جایگاه صادرات خدمات فنی و مهندسی در اقتصاد ایران

موج جدید توسعه خواهی در همه کشورهای دنیا و الزام اقتصادهای در حال توسعه الحاق به دهکده بزرگ جهانی و سیاست های واحد اقتصادی که نیازمند توسعه زیرساخت های لازم برای تحقق این هدف است، جایگاه ویژه ای را برای خدمات فنی و مهندسی در روابط تجاری کشورها رقم زده است.
امروز تاجران اینگونه خدمات، پیشرو محسوب می شوند و در رقابتی که بر سر تحقق این هدف مهم ایراد شده است، کشورهایی که مبتنی بر توان بالا ی فنی و ارایه روشهای علمی توسعه زیرساختی هستند، حرفه ای فراوانی برای گفتن خواهند داشت. سوال آن است که آیا کشور ما از توان رقابتی بالا یی در زمینه خدمات فنی و مهندسی در مقایسه با کشورهای صاحب نام دنیا برخوردار است یا خیر؟ این موضوع مهم است چرا که اگر نیست، کسب درآمدهای ارزی مناسب و پایدار از محل صادرات این خدمات و ایجاد اشتغال و کارآفرینی است و اگر به توسعه همزمان زیرساخت های داخلی خود اعتقاد داریم، باید برای موضوع رقابت و اثرات آن بر فرآیند صادرات اهمیت ویژه قایل شویم. واردات سالهای اخیر با کشورهایی نظیر روسیه، کشورهایی آفریقایی و کشورهای مشترک المنافع حکایت از بازیابی گسترده کشورمان در مناطقی دارد که اولا نیازمند شدید توسعه زیرساختی خود هستند و بدین ترتیب از ظرفیت های بسیاری در زمینه جذب توان فنی و مهندسی بهره مند بوده و ثانیا از پتانسیل های خوبی برای استفاده از توان نسبتا محدود خدمات دهی ما برخوردار هستند.
بر این اساس، نگاهی به بازارهای هدف صادرات اینگونه خدمات، حکایت از آن دارد که طی سالهای ۸۰ تا ۸۸ به ترتیب کشورهای آسیای میانه، حوزه خاورمیانه، آمریکای جنوبی و کشورهای آفریقایی بیشترین سهم را از صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران به خود اختصاص داده اند.
مهمترین موانع صادرات خدمات فنی و مهندسی در کشور را می توان در حوزه های داخلی و ملی و بین المللی تعقیب کرد. کشورما از استعدادها، مدیریت دانش فنی، نیروی انسانی ماهر، توان بالا ی بازاریابی متنوع و جایگاه تجاری مناسب به خصوص در پیمان های مهم منطقه ای برخوردار است.
این امر از آن جهت که می تواند به روان سازی و توسعه تجارت- به خصوص در زمینه خدمات فنی و مهندسی- بینجامد، نیازمند حمایت و مدیریت است. چنین موضوعی با توجه به تداوم نگرش سنتی مدیریتی در اقتصاد کشور، بیشتر نمود می یابد، چرا که با این نگاه نمی توان در عرصه های نوین جهانی فعالیت کرد. به علا وه، آموزش های نیروی کار نیز به همین نسبت روالی سنتی و خواهند یافت. ضعف پوشش های بیمه ای، بالا بودن هزینه های بانکی و رقابتی نبودن خدمات سیستم پولی در قیاس با سایر کشورها به همراه نگاهی درون نگر به بازارهای داخلی که این موضوع نیز از همان نگاه سنتی، ناشی می شود، دست به دست هم داده اند تا مشکلا ت بخش صادرات را به خصوص درحوزه مورد بحث تقویت کنند. در حال حاضر کشورهای دنیا در رقابتی چشمگیر، بازارهای جهانی را برای ارایه خدمات مختلف فنی و مهندسی تعقیب می کنند.
این امر به خصوص در شرایطی که بازارهای منطقه خاورمیانه از ظرفیت بالا یی برای جذب این قابلیت ها برخوردارند، ضرورت ارایه راهکارهای جدید را گوشزد می کند، دراین راستا حمایت از خدمات پیمانکاری از طریق کاهش بوروکراسی های دست و پاگیر و حذف مقررات زاید، حمایت های صادراتی و کمک به فرآیندهای بازاریابی بین المللی می تواند از جمله اقدامات حمایتی دولت باشد. ضمن اینکه مناسبات جهانی را هم باید در نظر داشته باشیم و وضعیت خودمان را در این مناسبات ارزیابی کنیم.
بحث صادرات خدمات فنی و مهندسی به قدری جدی است که حتی چین با حجم بالا ی صادراتی که در اختیار دارد، جزو۱۰ کشور اول جهان در این عرصه محسوب نمی شود.
بازار اصلی این صادرات در اختیار کشورهای توسعه یافته جهان نظیر آمریکا، انگلیس، آلمان و فرانسه است و این امر احاطه مطلق این کشورها را بر بازارهای هدف این نوع صادرات نشان می دهد. خوشبختانه مزیت هایی چون امکانات صدور، اجرای خدمات، قیمت های رقابتی، نزدیکی کشورها به بازارهای هدف، توان بالا ی ارایه خدمات قیمت های رقابتی، نزدیکی کشورها به بازارهای هدف، توان بالا ی ارایه خدمات مشاوره ای و پیمانکاری و همچنین دارابودن وجوه مشترک فرهنگی و گاه همزبانی، پیمانکاران ایرانی را در ارایه هرچه بهتر خدمات یاری رسانده است و در این شرایط، استفاده از روش هایی برای ایجاد برند های جهانی و همچنین روش های مدیریت صادرات خدمات فنی و مهندسی از طریق هم افزایی میان شرکت های داخلی می تواند شرایط را برای توسعه فراگیر صادرات این خدمات فراهم سازد. برای موفقیت بیشتر باید از ابزارهای حمایتی از قبیل معافیت های مالیاتی، تخفیف های تعرفه ای، کمک های بازاریابی، تسهیل در مبادلا ت،اطلا عات و مواد اولیه، ایجاد فضای مناسب در برقراری روابط تجاری و اقتصادی، حمایت های بیمه ای، تضمین های صادراتی و حتی یارانه های نقدی و مستقیم صادراتی و موارد مشابه که در کشور ما ، در خلا ل سال های گذشته از آنها استفاده نشده بهره برد.
متاسفانه بخش خصوصی ما در این زمینه هنوز ضعیف است، ولی وضعیت، امیداور کننده است. شرکت های ایرانی باید همکاری را در قالب تشکیل کنسرسیوم های بین المللی سرلوحه کار خویش قرار دهند و در این راستا نباید استفاده از تجربیات جهانی را نادیده بگیرند. صادرات خدمات فنی و مهندسی در جهان توسط شرکت های بزرگ چند ملیتی در حال انجام است و این موضوع سختی و حساسیت رقابت را برای ما بیش از گذشته یادآور می شود. همچنین در کنار این موارد، نباید اهمیت مسایل سیاسی، فرهنگی و ارتباطی جهانی را با کشورمان و بازارهای هدف نادیده بگیریم و یادمان باشد منافع ما کشورهای هدف به هم گره خورده و این وابستگی متقابل بازارها نیازمند تقویت چندجانبه است.
ما اگر بخواهیم واقعا به توسعه این بخش بها بدهیم، باید سیاست های مشترک اتخاذ کنیم سیاست هایی که توسعه صادرات غیرنفتی را خصوصا در زمینه خدمات فنی و مهندسی دنبال کند.
نویسنده: مجید سلیمی بروجنی

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام