بورس تهران طی یکی، دو سال اخیر به‌شدت تحت‌تاثیر عامل سیستماتیک مهمی؛ یعنی مذاکرات هسته‌ای بوده است. به‌طوری‌که بررسی «دنیای اقتصاد» نشان میدهد از ابتدای سال جاری تمام 37 گروه بورسی دارای ضریب ریسک (بتای) مثبت هستند که به معنای حرکت هم‌جهت آنها با شاخص کل است. کارشناسان معتقدند رکود معاملاتی در بورس تهران منجر شده گروه‌های پیشرو بورس، تعیین‌کننده مسیر سایر صنایع بازار سهام شوند. امید است این لیدرمحوری با کاهش تدریجی ریسک‌های سیستماتیک بورس تهران به رفتاری منطقی و تحلیلی منجر شود.
پس از تخلیه حباب قیمتی بازار سهام که اواخر سال 92 شکل گرفته بود، طی یکی، دو سال اخیر، بورس تهران در بخش عمده‌ای از مواقع تحت تاثیر مذاکرات هسته‌ای حرکت کرده است. این موضوع که به‌عنوان یک ریسک سیستماتیک مهم بازار سهام شناخته می‌شد تا جایی پیش رفته که بر اساس بررسی‌های «دنیای اقتصاد»، ضریب ریسک (بتا) همه صنایع از ابتدای سال جاری را مثبت نشان میدهد. در واقع هرچند در این مسیر شتاب حرکت هر گروه متفاوت بوده، اما مسیر کلی بازار با روند صنایع مختلف همخوانی داشته است. اکنون سوال اینجا است که با تعیین تکلیف شدن بحث مذاکرات هسته‌ای و حذف تدریجی ریسک‌های سیستماتیک جدی در بورس تهران، این روند باز هم تکرار می‌شود؟ به عبارت دقیق‌تر، آیا بازار سهام همچنان شاهد صف‌نشینی سهامداران در آینده خواهد بود و این مساله چه تاثیری بر پایداری روندها در این بازار دارد؟
در این زمینه سید سلمان نصیر‌زاده، تحلیلگر مرکز مطالعات اقتصادی آریا سهم به مفهوم بتا در بورس تهران اشاره کرد و گفت: ضریب بتا در بازار سهام معیار اندازه‌گیری ریسک سیستماتیک در فضای معاملات است و این عامل در دو سال اخیر به طرز چشمگیری تعیین‌کننده جهت حرکت قیمت‌ها در بازار بوده است به‌طوری که این موضوع صرف نظر از وضعیت بنیادی شرکت‌ها در این بازه زمانی روند قیمتی سهام را تعیین کرده، به همین دلیل می‌توان گفت ریسک‌های سیستماتیک در دوسال اخیر مسلط‌ترین عامل بر معاملات بورس تهران بوده است. این کارشناس بازار سهام افزود: از ابتدای سال تا‌کنون مهمترین ریسک‌های سیستماتیک، ریسک مربوط به بحث مذاکرات هسته‌ای به‌عنوان بزرگ‌ترین ریسک، افت قیمت کالاهای اولیه در بازارهای جهانی و همچنین بحث مربوط به وضعیت رکود اقتصاد داخلی بوده است.این کارشناس بازار سهام گفت: در کنار بحث مذاکرات هسته‌ای؛ با افت قیمت در بازارهای پایه، شاهد افزایش ریسک‌های سیستماتیک ودر پی آن افزایش ضریب بتا در صنایع مختلف بورسی بوده‌ایم که این عامل ضمن اینکه از جذابیت سهم‌ها برای معامله‌گران بازار کاسته، مانع رشد قیمت‌ها نیز شده است. نتیجه اینکه اکثر شرکت‌ها در بورس تهران هماهنگ با فضای کلی چیره بر بازار (مذاکرات هسته‌ای و افت قیمت‌های جهانی) حرکت کرده‌اند.
این کارشناس بازار سهام به حرکت هماهنگ اکثر صنایع بورسی با روند شاخص صنایع بزرگ اشاره کرد و گفت: وضعیت کنونی بازار سهام تهران وضعیتی انتظاری است و بازار در حقیقت در انتظار تحولات و تغییرات مثبت است به‌طوری که می‌توان گفت بازار سهام کشور در هفت ماه اخیر روند خاصی نداشته و یک حالت سکون را تجربه کرده است. بازار انتظاری وساکن، خود زمینه‌ساز تشدید پدیده لیدر محوری وصف‌نشینی در معاملات است به‌طوری که هر چند در بورس تهران شرکت‌های کمی وجود داشته که وضعیت بنیادی مناسبی را تجربه کرده باشند اما اثر‌پذیری غالب شرکت‌ها از وضعیت لیدرهای بورس را می‌توان در معاملات 7 ماه اخیر بورس تهران مشاهده کرد که عمده علت آن به دلیل عمق کم بازار است. این کارشناس بازار سهام تشریح کرد: در شرایط کنونی که بازار سهام در وضعیتی انتظاری به سر می‌برد و در معاملات وضعیتی ساکن را مشاهده می‌کنیم، هر گونه تغییر کوچکی پدیده صف‌نشینی در بازار سهام را شدت میدهد شاهد مدعا نیز رفتار سهامداران در نماد‌های گروه خودرویی در چند هفته اخیر است. نصیر‌زاده در پاسخ به این سوال که آیا با رفع تحریم‌ها، پدیده صف‌نشینی در معاملات بورس تهران کمرنگ می‌شود، گفت:حتی با فرض رفع قطعی مهمترین ریسک سیستماتیک از بازار سهام (تحریم‌های هسته‌ای) نیز پدیده صف‌نشینی و لیدر محوری در معاملات بورس تهران از بین نمی‌رود چرا که افت قیمت‌ها در بازار جهانی و سیاست‌های اقتصادی دولت هنوز دو ریسک مهم در بورس تهران به شمار می‌روند که می‌توانند مسیر حرکتی بورس تهران را رقم بزنند. نصیر‌زاده گفت: با حذف ریسک‌های سیستماتیک و اتخاذ سیاست‌های ضد رکودی توسط دولت و فراهم شدن زمینه یک بازار پویا و فعال، شرکت‌ها صرف نظر از وضعیت شرکت‌های بزرگ بورس می‌توانند خود را از لحاظ بنیادی و عملیاتی به رخ بکشند و در این حالت است که پدیده لیدر محوری در معاملات بورس تهران از بین خواهد رفت.
همان‌طور که اشاره شد، بتای همه صنایع در سال جاری مثبت بوده که بیانگر حرکت تقریبا هم جهت گروه‌ها با هم است. در این میان اما مشاهده می‌شود برخی گروه‌ها شتاب بیشتری نسبت به شاخص کل داشته‌اند و برخی رابطه چندان معناداری با حرکت کل بازار نداشته‌اند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان میدهد در میان 37 گروه بورسی، 9 صنعت با ضریب بتای بالای یک مرتبه حضور دارند؛ ضریب بتای بالای یک مرتبه نشان میدهد این صنایع نوساناتی شدیدتر از شاخص کل داشته‌اند و به نوعی می‌توان آنها را لیدرهای بورس ارزیابی کرد. در این بین، گروه خودرو، حمل و نقل و بانک‌ها سه گروهی هستند که انتظار می‌رود به دنبال رفع تحریم‌ها وضعیت سودآوری خود را بهبود بخشند از جمله لیدرهای اصلی بورس بوده‌اند و حرکت آنها تندتر از حرکت شاخص کل بورس بوده است. از سوی دیگر، گروه‌هایی مثل قند و رایانه تقریبا ارتباط معناداری با روند شاخص کل نداشته‌اند. رایانه‌ای‌ها به دلیل آنکه چندان از وضعیت اقتصاد جهانی و حتی رکود نسبی در اقتصاد کشور متاثر نمی‌شوند و روند مثبتی را از ابتدای سال تجربه کردند، دارای ضریب بتای 1/ 0 هستند که به معنای نبود رابطه معنادار با کل بازار است. گروه قندی نیز که رشدهای قابل توجهی طی یکی، دو ماه اخیر داشته است دارای بتای 1/ 0 مرتبه است که ارتباط کم آن با شاخص کل را نشان میدهد. کارشناسان معتقدند این صنعت عموما تحت تاثیر هیجان با رشدهای ناگهانی همراه شده است و سفته بازان عامل اصلی این روند بوده‌اند؛ با این حال، حتی تحرکات اخیر این گروه نیز نتوانسته مشابه سالیان پیش، بتای منفی را برای این صنعت رقم زند.
نصیر‌زاده در این خصوص گفت: در صدر صنایع با بیشترین ضریب بتا(بتای بیشتر از یک) صنایع خودرو، حمل و نقل و بانک‌ها قرار دارند که بیش از سایر صنایع با بحث تحریم‌ها در ارتباط هستند و تحت تاثیر اخبار مثبت و منفی در مورد رفع تحریم‌ها شدیدتر از بازدهی بازار حرکت می‌کنند.به‌طور مثال گروه خودرو با ضریب بتای 9/ 1 تحت تاثیر رفع تحریم‌ها 90 درصد بیشتر از بازدهی کلی بازار افزایش می‌یابد.این سه صنعت که اتفاقا از اقبال خوب سهامداران برخوردارند در شرایط کنونی در صدر صنایع پرریسک بازار قرار گرفته‌اند و از آن جهت که ضریب بتاي بزرگ‌تر از یک دارند پر‌ریسک‌تر براي سرمایه‌گذاري هستند اما با توجه به این فرض که شاخص کل بورس به کف خود رسیده است می‌توان گفت سرمایه‌گذاري در این صنایع با مثبت شدن روند کلی قیمت‌ها می‌تواند بازده بهتري به ارمغان آورد (البته مشروط به تکرار این رابطه تاریخی). وی به صنعت فرآورده‌های نفتی اشاره کرد و افزود: این گروه با ضریب بتای 7/ 1 دومین صنعت پر ریسک بازار محسوب می‌شود که دلایل آن را می‌توان در افت قیمت‌های جهانی و نیز عدم تعیین نرخ‌گذاری محصولات این صنعت جست‌وجو کرد.این کارشناس بازار سهام افزود: بهبود در وضعیت اقتصاد کلان کشور، رفع تحریم‌ها و رشد قیمت‌های جهانی گروه اول تا چهارم جدول مزبور را با بیشترین بازدهی نسبت به سایر سهم‌ها مواجه می‌کند. کارشناس مرکز مطالعات اقتصادی آریا سهم افزود: میانگین بتای دو گروه سرمایه‌گذاری و چند رشته‌ای صنعتی که پرتفویی ازبیشتر سهم‌های بازار هستند عدد یک است، این مهم نشان میدهد که وضعیت کلی بازار سهام هماهنگ با یک جریان غالب در معاملات حرکت کرده است.