پژوهشکده «دنیای اقتصاد» در گزارشی به بررسی و تحلیل وضع موجود بازار طلا و سکه پرداخته و قیمت سکه در بازار غیررسمی ایران را برای نیمه پایانی سال‌جاری پیش‌بینی کرده است. در این گزارش ابتدا چارچوبی در مورد وضعیت بازار طلا ، عوامل افزایش قیمت طلا در ایران بررسی شده است؛ سپس به روند افزایشی نرخ ارز به عنوان یکی از ساز و کارهای تعیین قیمت طلا در ایران پرداخته شده و دست آخر یک «پیش‌بینی» از روند آینده بازار طلا و سکه در ایران طی نیمه دوم امسال ارائه کرده است.
چرا طلا؟
در کشورهايي که بازارهاي مالي خصوصا بازار سهام پيشرفته و فعال وجود ندارد، يا نهادينه نشده است و ارزش پول نيز به دليل تورم مداوم کاهش می‌یابد، مردم براي جلوگيري از زيان‌هاي ناشي از تورم، دارايي‌هاي خود را به صورت واقعي (غیرمولد) پس‌انداز می‌کنند. يكي از اين انواع دارايي‌ها که قابليت نقدشوندگي بالايي نيز دارد، طلاست که در ايران همواره به عنوان پس‌اندازي مطلوب در جامعه با استقبال روبه‌رو بوده است. از نظر تاريخي نداشتن امنيت اجتماعي به خصوص براي زنان، نگراني از آينده، و ارزش ذاتي و قدرت نقدشوندگي زياد طلا باعث شده است اين فلز گرانبها در ايران از ديرباز به عنوان قسمتي از پس‌انداز خانوارها براي روز مبادا مورد استفاده قرار گيرد. در دوره‌هاي مختلف اين مساله صادق بوده است. حتي در جنگ ايران و عراق خانواده‌هايي که از مناطق جنگي به ساير نقاط کشور منتقل می‌شدند با داشتن مقداري طلا می‌توانستند حداقل براي مدتي تامين باشند. علاوه‌بر اين، عواملي مانند علاقه به استفاده از طلا به عنوان زيورآلات در جامعه ايران و بالا بودن عيار آن لزوم خريد طلا براي مراسم ازدواج و بالا بودن ميزان ازدواج در ايران موجب استفاده زياد از اين فلز در کشور شده است. تورم‌هاي شديد ناشي از شرايط اوايل انقلاب و جنگ تحميلي نيز موقعيت را براي روي آوردن صاحبان پول‌های سرگردان به طلا فراهم آورد.
عوامل افزایش قیمت طلا
این گزارش در بررسی دلایل افزایش قیمت طلا در ایران به چند عامل کلیدی شامل افزایش نرخ ارز، افزایش بی‌رویه حجم نقدینگی در جامعه و افزایش عدم اطمینان ناشی از تورم، کاهش سرمایه‌گذاری و رکود در بازارهای دیگر و در نهایت افزایش قیمت طلای جهانی اشاره کرده است.
افزایش نرخ ارز
بنا بر این گزارش افزایش نرخ اسمی ارز در کشور در نتیجه عوامل مختلفی همچون تحریم، رکود و دیگر عوامل می‌تواند منجر به افزایش ارزش ذاتی طلا شده و موجبات افزایش قیمت طلا را در کشور فراهم کند.
از آنجا که نرخ ارز یک قیمت نسبی به سایر ارزها است، نوسان آن اثر بیشتری در مقایسه با مقدار قدرمطلق آن بر اقتصاد می‌گذارد. اگر نرخ ارز نوسانات شدیدی را ظاهر سازد موجب تغییر در قیمت کالاها، نرخ تورم و به طور کلی نوسانات مضر در اقتصاد خواهد شد. نتیجه این امر، ایجاد جو عدم اطمینان، بورس‌بازی و سفته‌بازی در بازار ارز و بازار طلا و به طور اعم در اقتصاد می‌شود. رواج بورس‌بازی در بازار ارز و طلا که متاثر از نوسانات نرخ ارز است موجب خواهد شد نقدینگی جامعه در بخش دلالی و واسطه‌گری هدایت شود و فعالیت‌های کاذب رشد و نمو یابند. البته دامنه این بورس‌بازی منحصر به بازار ارز نیست؛ بلکه به بازار کالاها و تولیدات هم تسری خواهد یافت. نوسانات نرخ ارز در ابتدا موجب نوسانات قیمت کالاهایی خواهد شد که منشا خارجی دارند و حتی به سایر کالاها هم سرایت خواهد کرد. در چنین وضعیتی ضد ثبات اقتصادی عمل می‌کند، ثباتی که لازمه رشد و توسعه اقتصادی است
افزایش عدم اطمینان ناشی از تورم
عدم نااطمینانی به حالتی گفته می‌شود که در آن دانش فرد یا افراد محدود است و توضیح کامل حالت یا نتیجه‌ای که به دست آمده یا می‌آید، ممکن نیست. بر این اساس، نااطمینانی در شرایطی وجود دارد که یا اتفاقات آینده مشخص و معلوم نیست یا اینکه با وجود مشخص بودن اتفاقات آینده احتمال آنها قابل پیش‌بینی نباشد. در چنین شرایطی تصمیم‌گیری‌های آینده پیچیده و مشکل بوده و این نااطمینانی، تصمیمات عاملان اقتصادی را متاثر می‌سازد. با این تعریف می‌توان نااطمینانی تورم را شرایطی دانست که در آن عاملان اقتصادی در تصمیمات اقتصادی خود نسبت به میزان تورم آینده نامطمئن هستند.
تاثیرات نااطمینانی تورمی و نقدینگی بر اقتصاد
افزایش بی‌رویه نقدینگی در کشور، اگر به سمت بخش تولیدی جامعه حرکت نکند، از جمله عوامل موثر در افزایش قیمت طلاست و می‌تواند منجر به تورم شود. تورم می‌تواند روی روند استفاده از منابع اقتصادی تاثیر منفی بگذارد. اول اینکه در دوران تورمی، قیمت کالاها و خدمات به یک اندازه افزایش نمی‌یابد؛ بنابراین تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی به تولید کالاها و خدماتی گرایش پیدا می‌کنند که قیمت آنها به نسبت بیشتری افزایش یافته و سود بیشتری عایدشان می‌کند. در نتیجه منابع مالی و سرمایه‌گذاری‌ها نه در بخش‌های مولد و مفید کشور بلکه برای مقاصد سوداگری و واسطه‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرند و موجبات افزایش قیمت در بازار طلا و ارز را فراهم می‌کند. دوم اینکه تورم باعث می‌شود تا انگیزه برای فرار از دارایی‌های پولی به دیگر دارایی‌ها مانند طلا، املاک و ارز افزایش یابد و در نتیجه منابع مالی نتوانند به شکل رضایت‌بخشی جذب بازار سرمایه شده و در تولید نقش موثری داشته باشند. سوم اینکه تورم سبب کاهش ضریب اطمینان در جامعه شده؛ چرا که نوسان دائم سطح عمومی قیمت‌ها قدرت تصمیم‌گیری فعالان اقتصادی و همچنین خانوارها درباره آینده را کاهش داده و آنها را وادار می‌کند تا برنامه‌های خود را نه در بلندمدت، بلکه در کوتاه‌مدت تنظیم کنند.
رکود در بازارها
گزارش پژوهشکده «دنیای اقتصاد» که در هفته نامه «تجارت فردا» به چاپ رسیده تاکید دارد: کاهش امنیت سرمایه‌گذاری در کشور در نتیجه افزایش نااطمینانی‌های تورمی می‌تواند تولید و بازار بورس اوراق بهادار را با رکود مواجه کند و جذابیت بازار طلا را افزایش دهد. بنابراین، این‌طور استنباط می‌شود که وجود نرخ‌های رو به رشد تورم و همچنین بی‌ثباتی قیمت‌ها، هزینه‌هایی را از طریق نااطمینانی تورمی، بر اقتصاد تحمیل کرده باشد. به این معنی که بی‌ثباتی و نوسانات شدید قیمت‌ها، سبب افزایش نااطمینانی بنگاه‌های اقتصادی نسبت به تورم آینده و سیاست‌های ضد‌تورمی دولت شده باشد و این مساله، کاهش انگیزه‌های سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های تولیدی اقتصادی را به همراه داشته باشد؛ به طوری که منابع اقتصادی، به جای واردشدن به بخش‌های تولیدی، جذب بخش‌های غیرمولد اقتصاد شود.
افزایش قیمت طلای جهانی
این گزارش یکی از مهمترین عوامل موثر در تعیین قیمت طلای ایران را قیمت طلای جهانی عنوان و اضافه کرده که این فاکتور تاثیرگذار خود تحت تاثیر چندین عامل است.
از دیدگاه این پژوهش كاهش ارزش دلار به عنوان نخستین عامل تاثیرگذار عنوان شده و اضافه کرده است: به نظر اکثر کارشناسان مهمترین عامل افزایش ارزش طلای جهانی، کاهش ارزش دلار است که عوامل اثرگذار دیگر نیز از این عامل تاثیر می‌پذیرند. هنگامي که ارزش دلار کاهش پيدا مي‌کند، مقدار زيادي پول از بازار خريد و فروش ارز وارد بازارهاي کالاهايي مي‌شود که در بورس معامله مي‌شوند. در چنين شرايطي، در بازار طلا نیز، پول‌هاي بسيار زيادي وارد مي‌شود. از سویی دیگر تنزل ارزش دلار به كاهش ذخيره ارزي بانك مركزي كشورهاي مختلف منجر مي‌شود و آنها براي جبران اين مساله به دنبال افزايش ذخيره طلاي خود مي‌افتند كه به رشد چرخش پول در بازار طلا و افزايش قيمت آن مي‌انجامد؛ بنابراین هم بانک‌های مرکزی و هم سرمایه‌گذاران در جهت جلوگیری از کاهش دارایی‌های خود طلا را بهترین گزینه برای جایگزین کردن دلار می‌دانند. ضمن آنکه بیشتر خریداران بازار طلا غیر‌آمریکایی هستند و با کاهش ارزش دلار، قیمت طلا برای آنان ارزان‌تر شده و آنان به سوی خرید بیشتر طلا می‌روند.
در این پژوهش كاهش نرخ بهره بانكي دیگر عنوان تاثیرگذار بر افزایش نرخ جهانی طلا عنوان شده است. با كاهش نرخ بهره افراد ديگر تمايلي به سپرده‌گذاري سرمايه‌هاي نقدي خود از جمله دلار ندارند؛ بنابراين با كاهش تمايل به نگهداري دلار از آنجا كه طلا از ويژگي ثبات ارزش حتي در شرايط جنگ، بحران و تنش‌هاي بين‌المللي برخوردار است، افراد تمايل به خريد آن پيدا مي‌كنند كه خود باعث افزايش قيمت طلا مي‌شود.
این پژوهش یکی دیگر از عوامل افزاینده قیمت جهانی طلا را افزايش جهانی قيمت نفت دانسته و افزوده است: ارتباط تنگاتنگي ميان نفت و طلا وجود دارد زيرا هر دو كالاهاي استراتژيك هستند كه با تحولات اقتصادي دچار تاثير مي‌شوند. از طرفی طلا و نفت هر دو کالاهایی تجدید‌ناپذیر هستند که در واقع عرضه‌شان محدود به مقدار موجودشان در طبیعت است، در مقابل طلا همچون پول دارای ویژگی ذخیره ارزش است و از نقدپذیری بالایی برخوردار است و افراد به عنوان ذخیره یا سرمایه از آن بهره می‌جویند. زمانی که قیمت نفت افزایش می‌یابد، به دلار بیشتری برای چرخاندن گردونه تجارت نفت نیاز خواهد بود. آمریکا این افزایش قیمت را با چاپ دلار تامین مالی می‌کند.
افزایش حجم دلار و عرضه آن در بازار بین‌المللی موجب کاهش ارزش و قدرت خرید دلار می‌شود، مجموعه عوامل مذکور سبب می‌شود که دولت‌ها به سمت دارایی‌هایی از جمله طلا گرایش داشته باشند، برای اینکه طلا از خاصیت حفظ ارزش برخوردار است و می‌توانند افراد با ذخیره آن نسبت به نگهداری دلاری که ارزشش در حال پایین آمدن است، از ریسک کمتری برخوردار باشند و نهایتا قیمت طلا افزایش یابد.
تحقیق با استفاده از دو متغیر
این گزارش سپس به تشریح روش تحقیق پژوهش در آینده نگری نرخ طلا و سکه پرداخته است. متغیرهای مورد استفاده در این تحقیق، قیمت سکه طرح جدید، نرخ دلار غیررسمی بازار آزاد، قیمت طلای جهانی، شاخص قیمت سهام و شاخص قیمت مصرف‌کننده برای به دست آوردن اطلاعات قیمت سکه، شاخص قیمت مصرف‌کننده و نرخ دلار از سالنامه‌های آماری بانک مرکزی ایران و آمار شاخص قیمت سهام از سایت بورس و اوراق بهادار بوده است. در این پژوهش آمار قیمت طلای جهانی نیز از سایت جهانی طلا به دست آمده است. دوره مورد استفاده از 1392-1381 به صورت ماهانه است. همچنین در این تحقیق به برآورد حباب قیمتی طلای ایران طی دوره 1392-1381 پرداخته شده است.
در این پژوهش ارزش بازاری قیمت سکه در ایران طی دوره 1392-1381 به صورت ماهانه بررسی شده است. بر اساس این پژوهش، قیمت سکه تا سال 1390 روند افزایشی ملایمی را طی کرده است و از سال 1390 به بعد افزایش قابل‌توجهی را از خود نشان داده است. بر اساس این پژوهش ارزش ذاتی سکه نیز همانند ارزش بازاری سکه از سال 1390 روند افزایشی قابل‌توجهی را طی کرده است.
نتایج تحقیق
بر اساس نتایج این پژوهش در شش‌ماهه اول سال 1392؛ به جز ماه فروردین، حباب مثبت وجود قیمت سکه داشته است. بیشترین حباب مثبت سکه تمام‌بهار آزادی در سال 1392، مربوط به ماه خرداد است که معادل 959 هزار ریال است.
همچنین در سال گذشته با وجود افزایش بی‌سابقه قیمت سکه، در اکثر ماه‌های سال، حباب منفی وجود داشته است که نشانگر افزایش ارزش ذاتی سکه بیشتر از ارزش بازاری بوده است. ارزش ذاتی سکه به عواملی همچون نرخ دلار و قیمت جهانی طلا وابسته است که در این دوره ارزش ذاتی افزایش قابل‌توجهی داشته است، به طوری که در ماه‌های خرداد تا دی، سکه تمام بهار آزادی با حباب منفی مواجه بوده است و در ماه‌های فروردین، اردیبهشت، بهمن و اسفند‌ماه، حباب مثبت وجود داشته است.
بر اساس نتایج این پژوهش بیشترین حباب مثبت سال 91 مربوط به ماه اردیبهشت بوده که معادل 200 هزار ریال است و بیشترین حباب منفی سال مربوط به مهرماه معادل 804 هزار ریال بوده است.
این گزارش اضافه می‌کند: در سال 1390، به جز در ماه مرداد، حباب مثبت وجود داشته است. بیشترین حباب مثبت مربوط به ماه بهمن با یک میلیون و 390 هزار ریال بوده است که بیشترین حباب طی کل دوره مورد مطالعه نیز هست. ضمن اینکه در نیمه اول سال 1389 نیز با حباب منفی و در نیمه دوم سال 1389 به دلیل اجرای تحریم‌های بین‌المللی با حباب مثبت مواجه بوده‌ایم.
بنا بر نتایج این پژوهش در بقیه سال‌های مورد مطالعه به جز سال 1385 به صورت تصادفی، حباب مثبت و منفی وجود داشته است و عموما حباب منفی وجود داشته است.
پیش‌بینی قیمت سکه
پژوهشکده «دنیای اقتصاد» بر اساس نتایج به دست آمده در این تحقیق پیش‌بینی کرده که در ماه پایانی سال 1392، قیمت سکه به کانال 12 میلیون ریال برسد. هر چند این نرخ با نرخ‌های واقعی کنونی فاصله دارد، اما نکته آنجا است که این رقم با صرف نظر کردن از اطلاعات قیمتی پنج ماه گذشته در کانال 15 میلیون ریال بود و این به معنای کاهش قابل مشاهده در پیش‌بینی مدل است.
این گزارش اضافه می‌کند: به دلیل کاهش تنش‌های سیاسی در خاورمیانه نسبت به دوره‌های قبل، تورم مهار‌شده جهانی، کاهش نرخ بیکاری و امید بیشتر به آینده و بهبود رشد اقتصادی جهانی، موجب شده است که قیمت طلای جهانی روند باثباتی را طی کند و در داخل نیز رشد فزاینده را نداشته باشد.پیش‌بینی کنونی بر اساس روند گذشته است و عوامل سیاسی به‌دلیل آنکه قابل اندازه‌گیری نیست وارد فرمول نشده است. داده‌های گزارش تا مردادماه را در برمی‌گیرد با توجه به احتمال کاهش تورم در ماه‌های بعدی امکان تعدیل قیمت در کانال 12 میلیون ریال وجود دارد. نتایج این گزارش بر اساس اطلاعات فعلي استخراج شده است و انتظار می‌رود در نیمه دوم سال حباب سکه به طور مشهودی کاهش یابد.
روند آینده نرخ جهانی
بر اساس این گزارش در ماه ژوئیه (تیرماه امسال ) در مقایسه با ژوئیه سال قبل، تورم در سطح 6/1 درصد در اروپا قرار گرفت. طبق گزارش سازمان ملي آمار انگلستان براي نهمين ماه متوالي از تعداد جويندگان كار كاسته شد. این امر رشد شاخص بیکاری را به 3/4 درصد رساند كه كمترين سطح از فوريه 2004 تاکنون بوده است. تحليلگران انتظار ندارند نرخ بيكاري تا اواسط سال 2016 به زیر 7 درصد برسد. اقتصاد منطقه يورو از فصل سوم سال 2011 در ركود فرو رفته بوده، اما بالاخره در فصل دوم سال جاري توانست با ثبت رشد 3/0 درصدي نسبت به فصل نخست از ركود خارج شود. در فصل دوم آلمان و فرانسه نيز به عنوان بزرگ‌ترین اقتصادهاي منطقه رشد بهتر از انتظاري را به ثبت رساندند. در آلمان رشد اقتصادي فصلي و سالانه فصل دوم سال جاري به ترتيب به سطوح 7/0 و 9/0 درصد رسید. عملكرد بخش صنعت در این کشور در ماه پاياني فصل سوم 2013 به نحوی بود كه توانست به بهبود رشد اقتصادي منطقه يورو كمك کند. از طرف دیگر تقاضای زیاد در چین (به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کننده طلا در جهان) برای جواهرات منجر به افزایش قیمت طلا در سال‌جاری شده است، و همچنان نگراني در مورد قطع توليد نفت ليبي و كاهش توليد نفت عراق عمده دليل افزايش‌دهنده قيمت نفت خام است. همچنین با توجه به ادامه ناآرامي‌ها در مصر روند صعودي قيمت نفت ادامه دارد. افزایش قیمت نفت جهانی یکی از عوامل موثر در افزایش قیمت طلای جهانی است. به طور کلی می‌توان گفت با بهبود وضعیت اقتصادی و امید بیشتر به آینده و از طرف دیگر نوسانات رو به بالای قیمت نفت می‌توان رشد بسیار آرام و باثبات و کاهشی را برای قیمت طلا در نیم‌سال آینده پیش‌بینی کرد.
عوامل موثر بر قیمت طلا در ایران
بر اساس این گزارش عوامل موثر بر قیمت طلای ایران علاوه بر قیمت طلای جهانی، نرخ ارز، تورم و قیمت سهام نیز هست. ضریب متغیر نرخ ارز مثبت و معادل 87/0 بوده و معنی‌دار است که نشان‌دهنده تاثیر مثبت نرخ ارز بر قیمت سکه است. ضریب این متغیر بیشتر از سایر متغیرهای مدل است که به تاثیر بیشتر و همبستگی بالای نرخ دلار و قیمت سکه در کشور اشاره دارد. ضریب قیمت طلای جهانی نیز مثبت و معادل 86/0 و به شدت معنی‌دار است. این متغیر نیز همانند نرخ ارز یکی از مهمترین متغیرها در اثرگذاری بر قیمت سکه در ایران است و همبستگی مثبت و بسیار بالایی را با قیمت سکه دارد. ضریب شاخص قیمت مصرف‌کننده (شاخص تورم) مثبت با ضریب 17/0 و معنی‌دار است. به عبارت دیگر افزایش تورم کشور به عنوان یکی از عوامل، قیمت سکه را تحت تاثیر قرار میدهد، البته ضریب این متغیر کمتر از نرخ ارز و قیمت طلای جهانی است و نشانگر تاثیر کمتر نسبت به دو متغیر قبلی است. ضریب شاخص قیمت سهام هم مثبت و اما بسیار کوچک معادل 06/0 و معنی‌دار است. این متغیر کمترین تاثیر را بر بازار طلای ایران نسبت به متغیرهای دیگر داشته است.