نفت، غفلت‌ها و دشواري‌ها

... به درآمد حاصل از فروش نفت در بازارهاي جهاني بستگي تمام عيار پيدا كرده و بدون اين درآمد دست كم در كوتاه‌مدت، چرخ‌هاي اقتصاد حركت نخواهند كرد. اين وابستگي تمام عيار، الزام‌هايي براي جامعه ايراني به ويژه نهاد دولت ايجاد كرده و مي‌كند كه حفظ قدرت نفتي ايران در صدر اين الزام‌ها قرار دارد. اين الزام تاريخي است كه قانون‌گذاران و برنامه‌نويسان كشور را ناگزير مي‌كند در برنامه‌هاي توسعه، افزايش ظرفيت توليد نفت را به عنوان تكليف به دولت‌ها ابلاغ كنند. در قانون برنامه چهارم توسعه نيز اين سنت رعايت شد و دولت موظف بود كه ظرفيت توليد را به 5 ميليون بشكه در روز برساند. اكنون كه آمارهاي مربوط به شاخص‌هاي كلان اقتصادي از سوي بانك مركزي منتشر شده است، ارقام مربوط به نفت تاسف‌برانگيز است. براساس ارقام مندرج در نماگرهاي اقتصادي سه ماهه چهارم 1388، توليد نفت ايران در سال 1385 در حد 4052 بشكه در روز متوقف شده بود كه با 13 درصد كاهش به 3557 هزار بشكه در روز رسيده است. براساس ارقام مندرج در نشريه يادشده، ميزان صادرات نيز از 2486 هزار بشكه در روز به 2024 هزار بشكه در روز رسيده كه كاهشي معادل 19 درصد را نشان مي‌دهد. بايد خدا را شكر كرد كه تقاضا براي نفت در بازارهاي جهاني روندي فزاينده را تجربه كرده و درآمد حاصل از صادرات نفت در سال 1388 با صادرات ميانگين 2024 هزار بشكه در روز به 66210 ميليون دلار رسيده است كه بيشتر از درآمد سال 1385 با 2486 هزار بشكه در روز و درآمد 62011 ميليون دلار شده است.
براي اينكه اهميت افزايش ظرفيت توليد در حيات اقتصادي ايران آشكار شود، به چند شاخص اشاره مي‌شود: براساس آمارهاي رسمي ارائه شده توسط بانك مركزي، درآمد حاصل از صادرات نفت خام در سال‌هاي 1385 تا 1388 به ترتيب 7/4 برابر، 3/5 برابر، 4/4 برابر و 1/3 برابر ارزش صادرات غيرنفتي بوده است. اين در حالي است كه بخش قابل توجه ارزش صادرات غيرنفتي در سال‌هاي اخير را صادرات فرآورده‌هاي پتروشيمي و ميعانات گازي تشكيل مي‌دهد كه بازهم بر اهميت نفت مي‌افزايد. ارقام ارائه شده در نماگرهاي بانك مركزي حاكي است پرداخت‌هاي هزينه‌اي دولت در سال‌هاي 1385 تا 1388 به ترتيب 415 هزار ميليارد ريال، 421 هزار ميليارد ريال، 582 هزار ميليارد ريال و 593 هزار ميليارد ريال بوده است.
اين ميزان پرداخت‌هاي هزينه‌اي (جاري) دولت از كجا تامين شده است؟ ارقام دريافتي ماليات در سال‌هاي 1385 تا 1388 به ترتيب 231 هزار ميليارد ريال، 298 هزار ميليارد ريال، 379 هزار ميليارد ريال و 460 هزار ميليارد ريال بوده است.
يك محاسبه ساده نشان مي‌دهد ماليات دريافت شده در سال‌هاي 1385 تا 1388 به ترتيب 55 درصد، 46 درصد، 41درصد و 77 درصد بوده است. اگر درآمد حاصل از صادرات نفت خام نبود، آيا دولت توانايي پرداخت هزينه‌هاي جاري خودش را داشت؟
آيا نهاد دولت مي‌تواند بدون درآمدهاي حاصل از صادرات نفت، هزينه‌هاي عمراني را كه همه ساله براي ساخت زيربناها اختصاص مي‌دهد از جاي ديگري در كوتاه مدت به دست آورد؟ بپذيريم كه امنيت داخلي و امنيت مرزهاي ايران، بدون استفاده از درآمدهاي نفت ناممكن است و روزگار اين مرز و بوم تيره و تار خواهد شد. كاهش ميزان ظرفيت توليد و صادرات نفت خام علاوه بر اينكه كسب و كار ميليون‌ها ايراني را بر باد مي‌دهد قدرت چانه‌زني ديپلماسي ايران در معادلات جهاني و منطقه‌اي را نيز به حداقل مي‌رساند و سنگ روي سنگ بند نخواهد شد. درباره اينكه چرا در 5 سال گذشته به جاي افزايش توليد و صادرات، با كاهش مواجه بوده‌ايم؟ در اين‌باره بايد كالبدشكافي شود و بحث‌هاي كارشناسي صورت پذيرد كه البته جايش در اين نوشته نيست و تنها مي‌توان با صداي بلند گفت، به داد نفت برسيد.
محمدصادق جنان صفت

اپلیکیشن اندروید تلگرام اینستاگرام