتر آن، عرضه محصول را آسان می کند که هدف کمپانی های اقماری است.
در نظام های اقتصادی که مدیریت کمپانی های بزرگ کلاسیک بر اساس آنها بنا شده است، تنها راه رسیدن به بهره وری ایده ال، تسخیر کل زنجیره تأمین یا حداقل، تسخیر بخش عمده ای از این زنجیره است. به طور مثال، ممکن است یک کمپانی تولید کفش، خود به تولید چرم از پوست، ساخت چسب و لاستیک از مواد نفتی و برش و چاپ کاغذ مورد نیاز برای بسته بندی بپردازد و همچنین سعی کند برای خود، فروشگاه های زنجیره ای احداث کند و سیستم های حمل ونقل پیشرفته به وجود آورد. بنابراین، شرکتی که می خواهد بازار صنایع چرمی را تسخیر کند، ممکن است به اجبار به عرصه بسیاری از صنایع دیگر وارد شود. اما دو عامل زیر ممکن است مانع دستیابی به چنین اهدافی شود:
موانع و معضلات دستیابی به سرمایه ای انبوه و یکپارچه که برای ایجاد یک ابرکمپانی نیاز است؛
موانع مدیریتی و تکنولوژیکی بر سر راه دستیابی به دانش فنی و تجهیزاتی که در هر یک از حلقه های این زنجیره مورد نیاز است.
در حقیقت، ابرکمپانی ها با هدف آسان کردن ارتباطات، سعی می کنند اتصالی یکپارچه در میان زنجیره های تأمین خود ایجاد کنند و به احداث زنجیره های داخلی بپردازند. به همین دلیل امروزه، مدیران صنایع به خصوص مدیران صنایع کوچک، سعی می کنند خود را برای قرار گرفتن در زنجیره های بزرگ تأمین آماده کنند؛ به صورتی که بتوانند با سرمایه های کوچک و تکنولوژی های محدود، به عرصه فناوری و تولید وارد شوند. تجارت الکترونیکی یکی از ابزارهای نیل به این هدف است.
ابزارهای تجارت الکترونیکی صاحب نظران، ابزارهای تجارت الکترونیکی را به دو بخش تقسیم می کنند:
▪ EDI یا (Electronic Data Interchange) یا مبادله الکترونیک داده ها
شبکه های ارتباطی هر روز در حال تحول و دگرگونی است و اجزای آن زنجیره وار جایگزین یکدیگر می شود؛ نامه های کاغذی جای خود را به نامه های الکترونیک می دهد و شبکه های ماهواره ای، کابل های نوری و اینترنت جایگزین خطوط تلفن، فکس و تلکس می شوند. در اکثر عرصه های اداری و صنعتی، مکتوب کردن اطلاعات به صورت دستی منسوخ شده است و دفاتر و بایگانی ها جای خود را به کامپیوترها و بانک های اطلاعاتی داده اند. در این میان، EDI مجموعه ای از فناوری هاست که ذخیره، نگهداری، بازیابی و انتقال اطلاعات را در بستری الکترونیک میسر می کند. این اطلاعات ممکن است مجموعه ای از اطلاعات مالی، مدیریتی، حساب های شخصی، اعتبارات مالی یا داده هایی در زمینه بورس اوراق بهادار یا وضعیت موجودی انبار یک شرکت باشد. EDI درصدد است تا بتوانند دستیابی به اطلاعات را در قالبی ایمن و حفاظت شده تسهیل کند. EDI را نمی توان بخشی از تجارت الکترونیکی نامید؛ بلکه EDI ابزاری است در خدمت تجارت الکترونیکیی که ارتباطی مدرن را بین زنجیره های تأمین، ایجاد می کند و انتقال اطلاعات مالی و اعتباری و دسترسی به مشخصات کنترلی و همچنین اطلاعات فنی را میسر می سازد.
▪ کاتالوگ های شبکه ای
پس از تحقق EDI که فقط پروتکل و قراردادی برای انتقال ایمن اطلاعات است، نوبت به بهره گیری از فناوری اطلاعات می رسد. کاتالوگ های شبکه ای در واقع همان کاتالوگ های سنتی هستند که در بستر الکترونیک قرار گرفته اند و امکان عرضه و تقاضای مستقیم و همزمان را فراهم می کنند. تولیدکنندگان و مصرف کنندگان کالا و خدمات می توانند با ایجاد کاتالوگ های شبکه ای (معمولاً در بستر اینترنت) و بهره گیری از ابزارهایی همچون بانک و پول الکترونیکی، به خرید و فروش محصولات خود بپردازند. همچنین، تولیدکنندگان می توانند برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز خود از همین کاتالوگ های شبکه ای، در سطحی بالاتر بهره گیرند. از فواید این سیستم می توان به سهولت جستجو، دسترسی به نتیجه های مطلوب تر، سهولت مقایسه و تأمین اعتبار نزد مشتریان نام برد. ضمناً به دلیل ارتباط بی واسطه تولیدکنندگان با مشتریان و مصرف کنندگان اصلیِ کالا و خدمات در این سیستم، تولیدکنندگان می توانند بهتر و آسان تر به جلب رضایت مشتریان بپردازند. تجارت الکترونیکی با بهره گیری از این سیستم ها و فناوری ها سعی می کند که مشتری را به تولیدکننده نزدیک کند و با سازمان دهی جدید و تقسیم کاری نوین و حذف واسطه ها، هزینه ها را کاهش دهد و از ایجاد قیمت های کاذب جلوگیری کند. همچنین، تجارت الکترونیکی، بر سامانه های حمل و نقل تأثیر می گذارد و با ایجاد بهینه ترین حالت انتقال کالا، از جابه جایی های بیهوده جلوگیری می کند. می توان گفت تجارت الکترونیکی لازمه مدیریت پویای امروزی است و در سیستم های تولیدیِ پیوسته و بازارهای پویا نقشی اساسی را ایفا می کند.
● تجارت الکترونیکی و سوءاستفاده از آن
همراه با عرضه و توسعه یک فناوری،‏ مجرمان و سودجویان درصدد بهره برداری غیرقانونی و نامشروع از آن برمی آیند که تجارت الکترونیکی نیز از این امر مستثنی نیست. به طور عمده، مشکلات ناشی از سوءاستفاده سودجویان در حوزه الکترونیک، به دو شکل زیر بروز می کند:
مشکلاتی که به علت ضعف های فنی سیستم ها به وجود می آید که از آن جمله می توان به سرقت الکترونیک اطلاعات و پول اشاره کرد. این مشکلات با توسعه دانش فنی IT و پیشرفت های EDI و همچنین با سازمان دهی شبکه های اینترنتی و ایجاد پلیس اینترنت توانمند، تا حدود زیادی مرتفع می شود.
مشکلاتی که به علت بی اطلاعی عمومی به وجود می آید که از آن جمله می توان به ایجاد مراکز تقلبی فروش اینترنتی، شبکه های فروش زنجیره ای نظیر Gold qoest و Gold mind و مؤسسات تبلیغاتی و سایت های سرمایه گذاری مجهول الهویه اشاره کرد. گردانندگان چنین سایت ها و شبکه هایی از بی اطلاعی کاربران سو ءاستفاده می کنند؛ امری که سابقه آن به پیش از قرن ۱۸ باز می گردد، یعنی زمانی که هنوز تلگراف نیز به وجود نیامده بود!
اما با وجود چنین مسائلی، توسعه تجارت الکترونیکی امری اجتناب ناپذیر در چرخه ارتباطات مدرن است و نمی توان به خاطر وجود چنین مشکلاتی، آن را محکوم کرد. در عین حال که می توان با توسعه دانش عمومی و تخصصیِ استفاده از این ابزار و ایجاد روش های بهینه و ایمن سازی ساختارها، این سوءاستفاده ها را کاهش داد.
● تجارت الکترونیکی در ایران
با وجود آنکه برخی ایرانیان مقیم خارج، از طلایه داران این فناوری در جهان به حساب می آیند، متأسفانه تجارت الکترونیکی هنوز در ایران شکل نگرفته و حتی زیرساخت های لازم برای آن به وجود نیامده است؛ این امر موجب بروز معضلات فراوانی در عرصه تجارت ایران شده است. به طور کلی، معضلات و مسایل صنعت تجارت الکترونیکیی در ایران را می توان از دو دیدگاه داخلی و خارجی نقد و بررسی کرد.
● تجارت الکترونیکی از دیدگاه داخلی
اگرچه حاکم بودن سیستم تجارت صنعتی در ایران و سودآوری های کلان این سیستم برای گروهی از انحصارطلبان اقتصادی، ایجاد و توسعه تجارت الکترونیکیی را از اولویت سازمان ها و نهادهای ذی ربط خارج کرده است، اما باید توجه کرد که ایمن ترین و بهترین راه برای توسعه تجارت الکترونیکی، استفاده و گسترش آن با کمک صنایع و شرکت های داخلی در عرصه داخلی است. اتصال این سیستم به بازار جهانی باید فقط با هدف گسترش حیطه توانمندی مورد توجه قرار گیرد و پیشرفت ارتباطات خارجی بدون پیشرفت در حوزه های داخلی، نتیجه ای جز خروج قدرت مالی و اقتصادی از دست سرمایه داران و بانک های داخلی در بر نخواهد داشت. از طرف دیگر، تحقق تجارت الکترونیکی بدون ایجاد بستر مالی و اعتباری صحیح امکان پذیر نیست و این امر فقط با حمایت بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری قابل تحقق است.
● موانع توسعه تجارت الکترونیکی در ایران
از موانع توسعه تجارت الکترونیکی در عرصه داخلی می توان به این موارد اشاره کرد:
با وجود آنکه از دهه هشتاد، کارت های اعتباری هوشمند در ایالات متحده و بسیاری از کشورها به صورت یکپارچه و کارآمد مورد توجه قرار گرفته است، اما تا به امروز، در کشور ما گامی اساسی در این زمینه برداشته نشده است و همچنان مشکلاتی در این زمینه به چشم می خورد؛ از جمله:
▪ کارت · های اعتباری در یک نظام پیوسته مالی قرار نگرفته و حتی مؤسسات مالی و بانک · ها از پذیرش این کارت · ها سر باز می · زنند.
▪ استفاده از این کارت · ها در مراکز فروش رواج پیدا نکرده و این کارت · ها فقط به عنوان ابزاری جنبی در بعضی از مراکز قابل استفاده است؛ البته آماری از گسترش و توسعه کاربرد این کارت · ها در مراکز فروش در دسترس نیست.
▪ این کارت · ها جنبه تمام · الکترونیک ندارد و با هیچ سیستمی غیر از دستگاه · های مخصوص بانک · های عامل،· سازگار نیست. به عنوان مثال،· هیچ یک از این کارت · ها قابلیت کار با اینترنت و شبکه · های داخلی را به طور کامل ندارد.
در کشور ما مؤسسه یا مؤسساتی وجود ندارند که با استفاده از سیستم حساب های الکترونیک مالی داخلی، به ایجاد سیستم هایی کارآمد برای فروش online و تحویل کالا و دریافت پول در محل بپردازند. دلیل این امر آن است که ایجاد چنین سیستمی، بدون یک سیستم مالی یکپارچه اصولاً غیرممکن است. البته فروشگاه های الکترونیکی پدید آمده اند که دایره پوشش آنها از لحاظ جغرافیایی و همچنین تنوع کالا بسیار محدود است.
شبکه پست و سیستم حمل و نقل کشور ما چندان قدرتمند نیست که بتواند نقل و انتقال محصولات و مرسولات را در مدت زمان منطقی انجام دهد.
مشکلات زیرساختی فراوانی در شبکه مخابرات وجود دارد که باعث شده است دسترسی آسان به اینترنت برای عموم مردم امکان پذیر نباشد. در عین حال که شبکه جامع ملی وجود ندارد و به ایجاد WAP نیز توجه نمی شود.
عوامل فوق سبب شده تا آنچه به عنوان تجارت الکترونیکی در سطح کشور ما به مرحله ظهور رسیده است، به فعالیت هایی غیرمتمرکز و غیرسازمان یافته محدود شود و کاتالوگ های شبکه ای موجود فقط جنبه فانتزی یا اطلاع رسانی صرف به خود بگیرد.
● جنبه های خارجی تجارت الکترونیکی
در سال های گذشته تجارت الکترونیکی به شکل چشمگیری در سطح جهان توسعه یافته و بدنه تجارت جهانی را پوشش داده است. در این شرایط و با در دستور کار قرار گرفتن عضویت ایران در WTO، ورود تجارت الکترونیکی به ایران امری اجتناب ناپذیر جلوه می کند. اما آنچه باید مدنظر قرار گیرد، فواید، مضرات و صدماتی است که ممکن است این پدیده برای اقتصاد ملی ایران در پی داشته باشد. البته با تعریفی که از تجارت الکترونیکی ارایه کردیم، این ابزار ذاتاً نمی تواند مضر تلقی شود؛ اما عواملی جنبی وجود دارد که ممکن است پس از پیاده سازی تجارت الکترونیکی در ایران، سبب پایین آمدن تولید سرانه ملی شود و یا برخی از صنایع داخلی را تهدید کند. می توان گفت در صورت ضعف داخلی در زمینه تجارت الکترونیکی، ممکن است ورود شرکت های قدرتمند جهانی پیامدهایی برای کشور در پی داشته باشد؛ از جمله آنکه مصرف کنندگان داخلی در مواجهه با سیستم های ایمن تر و آسان تر خارجی، به سمت آنها گرایش پیدا می کنند. بدین ترتیب، سهم عمده بازار داخلی را شرکت های خارجی در دست می گیرند و محصولات داخلی حتی توان مطرح شدن در بازار داخلی را نیز از دست می دهند.
از طرف دیگر، شرکت های داخلی به علت ضعف در بهره گیری مناسب از این ابزار، قادر نخواهند بود تا به بازارهای جهانی نفوذ کنند و به رقابت با رقبای خارجی بپردازند.
نکته مهم تر آنکه به علت نبود نظام بانکداری پیشرفته الکترونیک در کشور، پول و سرمایه های داخلی به سمت سیستم های معتبر خارجی نظیر Master Card، Cradit Card Visa و حساب های تمام الکترونیکی نظیر paypal و eGold و حتی حساب های آسیایی نظیر LG Card و Sony Card انتقال می یابد و بانک های داخلی از جذب سهم عمده ای از سرمایه های داخلی بی بهره می مانند؛ بدین ترتیب، جریان خروج ارز از کشور شدت می گیرد.
● عزم ملی برای توسعه تجارت الکترونیکی
با وجود چنین شرایطی و با چنین چشم اندازی از آینده تجارت الکترونیکی، بهبود و تسریع توسعه تجارت الکترونیکی نیازمند عزمی ملی است که بخش عمده ای از آن بر دوش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، بانک مرکزی و شورای اقتصاد است. امید می رود که وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات به جای محدود کردن توسعه اینترنت و سرمایه گذاری در پروژه های ناکارآمدی همچون محدود کردن سایت ها و شرکت های ارایه دهنده خدمات اینترنتی، به گسترش و توانمند کردن زیرساخت های شبکه اینترنت بپردازد و بستر ترغیب کننده و جذابی برای استفاده عمومی از این فناوری ایجاد کند؛ همچنین، با سامان دهی بهینه سیستم پست مرسولات، موسسات فروش اینترنتی را بیش از پیش یاری کند. بانک مرکزی نیز می تواند و باید با یکپارچه کردن سیستم کارت های هوشمند و ایجاد قابلیت استفاده از حساب های الکترونیک در محیط اینترنت، گامی موثر در تحقق پول الکترونیک در سطح کشور بردارد.

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام