اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده قیمت نهایی یا به عبارتی قیمت مصرف كننده كالاهای مشمول مالیات تحت تاثیر قرار می‌گیرد اما برخی از تحلیلگران افزایش در نرخ تورم ناشی از پیاده‌سازی نظام مالیاتی مذكور را به جهت پیش‌بینی آثار انتظار تورمی، حتی از نرخ مندرج در لایحه نیز فراتر پیش‌بینی می‌كنند.
تصویب كلیات لایحه مالیات بر ارزش افزوده، نظام مالیاتی كشور را
به اجرای یكی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های مالیاتی جهان یك گام
نزدیك‌تر كرد. این سیستم مالیاتی قطع نظر از درآمدهای مالیاتی قابل
حصول برای دولت و فواید حاصل از هزینه كردن بهینه این درآمدها در
نظام بودجه‌یی كشور، دارای پیامدهای مثبت و منفی نیز است، اما به
همان میزان كه اغراق در تبیین پیامدهای مثبت آن، واجد اشكال
است، به همان میزان نیز بزرگنمایی آثار منفی آن، هم تصمیم‌گیران
هم سیاستگذاران اقتصادی كشور را در طی این مسیر دچار تردید می‌كند.
شكی نیست كه با اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده قیمت نهایی یا
به عبارتی قیمت مصرف كننده كالاهای مشمول مالیات تحت تاثیر قرار
می‌گیرد اما برخی از تحلیلگران افزایش در نرخ تورم ناشی از
پیاده‌سازی نظام مالیاتی مذكور را به جهت پیش‌بینی آثار انتظار
تورمی، حتی از نرخ مندرج در لایحه نیز فراتر پیش‌بینی می‌كنند.
اما بخشی از نگرانی‌هایی كه در رابطه با استقرار نظام مالیات بر
ارزش افزوده در جامعه ابراز می‌شود، مربوط به نگرانی از لزوم
اعمال روش‌ها و محاسبه بهای تمام شده كالاهای تولید شده در واحد
صنعتی است. این نگرانی عمدتاً ناشی از عنوان این نظام مالیاتی
است كه به نظر می‌رسد محاسبه و اخذ این مالیات، بایستی با استقرار
نظام بهای تمام شده توام باشد. در حالی‌كه در طراحی روش استقرار
نظام مالیات بر ارزش افزوده جهت استقرار آن در ایران، روش
صورتحساب پیشنهاد شده است. این روش یك روش كاملاً غیر وابسته به
محاسبه بهای تمام شده كالاها بوده و به ساده‌ترین شكل ممكن صورت
می‌پذیرد.
مبنای این روش، نگهداری فهرست خریدها و فروش‌ها توسط موسسات است.
كافی است مودی در هر خرید علاوه بر نگهداری فاكتور، قیمت كالای
خریداری شده و مالیات بر ارزش افزوده پرداختی در خریدها در دفتر
خرید نگهداری كند. در هر فروش نیز مودی علاوه بر ثبت فاكتور فروش و
محاسبه و اعمال مالیات بر ارزش افزوده، مبلغ فروش صورت گرفته و
مالیات بر ارزش افزوده دریافتی بابت فروش را در دفتر فروش نگهداری
می‌كند. سپس در پایان هر دوره جمع مالیات بر ارزش افزوده پرداختی
بابت خرید را از مالیات بر ارزش افزوده دریافتی بابت فروش محصولات
كسر و مابه‌التفاوت را به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌كند. (در
صورتی‌كه این مابه‌التفاوت منفی باشد مودی مستحق استرداد اضافه
پرداختی(VAT) از سازمان امور مالیاتی خواهد بود) بدین ترتیب پرداخت
مالیات بر ارزش افزوده در روش صورتحساب به هیچ وجه به اعمال
روش‌های بهای تمام شده نزد فعالان اقتصادی مربوط نیست.
به عقیده طراحان این لایحه این روش مالیات ستانی با هدف افزایش
سهم مالیات در چرخه اقتصادی و جلوگیری از فرار مالیاتی به اجرا در
می‌آید. مالیات بر ارزش افزوده، تمامی زنجیره تولید كالا و خدمات را
در بر می‌گیرد و در هر مرحله به نسبت ارزش افزوده ایجاد شده برای
كالا و خدمات مالیات جداگانه دریافت می‌شود.
این روش معمولاً جایگزین مالیات برتولید و فروش می‌شود كه مالیات
آن به جای محصول نهایی در مراحل مختلف محاسبه و دریافت می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده سابقه‌یی چهل ساله در جهان دارد ولی برای اولین بار در ایران اجرا می‌شود.
از نظر كارشناسان این لایحه یكی از مهمترین لوایح دولت برای
اصلاح ساختار اقتصاد كلان كشور است كه بشدت بر درآمدهای نفتی متكی
است.
به عقیده این گروه از كارشناسان این روش مالیات‌ستانی می‌تواند
موجب سالم‌تر شدن درآمدهای دولت، افزایش سهم مالیات از محل
تولیدات داخلی و عادلانه شدن توزیع درآمد شود اما از طرفی این
نگرانی نیز وجود دارد كه برقراری این شیوه مالیات ستانی به
افزایش تورم انجامد. گستردگی قوانین دست و پاگیر اداری، هزینه‌های
بالای وصول، پیچیدگی امور تشخیص و نامعلوم بودن فعالیت‌های اقتصادی
ممكن است این لایحه را با مشكل روبرو كند، در مقابل كاهش فرار
مالیاتی و گستردگی منابع جدید مالیاتی از مهمترین مزایای این
لایحه به شمار می‌رود.
برخی نیز عقیده دارند این شیوه مالیات ستانی توزیع درآمد را
عادلانه‌تر كرده و نقش بسزایی در تعدیل فقر ایفا می‌كند زیرا فقرا
نسبت به سهمی كه در مصرف دارند، مالیات كمتری پرداخت خواهند كرد.
تصویب و اجرای این شیوه مالیات ستانی در ایران كه دولت از
امتناع مردم در پرداخت مالیات گلایه دارد، ریسك بزرگی به حساب
می‌آید و ممكن است پیامدهای تورمی آن دولت آینده را با مشكل جدی
روبرو كند.
برخی كارشناسان اقتصادی می‌گویند فرضیت مالیات گریزی به هر شكل
ممكن هنوز در میان اكثر مردم وجود دارد و دولت تنها از حقوق‌بگیران
برخی مشاغل و شركت‌های بورس مالیات دریافت می‌كند و در دریافت
مالیات حدود نیمی از فعالیت‌های اقتصادی عاجز است.
افزایش سهم مالیات در دو سه سال اخیر در درآمدهای دولت ایران
نشان می‌دهد كه اصلاح قانون مالیات‌ها و خوداظهاری تا حدودی
توانسته بخشی از معضل فرهنگی فرار مالیات را حل كند اما زمان
زیادی لازم است تا پرداخت مالیات به عنوان وظیفه‌یی ملی تلقی
شود.
نمایندگان مخالف این لایحه در مجلس معتقدند دریافت مالیات از این
طریق فشار مضاعفی بر اقشار آسیب‌پذیر وارد خواهد كرد حتی اگر دولت
محصولات فراوری نشده كشاورزی، كود، بذر و بخش عمده‌یی از كالاهای
اساسی نظیر آرد و نان، قند و شكر، انواع مواد لبنی و كالاهای
صادراتی را از مالیات مستثنی كرده باشد.
در عین حال قوانین و سیستم‌های سنتی دریافت مالیات نیز در نوع خود
معضلی به حساب می‌آید كه امكان پیگیری وضعیت مالیات‌دهندگان را بر
دولت بسیار سخت می‌كند.براساس آخرین گزارش‌ها سهم مالیات نسبت به
تولید ناخالص داخلی حدود ۷ درصد است در حالی كه این رقم در كشورهای
پیشرفته به بیش از ۴۵ درصد نیز می‌رسد.در لایحه دولت نرخ ۷ درصدی
برای مالیات بر ارزش افزوده پیشنهاد شده كه به عقیده مقامات
دولتی كمترین میزان نرخ مالیات بر ارزش افزوده دنیاست.نرخ
مالیات بر ارزش افزوده در دنیا بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است و به نظر
می‌رسد نبود سازوكارهای لازم و مقابله با واكنش‌های احتمالی در
تعیین این نرخ ۷ درصدی تاثیرگذار بوده است.
۱۹ آبان ۱۳۸۸ ساعت ۸:۵۸:۲ قبل از ظهر