هیجان صفر در بازار سهام

شاخص کل بورس تهران در روز گذشته با افت 87 واحدی (بیش از 1/ 0 درصدی) در 62 هزار و 147 واحد متوقف شد. با وجود بسته شدن پرونده هسته‌ای ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای، واکنش خنثی بورس تهران را شاهد هستیم. از سال 92 و با امید به گشایش دروازه‌های بین‌المللی بر اقتصاد کشور در پی شروع مذاکرات جدی هسته‌ای شاهد افزایش تقاضای سهام در بازار بودیم. این حرکت هیجانی در خرید سهام، حباب قیمتی را در بازار تشکیل داد. پس از تشکیل حباب قیمت سهام شاهد روند نزولی و تخلیه حباب به وجود آمده، بودیم. با امید به حصول توافق هسته‌ای در دوره‌های بعدی مذاکرات هسته‌ای نیز شاهد رشد مقطعی دماسنج بازار با هجوم هیجانی سهامداران به خصوص حقیقی‌ها بودیم. با این حال، پایان یافتن هر دور از مذاکرات و نبود نتیجه مشخص افت بیش از پیش شاخص را رقم می‌زد.

کارشناسان به حافظه بازار اشاره دارند و رفتار به دور از هیجان در شرایط کنونی را ناشی از تجربه تلخ سهامداران در سال‌های اخیر عنوان می‌کنند. علاوه بر این کارشناسان به این موضوع تاکید دارند که ضعف کنونی اقتصاد در شرایط کنونی ضربه‌های خود را بر بورس به‌عنوان یکی از اجزای اقتصاد وارد کرده است و در شرایطی که همچنان مشکلات اقتصادی توسط صنایع ملموس است انتظار برای رشد هیجانی شاخص غیرمنطقی به نظر می‌رسد. در این میان، امید به بهبود وضعیت اقتصادی پس از رفع کامل تحریم‌ها و ایجاد روابط بین‌المللی در شرایطی می‌تواند به بهبود اقتصاد منجر شود که قوانین و مقررات برای بهبود حضور سرمایه‌گذاران خارجی و حضور مستقیم شرکت‌های مختلف خارجی به منظور ایجاد فضای رقابتی در اقتصاد کشور، اصلاح شود. ایجاد رقابت در اقتصاد کشور به‌عنوان مهم‌ترین موضوع برای خروج از وضعیت کنونی توسط کارشناسان عنوان می‌شود که حضور سرمایه‌گذاران خارجی نیازمند فرهنگ‌سازی، تغییر تفکر و همچنین دور شدن از فضای حمایتی و کنترلی است

روند کند شدن اقتصاد کشور را از ابتدای سال جاری شاهد بوده‌ایم. در کنار رکود موجود در صنایع داخلی، افت قیمت جهانی کالا به خصوص نفت، اثرات منفی خود را بر اقتصاد داخلی نیز گذاشته است. در شرایط کنونی افت قیمت سبد نفتی اوپک به سطح 32 دلار و انتظارات موجود برای افت بیشتر قیمتی با نگاه به افزایش عرضه از سوی کشورمان در ماه‌‌های آتی (با رفع تحریم‌های بین‌المللی)‌ نیز چشم‌انداز رشد قیمت نفت را تیره ساخته است. در این شرایط، حال نامساعد اقتصاد کشور اثرات خود را بر بورس تهران نیز گذاشته است. به این ترتیب، با وجود به امیدواری به بهبود وضعیت اقتصادی پس از رفع تحریم‌های بین‌المللی،‌ اما رکود کنونی اقتصاد مانع از خودنمایی این خوش‌بینی‌ها در بورس تهران شده است. در این خصوص «دنیای اقتصاد» به گفت‌وگو با دکتر شاهین شایان آرانی، کارشناس ارشد بازار سرمایه، پرداخته و دلایل بی واکنشی بورس تهران به این خوش‌بینی‌ها را جویا شده است.

شایان آرانی،‌ با اشاره به اینکه بورس عضوی جدا از بدنه اقتصاد نیست،‌ در ادامه افزود: اقتصاد کشور در شرایط کنونی در دوران ریاضت مالی به سر می‌برد. وی با اشاره به اینکه وضعیت کنونی اقتصاد را باید در عملکرد نامناسب اقتصادی پیشین جست‌وجو کرد، گفت: بی‌برنامگی و بی‌توجهی دولت قبل نسبت به پارامترهای کلان اقتصادی و همچنین جهش تورم عمومی تا سطح 45 درصد عاملی برای وضعیت نابسامان اقتصاد در شرایط کنونی است. دولت فعلی از ابتدا به دنبال مهار تورم افسارگسیخته در سال‌های پیش برآمد. به نظر می‌رسد در تحقق این امر نیز موفق بوده است. به منظور کنترل تورم تیم اقتصادی دولت به مهار نقدینگی پرداختند، در نتیجه، به اصطلاح با سفت کردن کمربند اقتصادی سعی کرد التهاب قیمت‌ها را کاهش دهد. این امیدواری وجود دارد که تورم بر اساس شنیده‌ها در ماه‌های آتی برای نخستین بار تک رقمی شدن را تجربه کند. در پیش گرفتن سیاست‌های کاهش تورم و در شرایط سخت تحریم‌های بین‌المللی وضعیت دشواری را برای اقتصاد کشور به وجود آورد. در شرایط کنونی نیز همچنان اتفاق عملی مانند حذف تحریم‌های بین‌المللی مشاهده نمی‌شود، در شرایطی که همه در انتظار برجام هستند، اما همچنان اتفاق عملی در این خصوص رخ نداده است که بتوان به بهبود وضعیت اقتصادی در شرایط فعلی امیدوار بود. بر این اساس، تا انعکاس عوامل مثبت ناشی از رفع تحریم‌های بین‌المللی نمی‌توان انتظار حرکت پرشتاب بورس را داشت و به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده نیز بورس روند کنونی خود را ادامه دهد. این کارشناس ارشد بازار سرمایه در ادامه افزود: وجود انتظارات مثبت از بهبود وضعیت سودآوری شرکت‌ها در پی رفع تحریم‌های بین‌المللی تا حدودی از شاخص حمایت کرده است. در ماه‌های آتی در صورت برآورده نشدن این انتظارات می‌توان حتی تشدید فضای رکودی را انتظار داشت. با توجه به فشار موجود بر افت شاخص و همچنین رکود موجود در بازارهای کالایی و کاهش درآمدهای دولت با افت قیمت نفت، انتظار از حضور مردم در بازار سهام غیر معقول به نظر می‌رسد.

این کارشناس بازار سهام در پایان افزود: با حمایت و کنترل انگیزه رقابت وجود ندارد. در شرایط کنونی نفت به سطح 30 دلار رسیده و بار دیگر توجه به وضعیت بد اقتصاد جلب شده است، در حالی که اگر بار دیگر نفت به سطح 100 دلاری برسد همه به شادی پرداخته و مشکلات کنونی را فراموش می‌کنند.

از ابتدای شروع به کار دولت فعلی و با امید به بهبود روابط بین‌المللی رشد‌های مقطعی را در دماسنج بازار سهام شاهد بودیم. واکنش هیجانی بازار نیز با شروع جدی مذاکرات هسته‌ای تشدید شد. بر این اساس، با نزدیک شدن به هر دور از مذاکرات هسته‌ای و امید به نتیجه مثبت از این نشست ها، هجوم فعالان به بازار برای خرید سهام رقم خورد. در این خصوص، می‌توان به رشد بازار در بازه‌های زمانی، مهر تا اواسط دی سال 92، اردیبهشت و همچنین تیر 93 و آبان همین سال و در ادامه رشد شاخص در ابتدای سال جاری و همچنین در روزهای قبل از حصول توافق هسته‌ای اشاره کرد. با این حال پس از تخلیه هیجانات در پی مواردی مانند عدم حصول نتیجه خاص در سال 92 و 93 و همچنین نبود اثر واقعی از بهبود وضعیت در ادامه افت شدید شاخص را در بازه زمانی بلافاصله پس از جهش شاخص رقم زد. این موضوع باعث تخلیه هیجانات در ماه‌های اخیر و به خصوص پس از حصول توافق هسته‌ای شده است.

به این ترتیب، نزول شاخص در روز پس از توافق هسته‌ای و همچنین، بخشی از بی‌واکنشی بورس در شرایط رکود فعلی اقتصاد کشور نسبت به بسته شدن پرونده هسته‌ای را می‌توان به تجربه تلخ سهامداران نسبت داد. شایان آرانی از این موضوع با عنوان «حافظه بازار» یاد می‌کند و می‌گوید: همان طور که پیش‌تر اشاره شد، حافظه تیره بازار را می‌توان ناشی از عدم حضور اثر واقعی از گشایش‌های بین‌المللی دانست. این موضوع تجربه تلخی را در ذهن سهامداران باقی گذاشته و مانع از حرکت‌های هیجانی و به دور از منطق در بازار سهام شده است.