سنگ محک و تیزاب طلا از عوامل شناخت طلا می باشد. تشخیص اصالت طلا در بازار پرجنجال و سرنوشت‌ساز طلا و جواهرات از اهمیت بالایی برخوردار است و شما را در مورد شناخت متریال و تکنیک‌های وارسی به چالش خواهد کشید. در این مطلب قصد داریم تا شما را با عمده‌ترین پارامترهای تشخیص اصل بودن طلا آشنا کنیم. این مطلب شامل توصیف مفاهیمی مثل تشخیص طلا با تیزاب، اثر تیزاب بر روی طلا، تست تیزاب سلطانی، تشخیص طلا با سنگ محک و روش محک زدن طلا است.
سنگ محک چیست؟
سنگ محک، سنگی است سیاه‌رنگ از جنس سیلیسیوم و کوارتز و در شکل‌های مختلف در بازار وجود دارد و در هنگام استفاده باید دمای آن حدوداً به‌اندازه دمای بدن باشد، یعنی ۳۷ درجه سانتی‌گراد باشد.
تیزاب طلا چیست؟
در بعضی از کتاب‌ها تیزآب سلطانی همان اسید نیتریک خالص می‌باشد که توسط محمد زکریای رازی کشف‌شده است. این اسید را در اصطلاح عامیانه بنام جوهر شوره می‌شناسند و فرمول آن (HNO3) می‌باشد.
توضیحات اولیه پیرامون تیزاب سلطانی
اگر در مقدار (30CC) این اسید مقدار (0.5CC) اسیدکلریدریک (HCL) و اسم عامیانه جوهر نمک اضافه می‌گردد، عیار تیزاب طلا بالاتر خواهد رفت بطوریکه تیز آب سلطانی برای عیار= ۱۷ / (۷۵۰) استفاده میشود.
تیزاب طلا سلطانی +0.5cc (HCL) برای عیار = ۱۸ (۷۵۰) استفاده میشود.
تیزاب سلطانی طلا چیست؟
نام علمی تیزاب سلطانی، Aqua regia است و شما می‌توانید باتوجه‌به این اسم، محلول را در هنگام خرید شناسایی کنید. به‌طور واضح این یک محلول شیمیایی است و در فروشگاه‌های مخصوص این حرفه به فروش می‌رسد. تنها برخی از فلزات خاص توانایی مقاومت در برابر این ترکیب خورنده را دارند.
استفاده از این ماده قدمتی طولانی دارد و در طول تاریخ توسط افراد علاقه‌مند به دنیای شیمی و کیمیاگری مورداستفاده قرار می‌گرفته است. تست طلا با تیزاب سلطانی به‌صورت ترکیبی و با استفاده از محک طلا صورت می‌گیرد و شما لازم است با روش‌های استفاده و نگهداری از محک طلا نیز اطلاعات کافی را کسب کنید.
تیزاب طلا در حالت عادی یک رنگ سرخ و زرد بسیار درخشان دارد و در هنگام استفاده لازم است جانب احتیاط را کاملاً رعایت کنید. استشمام این ماده برای انسان خطرناک است و شما عملاً با یک ماده‌ی بسیار اسیدی روبه‌رو هستید. تست طلا با تیزاب را لازم است باتوجه‌به نوع ترکیب تیزاب طلا سلطانی و درصدهای درج‌شده بر روی بطری محصول به کار بگیرید که در ادامه به‌طور جزئی‌تر به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
اثر تیزاب بر روی طلا سبب حل شدن آن خواهد شد و این موضوع در مورد پلاتین نیز صدق می‌کند. در تست تیزاب طلا، ما تنها از مقدار اندکی تیزاب طلا استفاده می‌کنیم و چنانچه طلا اصل باشد، نباید واکنش سریعی در مقابل این محلول نشان دهد درصورتی‌که فلزات ضعیف‌تر و کم‌بهاتر به‌سرعت تخریب خواهند شد. بررسی واکنش تیزاب سلطانی با طلا می‌تواند در خانه و توسط افراد مبتدی نیز صورت بگیرد و لزوماً یک روش آزمایشگاهی نیست، اما درهرحال شما مکلف به رعایت شیوه‌های ایمن خواهید بود.
تشخیص طلا با سنگ محک و رفتن به سراغ تست تیزاب سلطانی
ابتدا فلز مشکوک به طلا را روی سنگ محک (۲۰ بار) می‌کشیم سپس مقداری تیزاب طلا عیار شده را روی آن می‌کشیم (به اندازه یک قطره).
واکنش یکی از موارد زیر است:
۱- هیچ واکنشی دیده نمی‌شود: نتیجه آنکه فلز مربوطه طلایی با همان عیار تیزاب طلا می‌باشد.
۲- رنگ اثر کشیده شده روی سنگ کم‌رنگ‌تر میشود: در این حالت عیار فلز مربوطه پایین‌تر از عیار تیزاب طلا می‌باشد.
۳- اثر روی سنگ محک به‌کلی محو می‌گردد: که حاکی از این است که فلز مربوطه یا اصولاً طلا نیست و یا دارای مقدار کمی طلا می‌باشد که می‌بایست با آزمایش‌های دیگری (ری گیری) مقدار آن مشخص شود.
روشی که ارائه شد تنها یکی از راه‌های محک زدن طلا است که با تمرین می‌توانید در این زمینه تبدیل به آزمایشگر و تشخیص‌دهنده‌ای ماهر شوید. بااین‌حال در ادامه قصد داریم شیوه‌ی دیگری را نیز به شما معرفی کنیم که در زمینه محک زدن طلا بسیار مفید فایده خواهد بود. در ادامه به‌صورت جزئی‌تر به تست طلا با سنگ محک و شیوه‌های تست با اسید عیار شده خواهیم پرداخت.
تشخیص جواهرات مشکوک به آبکاری به کمک سوهان
آبکاری در بسیاری از مواقع برای پوشاندن فلزاتی غیر از طلا صورت می‌گیرد و افراد متقلب این جواهرات را به اسم طلا به فروش می‌رسانند. بااین‌حال شما می‌توانید در مرحله‌ی ابتدایی محک زدن طلا، از سوهان استفاده کنید و سپس به سراغ اسید محک طلا یا سنگ محک طلا بروید.
روش دیگر شناخت طلا:
یک روش دیگر شناخت طلا نیز وجود دارد که به این صورت است که: روی قسمتی از فلز مشکوک به طلا را کمی سوهان می‌کشیم تا چنانچه فلز آبکاری شده است، لایه آبکاری شده از بین برود، سپس در محل سوهان زده‌شده یک قطره تیز آب عیار شده می‌زنیم.
در این روش شناخت طلا دو اتفاق احتمال دارد تا رخ بدهد:
اول: هیچ اثری بر روی آن ندارد و این نشان می‌دهد که فلز طلا بوده و هم عیار و یا بالاتر از تیزآب می‌باشد (توجه: فلزی روی و کرم در برابر تیزآب واکنش نمی‌دهد که بر اساس رنگ و خصوصیت فیزیکی و شیمیایی قابل شناخت هستند.)
دوم: محل مربوطه به روی فلز براثر آب سیاه میشود که هر چه سیاهی بیشتر باشد نشان‌دهندة آن است که فلز طلا با عیار پایین‌تر از عیار تیزآب می‌باشد.
مفهوم رنگ سبز در تیزاب طلا سلطانی
- براثر ریختن تیز آب محل به رنگ سبز به جوش می‌آید و بعد از پاک کردن تیز آب با یک دستمال محل براق میشود. در این حالت فلز مربوطه طلا نبوده و مقطع براق شده رنگ اصلی فلز را نشان می‌دهد.
توجه: ضرورت دارد طلاهایی که از قبل عیار آنها مشخص باشد، داشته باشیم (عیارهای مختلف) و هنگامی‌که یک طلا مشخص شد در کنار آن طلایی را که قبلاً مشخص دارد روی سنگ محک می‌کشیم و سپس با مقایسة رنگ آنها می‌توان عیار طلا را مشخص نمود.
چرا سنگ محک همچنان کاربرد خود را حفظ کرده است؟
سنگ محک طلا چیست؟ سنگ محک طلا شیوه‌ای بسیار کلاسیک در تشخیص اصل بودن طلا است و بااین‌وجود همچنان از کاربرد بالایی برخوردار است. این موضوع دلیل ساده‌ای دارد و آن ارزان بودن این شیوه است ولی اگر قصد دارید از این روش استفاده کنید لازم است تا فن و فوت این کار را نیز بادقت فرابگیرید در غیر این صورت ممکن است استدلال صحیحی در مورد اصل بودن طلا صورت نگیرد.
افراد ماهر در زمینه تشخیص عیار طلا صرفاً به این روش استناد نمی‌کنند اما برای افرادی که به‌صورت شخصی در زمینه جمع‌آوری کلکسیون طلا و جواهرات مشغول فعالیت هستند، راهی کم‌ریسک و کاربردی خواهد بود. افراد حرفه‌ای عموماً از روش ری گیری استفاده می‌کنند.
حال به سراغ شیوه‌ی تست می‌رویم. ابتدا ردی کوتاه از طلا را بر روی سنگ محک طلا ایجاد کنید و سپس از اسیدهای عیار شده برای تست بخش‌های کوچک این رد استفاده کنید. هر بخش از این رد می‌تواند در مواجهه با اسید، واکنش متفاوتی از خود نشان دهد.
اسیدهای محک معمولاً همراه با سنگ محک طلا و در بسته‌بندی قطره‌چکانی کوچک به فروش می‌رسند. این اسیدهای عیار شده می‌توانند به شما در تشخص طلای ۱۰ عیار تا ۲۲ عیار کمک دهنده باشند. هر اسید قادر است تا طلایی معادل عیار خود یا پایین‌تر از آن را حل کند و اگر رد طلا در مقابل اسید از خود واکنشی نشان نداد، یعنی عیار آن بالاتر است. تیزاب برای تشخیص طلا یا اسیدهای عیار شده، بسته به مهارت شما در به‌کارگیری این روش، می‌تواند روشی بسیار سرراست با ضریب خطای اندک باشد.
ویژگی بارز موادی که از جنس طلا نیستند در تست محک طلا چگونه است؟
در یک توصیف کلی می‌توان گفت که فلزات کم‌ارزش در مواجهه با این تست کاملاً محو می‌شوند و ردی که از خود بر روی سنگ محک طلا ایجاد کرده‌اند با یک قطره از اسید عیار شده از بین خواهد رفت. در بهترین حالت، رد طلا نباید در مقابل اسید از خود واکنشی نشان دهد و عیار خود را در مرحله‌ای از آزمایش مشخص کند.
سنگ محک طلا از کجا بخریم و چگونه از آن نگهداری کنیم؟
سنگ مخصوص محک طلا در فروشگاه‌های مربوط به طلا و جواهرات و همچنین به‌صورت اینترنتی قابل تهیه است و شما می‌توانید آن را در قالب مکعب‌هایی سیاه‌رنگ مشاهده کنید. در حالت عادی، پس از هر بار استفاده، سنگ محک طلا مقداری از رنگ طلا را به خود جذب می‌کند و شما در ادامه و برای استفاده‌های مجدد، به سنگی تمیز و پاک نیاز خواهید داشت. در ادامه روش پاک‌سازی و استفاده مجدد از سنگ محک طلا توضیح داده خواهد شد.
طریقه پاک کردن سنگ محک
برای پاک کردن سنگ محک به این گونه عمل می کنیم که هر زمان سنگ محک پر شد و جای خالی بر روی آن برای محک زدن دوباره نبود می‌توانید روی سنگ را تیز آب ریخته و سپس روی آن نمک پاشیده و بعد آن را با آب بشویید.
نکته مهم: طلای سبز از طلای زرد در مقابل تیز آب سلطانی واکنش آرام‌تری نشان می‌دهد زیرا دارای نقره بیشتری است.
جمع‌بندی
در این مطلب تلاش شد تا اطلاعات پایه در مورد نحوه تشخیص طلا با تیزاب و طریقه محک زدن طلا در اختیار شما قرار بگیرد. بسیاری از شما علاقه‌مند هستید تا از طلاهای دست‌دوم و بازیافتی برای ایجاد کلکسیون یا ساخت جواهرات جدید استفاده کنید و یا از این طریق، به دنیای طلا و جواهرات نگاهی بیندازید. روش محک زدن طلا به شما کمک می‌کند تا حساسیت بیشتری نسبت به طلا پیدا کرده و معاملات ایمن‌تری را انجام دهید.
در دنیای طلا و جواهرات، روش‌های متفاوت به همراه فن و فوت‌های ریزودرشت زیادی برای محک زدن طلاایجادشده است که انتخاب این روش‌ها تا حد زیادی به توقعات و سلیقه شما مربوط است. اما روش‌های استاندارد و حرفه‌ای عملاً توسط اتحادیه طلافروشان مشخص میشود و برای حضور در بازار حرفه‌ای لازم است تا به کم و کیف این روش‌ها آشنایی داشته باشید.