از نظر لغت شناسی واژه پدافند از دو جز پد و آفند تشكیل شده است.در فرهنگ و ادب فارسی پاد یا پد پیشوندی است كه به معانی ضد،متضاد،پی،و دنبالبوده و هر گاه قبل از واژه ای قرار گیرد ، معنای آن واژه را معكوس می نماید و واژه آفند نیز به مفهوم جنگ ،جدال،پیكار و دشمنی است . وجه تمایزپدافند عامل و غیر عامل را باید عامل عامل انسان دانست. به این معنی كه ، پدافند عامل را ابزاری می داند كه نیاز به مدیریت مستقیم و كاربردی انسانی دارد و مشتمل بر ابزار و آلات جنگی ،سازماندهی ، آموزش و مدیریت نیرو ها ست كه در شرایط عدم حضور انسان ، آن ابزار به خودی خود فاقد اعتبار است.در حالی كه پدافند غیر عامل را امكانات معماری در زمینه مهندسی جنگ می داند به گونه ای كه بدون ابزار و توانمندی ،نیروی رزمی و دفاعی را افزایش دهد. در ردیف (ب)، ماده (1) از آیین نامه اجرایی بند (11) ماده (121) قانون برنامه چهارم توسعه تعریف پدافند غیر عامل بدین شرح ارائه شده است:
مجموعه اقدامات غیر مسلحانه ای كه موجب كاهش آسیب پذیری نیروی انسانی ،ساختمانها و تاسیسات ، تجهیزات و شریان های كشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا كاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیر طبیعی می گردد، پدافند غیر عامل نامیده می شود . پدافند غیر عامل به معنای دفاع بدون بكارگیری تجهیزات نظامی است و در عرصه مدیریت بحران ناشی از جنگ ،در تسهیل مدیریت و پایداری زیر ساخت ها نقش اساسی دارد.
آشنایی با اصول پدافند غیرعامل
انجام اقدامات دفاع غیرعامل، در جنگ های نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی كشور مهاجم، موضوعی بنیادی است كه وسعت و گستره آن تمامی زیرساخت ها و مراكز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر ، فرودگاه ها، و پل ها، مراكز فرماندهی و جمعیت مردمی كشور را در برمی گیرد.
جنگ یكی از عناصر پایدار تاریخ بشری است. به طوری كه جامعه شناسان آن را به عنوان یك پدیده و واقعیت اجتماعی قلمداد نموده اند. بشریت در طول 5 هزار سال تاریخ تمدن خود 14 هزار جنگ را دیده و در این جنگ ها بیش از 4 میلیارد انسان جان باخته اند. گفتنی اینكه در طول چند هزار سال تمدن بشری صرفا 268 سال بدون جنگ و مناقشه بوده است، در طی 45 سال (از سال 1945 تا 1990) در كره زمین فقط 3 هفته بدون جنگ بوده و اكثر این جنگ ها در كشورهای جهان سوم به وقوع پیوسته است.
در قرن بیستم بیش از 220 جنگ به وقوع پیوسته و بیش از 200 میلیون تلفات انسانی داشته است. میهن اسلامی مان طی سالیان گذشته شاهد چهار جنگ مهم (جنگ تحمیلی، جنگ اول خلیج فارس، جنگ افغانستان و جنگ آخر آمریكا و انگلیس علیه عراق) بوده است و وقوع مناقشات و جنگ های دیگری با اهداف ژئوپلتیك، مهار، محاصره و مقابله با انقلاب اسلامی جزء اهداف راهبردی استكبار جهانی می باشد.
تجارب حاصله از جنگ های گذشته خصوصا هشت سال دفاع مقدس، جنگ 43 روزه 1991 متحدین علیه عراق (جنگ اول خلیج فارس)، جنگ 11 هفته ای سال 1999 ناتو علیه یوگسلاوی، جنگ اخیر امریكا و انگلیس علیه عراق موید این نظر است كه كشور مهاجم جهت در هم شكستن اراده ملت و توان اقتصادی، نظامی و سیاسی كشور مورد تهاجم با اتخاذ استراتژی انهدام مراكز ثقل؛ توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراكز حیاتی و حساس می نماید. انجام اقدامات دفاع غیرعامل، در جنگ های نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارت ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی كشور مهاجم، موضوعی بنیادی است كه وسعت و گستره آن تمامی زیرساخت ها و مراكز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی، سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی نظیر بنادر، فرودگاه ها، و پل ها، زیر ساخت های محصولات كلیدی نظیر پالایشگاه ها، نیروگاه ها، مجتمع های بزرگ صنعتی، مراكز هدایت و فرماندهی و جمعیت مردمی كشور را در برمی گیرد تا حدی كه حفظ امنیت ملی و اقتصادی، شكست ناپذیری در جنگ، به نحو چشمگیری وابسته به برنامه ریزی و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع غیرعامل می باشد. نگرشی تحقیقی به آمار و سوابق ثبت شده جنگ های گذشته موید این موضوع می باشد كه به علل وجود شكاف فناوری بین تسلیحات مدرن آفندی هوایی دشمن و تسلیحات پدافند هوایی خودی، آسیب پذیری سامانه های پدافند هوایی در برابر جنگ الكترونیك، غافلگیر شدن این سامانه ها در برابر هواپیماهای تهاجمی و موشك های كروز و بالستیك، پرتاب موشك از ماورا برد جنگ افزارهای پدافند هوایی، فقدان سلاح های ضد موشك، اهداف حیاتی و حساس موجود را در صورت نبود و یا ضعف اقدامات دفاع غیرعامل به هدف های ساده و آسانی برای هدف گیری موفق و سریع هواپیماهای حمله ور و تسلیحات آفندی دشمن تبدیل خواهد نمود.
جنگ ها با پیشرفت فناوری و بكارگیری تسلیحات مدرن و هوشمند، ماهیت پیچیده تر و مخربتری به خود گرفته و هر روزه در گوشه ای از جهان شاهد كشتار انبوه مردم و تخریب و انهدام منابع و سرمایه ها و زیرساخت های ملی آنها در اثر بمباران و انبوه آتش ویرانگر دشمنان بوده و این روند متوقف نشده و ادامه خواهد یافت. در خلال جنگ جهانی دوم برای از بین بردن یك نیروگاه با احتمال انهدام 96 درصد كه ابعادی معادل 400 در 500 فوت مربع داشت تعداد 650 بمب 500 كیلوگرمی توسط 110 بمب افكن B-17 به كار می رفت اما در جنگ خلیج فارس، هر نیروگاه توسط دو بمب هدایت شونده به طور دقیق منهدم گردید یعنی هر هواپیمای بمب افكن در جنگ خلیج فارس معادل 110 بمب افكن B-17 كارایی داشت.
در جنگ سال 1991 (جنگ خلیج فارس) پالایشگاه ها و مخازن نفتی با 1200 تن بمب طی 500 سورتی پرواز بر روی 28 پالایشگاه عراق بمباران و تولید نفت عراق به طور كلی متوقف گردید.
امروزه كشورهایی كه طعم خرابی و خسارت ناشی از جنگ را چشیده اند جهت حفظ سرمایه های ملی و منابع حیاتی خود توجه خاص و ویژه ای به دفاع غیرعامل نموده و در راهبرد دفاعی خود جایگاه والایی برای آن قایل شده اند ونمونه بارز آن كشور كره شمالی می باشد كه با اتخاذ سیاست و استراتژی تمركز زدایی در این راستا اقدامات بنیادی و اساسی جالب توجهی اتخاذ نموده است و جوهره و ثقل اصلی آن، اقدامات دفاع غیرعامل و ملاحظات جدی دفاعی، امنیتی و اقتصادی در ساخت و احداث مراكز حیاتی از قبیل متروی پیونگ یانگ با عمق 95 الی 105 متر مقاوم در برابر سلاح های متعارف و غیرمتعارف، احتراز از ساخت و احداث مجتمع های بزرگ و زیرساخت های حجیم كلیدی و توجه به ساخت و احداث مراكز حیاتی و حساس به صورت كوچك و پراكنده نمودن آنها در اقصی نقاط كشور ، احداث تونل های عظیم زیرزمینی، ایجاد صدها بندر كوچك با ظرفیت بارگیری یك تا دو كشتی در طول سواحل كشور، احداث جاده كمربندی با تونل های زیرزمینی در مرزها برای تسهیل نقل و انتقالات نظامی، احداث سد بزرگ نامپو در نزدیكی مصب رودخانه ددونگ كنگ در حاشیه سواحل غربی كره شمالی با استفاده دو منظوره اقتصادی و دفاعی سلاح آب بوده است.
نوام چامسكی قبل از وقوع جنگ اخیر عراق در مقایسه میان عراق و كره شمالی می گوید «به نظر می رسد به واسطه بی دفاع بودن عراق، تهاجم به این كشور باموفقیت انجام می شود» اگر كره شمالی و عراق را با هم مقایسه كنیم ، عراق بی دفاع ترین و ضعیف ترین رژیم منطقه است در حالی كه یكی از مخوف ترین دیكتاتورها در آنجا حكومت می كند در مقابل، كره شمالی یك تهدید به حساب می آید و به یك دلیل ساده به آن حمله نمی شود زیرا كره شمالی از یك عامل بازدارنده قوی برخوردار است یعنی توپخانه عظیمی كه سئول را هدف گرفته است در صورتی كه امریكا به این كشور حمله كند كره شمالی می تواند قسمت زیادی از كره جنوبی را نابود كند، به عبارت دیگر امریكا به كشورهای دنیا می گوید:
«اگر بی دفاع هستید ما هر زمان كه دلمان بخواهد به شما حمله می كنیم و اگر سدی دارید ما عقب نشینی می كنیم».
اجتناب ناپذیر بودن وقوع جنگ ها در طول تاریخ بشری ، وقوع حداقل 4 جنگ مهم در حریم مرزهای سرزمین میهن اسلامی در چند ساله اخیر و اهداف راهبردی امریكا در محاصره، مهار، تضعیف و براندازی جمهوری اسلامی، وجود طیف گسترده تهدیدات بالقوه و بالفعل كانون های بحران در پیرامون كشور، این پیام را به ما می دهد،«همچنان كه نباید مرعوب تهدیدهای دشمن گردید، از سوی دیگر می بایست با اقدامات و تدابیر موثر دفاعی، خود را آماده مقابله با تهدیدات بالقوه و بالفعل دشمن نمود» و بخش بسیار مهم و حیاتی از این آمادگی در شرایط تهدیدات نامتقارن ، اتخاذ راهبردهای دفاعی غیرعامل در جهت خنثی سازی و تقلیل و كاهش خسارات حملات احتمالی هوایی دشمن به مراكز ثقل میهن اسلامی و بالا بردن آستانه مقاومت ملی می باشد. شایسته است این رهنمود و سخن حكیمانه امام راحل، را فرا روی خود قرار دهیم كه: در هر شرایطی باید بنیه دفاعی كشور در بهترین وضعیت باشد، مردم در طول سال های جنگ و مبارزه، ابعاد كینه و قساوت و عداوت دشمنان خدا و خود را لمس كرده اند، باید خطر تهاجم جهانخواران در شیوه ها و شكل های مختلف احتمال تجاوز را مجددا از سوی ابرقدرت ها و نوكرانشان بایدجدی بگیریم.
تعاریف و اصطلاحات
یكی از كارهای اساسی و بنیادین مورد توجه معاونت پدافند غیرعامل، ایجاد یكنواختی و استاندارد سازی در تعاریف و واژگان كلیدی پدافند غیرعامل می باشد تاانشا ءا... مفهومی مشترك برای مخاطبین ایجاد گردد، زیرا تا هنگامی كه اشخاص و سازمان ها در درك معانی واژه ها اختلاف دارند، درك مشترك را با مشكل مواجه خواهد ساخت.
پدافند غیرعامل Passive Defense
به مجموعه اقداماتی اطلاق می گردد كه مستلزم به كارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن می توان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممكن كاهش داد. اقدامات پدافند غیرعامل شامل استتار، اختفاء، پوشش، فریب، تفرقه و پراكندگی، استحكامات و سازه های امن و اعلام خبر می باشد.
ملاحظات
1) در تعاریف ارایه شده در منابع خارجی عامل تهدید دشمن در پدافند غیرعامل به صورت عام با واژه عملیات خصمانه Hostile Attack و در پدافند هوایی غیرعامل حملات هوایی و موشكی دشمن عنوان شده است.
2) علیرغم اینكه اصل مكان یابی جزء مصادیق پدافند غیرعامل منظور نشده است ولی در آیین نامه استتار آنرا جزء 3 اصل عمده و اولیه پدافند غیرعامل مشروحه ذیل،محسوب نموده است و اهمیت آن به حدی است كه مكان یابی صحیح و غیرصحیح، سایر اقدامات پدافند غیرعامل را تحت تاثیر جدی قرار می دهد.
3) مكان یابی siting or Location
4) انضباط استتار Camouflage Discipline
5) ایجاد استتار Camouflage Construction
6) توضیح اینكه سه موضوع عمده كه می بایست درمكان یابی به آن توجه خاص مبذول گردد به شرح ذیل است:
7) 1) ماموریت Mission : امكان اجرای ماموریت در مكان تعیین شده موجود باشد.
8) 2) پراكندگی Dispersion : وسعت مكان انتخابی به صورتی باشد كه امكان پراكندگی مناسب تاسیسات و تجهیزات را فراهم نمایند.
9) 3) شكل عوارض و محیط Terrain Pattern : احداث تاسیسات و استقرار تجهیزات به گونه ای باشد كه همرنگی و هماهنگی با عوارض محیطی (روستایی، كویری، كوهستانی، جنگلی و شهری) را داشته باشد.
دفاع غیرنظامی (Civil Defense )
دفاع غیرنظامی، تقلیل خسارت مالی و صدمات جانی وارده بر غیرنظامیان در جنگ یا در اثر حوادث طبیعی نظیر سیل، زلزله، طوفان، آتشفشان، آتش سوزی و خشكسالی می باشد. در منابع خارجی، وظایف دفاع غیرنظامی شامل چهار عنوان ذیل می باشد:
1 ) اقدامات پیشگیرانه و كاهش دهنده Mitigation
2 )آماده سازی و امداد رسانی Preparation
3 )هشدار و اخطار Response
4 )بازسازی مجدد Recovery
ملاحظات
ارائه تعریف دفاع غیرنظمی در این نوشتار كه در حوزه پدافند غیرعامل نمی باشد بیشتر در جهت آگاهی مخاطبین در تمیز بین پدافند غیرعامل و دفاع غیرنظامی می باشد زیرا به دلیل عدم شناخت جامع در بسیاری از كتب، مقالات و یا نوشتارهای داخلی مشاهده گردیده است كه دو مفهوم یاد شده با همدیگر اشتباه گرفته می شود.
هدف Target
موجودیتی مشخص، اعم از جاندار یا بی جان كه در نظر است با توسل به عملیات نظامی، سیاسی، اقتصادی یا روانی به آن صدمه زده شود، منهدم گردد تسخیر شود، یا تحت كنترل در آید.
پدافند عامل Active Defense
عبارتست از بكارگیری مستقیم جنگ افزار، به منظور خنثی نمودن و یا كاهش اثرات علمیات خصمانه هوایی زمینی، دریایی، نفوذی و خرابكارانه بر روی اهداف مورد نظر.
مراكز حیاتی Vital Centers
مراكزی هستند كه در صورت انهدام كل یا قسمتی از آنها موجب بروز بحران، آسیب و صدمات جدی و مخاطره آمیز در نظام سیاسی، هدایت، كنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیرگذار سراسری در كشور گردد.
مراكز حساس Critical Centers
مراكزی هستند كه در صورت انهدام كل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل توجه در نظام سیاسی، هدایت، كنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، دفاعی با سطح تاثیرگذاری منطقه ای در كشور گردد.
مراكز مهم Important Centers
مراكزی هستند كه در صورت انهدام كل یا قسمتی از آنها، موجب بروز آسیب و صدمات محدود در نظام سیاسی، هدایت، كنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیرگذاری محلی در كشور گردد.
استتار و اختفا Camouflage & Concealment
فن و هنری است كه با استفاده از وسائل طبیعی یا مصنوعی، امكان كشف و شناسایی نیروها، تجهیزات و تاسیسات را از دیده بانی، تجسس و عكسبرداری دشمن تقلیل داده و یا مخفی داشته و حفاظت نماید.مفهوم كلی استتار همرنگ و همشكل كردن تاسیسات، تجهیزات و نیروها با محیط اطراف می باشد. اختفاء ، حفاظت در برابر دید دشمن را تامین می نماید و استتار امكان كشف یا شناسایی نیروهای، تجهیزات و تاسیسات و فعالیت ها را تقلیل می دهد.
پوشش Cover
پوشش، پنهان سازی و حفاظت تاسیسات تجهیزات تسلیحات، نیروی انسانی در برابر دید و تیر دشمن می باشد.
پراكندگی Dispersion
گسترش، باز و پخش نمودن و تمركز زدایی نیروها، تجهیزات، تاسیسات یا فعالیت های خودی به منظور تقلیل آسیب پذیری آنها در مقابل عملیات دشمن به طوری كه مجموعه ای از آنها هدف واحدی را تشكیل ندهند.
تفرقه و جابجایی Separation
جداسازی، گسترش افراد، تجهیزات و فعالیت های خودی از محل استقرار اصلی به محلی دیگر به منظور تقلیل آسیب پذیری، كاهش خسارات و تلفات می باشد، مانند انتقال هواپیماهای مسافربری به فرودگاه های دورتر از برد سلاح های دشمن و یا انتقال تجهیزات حساس قابل حمل از محل اصلی به محل موقت كه بعلت عدم شناسایی و حساسیت مكانی، دارای امنیت و حفاظت بیشتری می باشد.
فریب Deception
كلیه اقدامات طراحی شده حیله گرانه ی است كه موجب گمراهی و غفلت دشمن در نیل به اطلاعات و محاسبه و برآورد صحیح از توان كمی و كیفی طرف مقابل گردیده و او را در تشخیص هدف و هدف گیری با شك و تردیدی مواجه نماید.فریب، انحراف ذهن دشمن از اهداف حقیقی و مهم به سمت اهداف كاذب و كم اهمیت می باشد.
مكان یابی Location
یكی از اقدامات اساسی و عمده پدافند غیرعامل، انتخاب محل مناسب می باشد و تا آنجا كه ممكن است باید از ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در دشت های مسطح یا نسبتاً هموار اجتناب كرد. زیرا تاسیسات احداث شده در چنین محل هایی را نمی توان از دید دشمن مخفی نگاهداشت و آسیب پذیری آن در برابر تهدیدات افزایش می دهد. ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در كنار بزرگراه ها، جاده های اصلی، كنار سواحل دریا، رودخانه ها و نزدیكی مرزها موجب سهولت شناسایی و هدف یابی آسان آنها توسط دشمن می گردد.
آمایش سرزمینی Spatial
تنظیم و برنامه ریزی كمی و كیفی یك موضع، مكان (واحدهای خرد و كلان) با در نظر داشتن شرایط و عوامل سیاسی نظامی، امنیتی، اقتصادی، اجتماعی، اقلیمی در سطح كلان و سیع می باشد. از مهمترین ویژگی های آن نگرش همه جانبه به مسائل، آینده نگری و دوراندیشی و نتیجه گیری های مكانی از محتویات استراتژی توسعه ملی می باشد. آمایش سرزمینی، بهترین، دقیق ترین و ظریف ترین طرز انتقال عاقبت اندیشی منطقی و ملی حكومت بر سرزمین یا فضای حیاتی (واحدهای خرد و كلان) در چارچوب عدالت است. در كشورهای اروپایی مفهوم آمایش سرزمینی ابتدا مفهوم دفاعی دارد و سپس مفهوم توسعه ای پیدا می كند، قبل از ساخت نیروگاه، بزرگراه، سد و زیر ساخت های كلیدی موضوع در كمیته های نظامی و دفاعی مطرح می گردد و پس از بررسی لازم و اعمال ملاحظات دفاعی و امنیتی نسبت به ساخت آنها اقدام می گردد.
اعلام خبر Early Warning
آگاهی و هشدار به نیروهای خودی مبنی بر اینكه عملیات تعرضی قریب الوقوع دشمن، نزدیك می باشد، این هشدار كه برای آماده شدن است چند دقیقه، چند ساعت، چند روز و یا زمان طولانی تر از آغاز مخاصمات اعلام می گردد. دستگاه های و وسائل اعلام خبر شامل رادار، دیده بانی بصری، آژیر، بلندگو، پیامها و آگهی های هشدار دهنده می باشد.
قابلیت بقاء survivability
توانائی نیروهای مسلح و جوامع غیرنظامی یك كشور به نحوی كه در مقابل حمله استقامت كند و ضمن تحمل آن قادر باشند به نحو موثری به وظایف محوله خود عمل نمایند، این توانایی عمدتاً در نتیجه دفاع عامل و غیرعامل به دست می آید.
استحكامات Fortification
ایجاد هرگونه حفاظی كه در مقابل اصابت مستقیم بمب، راكت، موشك، گلوله، توپخانه، خمپاره و یا تركش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسیدن به نفرات تجهیزات یا تاسیسات گردیده و اثرات تركش و موج انفجار را بطور نسبی خنثی نماید.
استتار، اختفاء، ماكت فریبنده CCD
استفاده و بهره برداری از اقلام، تجهیزات و روشهایی برای پنهان نمود،ن همگون سازی، تغییر شكل، شبیه سازی، ایجاد طعمه فریبنده و حذف شكل منظم هندسی اهداف در جهت ممانعت از كشف و شناسایی نیروها، تجهیزات، تاسیسات و فعالیت های خودی توسط سامانه های آشكار ساز و حساسه دشمن.
اصول پدافند غیرعامل
مجموعه اقدامات بنیادی و زیر بنایی است كه در صورت بكارگیری می توان به اهداف پدافند غیرعامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، كاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسایی، هدف یابی و دقت هدف گیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمل هزینه بیشتر به وی نائل گردد. در اكثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول و یا موضوعات پدافند غیرعامل شامل 6 الی 7 اقدام مشروحه ذیل می باشد كه در طراحی و برنامه ریزی ها و اقدامات اجرایی دقیقاً می بایست مورد توجه قرار گیرد.
1 ) استتار Camouflage
2 )اختفاء Concealment
3 )پوشش Cover
4 ) فریب Deception
5) تفرقه و پراكندگی Separation & Dispersion
6 )مقاوم سازی و استحكامات Hardening
7 ) اعلام خبر Early Warning
استراتژی انهدام مراكز ثقل:
صاحب نظران سیاسی و نظامی آمریكا، پس از تحمل شكست تاریخی خود در جنگ ویتنام 1973- 1964 مطالعات و تحقیقات قابل توجه و مستمری را در جهت بررسی شكست خود در جنگ یاد شده و دستیابی به استراتژی و شیوه های موثرتر جنگ های هوایی نمودند، در سال 1988 سرهنگ هوایی جان واردن كتابی با عنوان نبرد هوایی را تهیه و تدوین نمود و در دهم آگوست 1991 با سمت مشاور نظامی امنیت ملی آمریكا، نظریه، خود را كه به تئوری پنج حلقه واردن مشهور می باشد به پنتاگون و فرماندهان وقت نظامی، ژنرال نورمن شوار تسكف و ژنرال كولین پاول ارائه نمود كه مورد قبول واقع گردید. تئوری یاد شده بر این مبنا می باشد كه مهمترین وظیفه در طرح ریزی یك جنگ، شناسایی مراكز ثقل كشور مورد تهاجم بوده و چنانچه این مراكز با دقت لازم شناسایی و مورد هدف قرار گیرند، كشور مورد تهاجم در اولین روزهای جنگ طعم شكست نظامی را چشیده و در كوتاهترین مدت به خواسته های كشور مهاجم (آمریكا) تن در داده و تسلیم خواهد شد.
تئوری یا مدار 5 حلقه واردن دقیقا مورد استفاده فرماندهان عملیاتی آمریكا و متحدین در جنگ 43 روزه 1991 (جنگ اول خلیج فارس)، مناقشه كوزوو (جنگ 11 هفته ای سال 1999 ناتو علیه یوگسلاوی) و جنگ اخیر آمریكا و انگلیس علیه عراق (2003) قرار گرفته است.
در تئوری مذكور، مراكز ثقل یك كشور، به صورت سیستمی همانند اعضا یك بدن قلمداد گردیده و در صورت انهدام هر یك از مراكز ثقل، سیستم، پیكره و كالبد كشور مورد تهاجم فلج گردیده و قادر به ادامه فعالیت و حیات نخواهد بود.
مراكز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی كشور، می بایست با برنامه ریزی های جامع، مستمر و اقدامات اجرائی پدافند غیرعامل ضمن سلب ابتكار و آزادی عمل از دشمن و تحمیل شرایط سخت و دشوار، اقدامات تهاجمی وی را خنثی نموده و آستانه مقاومت نیروهای خودی را ارتقا دهند.
•در پدافند غیر عامل از كلیه عوامل شامل تدابیر، نظامات ،مدیریت بحران ،طرح و دستور العمل و یا استفاده از عمق زمین یا تفكیك و تجزیه عملكرده ها و پراكندگی برای كاهش آسیب پذیری ها در برابر تهدید ، بهره بردار ی می گردد.
•پدافند غیرعامل در واقع تعمیم سیاست های دفاعی در حوزه های غیر نظامی با استفاده از راهكارهای غیر نظامی است ، معادل فارسی كلمه پدافند غیر عامل را دفاع بدون سلاح دانست و در تعریف آن گفت: مجموعه اقداماتی كه موجب كاهش آسیب پذیری و افزایش پایداری در برابر تهدیدات خارجی می شود پدافند غیر عامل است.
•تهدید یك عنصر پویا و جامع است به همین نسبت باید دفاع متناسب با آن طراحی شود، ضمنا ما باید این تهدیدات را كه با استفاده از تكنولوژی برتر و در عرصه های مختلف نظیر اقتصادی، اجتماعی، پزشكی، بیولوژی و غیره است بشناسیم تا بتوانیم در برابر آن دفاع مؤثر داشته باشیم و یا آسیب پذیری را به حداقل برسانیم •سیاست خارجی به عنوان یكی دیگر حوزه های پدافند غیر عامل است و ما می توانیم از طریق تولید منافع مشترك بین همسایگان، وابسته سازی كشورها به خطوط انرژی نظیر خط لوله صلح و... در كاهش آسیب پذیری اقدام كنیم.
مدیریت پروژه پدافند غیر عامل كشور با ید یك درصد از دارایی ها و تملكات را برای این منظور پیش بینی نماید، ضمنا باید بر اساس بخشنامه ها و تصویب نامه های بودجه در این خصوص فعال گردد.
اولین اقدام ما طبقه بندی مراكز و بخش ها سازمان به:
الف)حیاتی
ب)حساس
ج) مهم است.
پدافند غیرعامل زیر ساختهای حیاتی سازمان، مطالعه آسیب پذیری ها، مطالعه تهدیدات ، مطالعه هم افزایی آسیب پذیری و تهدیدات را از عناوین كلی برنامه های سال 86 پدافند غیرعامل در سازمان می دانیم و این مطالعات بررسی و مدیریت ریسك را در زیر ساخت تنظیم می كند و می توان بر اساس آن پیشنهادهای اجرایی را در جهت كاهش آسیب پذیری ها ارائه نمود..
برای روشن شدن این مبحث می توان به مخازن فلزی نفت اشاره كرد كه با به كار گیری روشهایی نظیر سازه های بتونی، سلولی ، ضد انفجار كردن مخازن و... از آسیب پذیری آن در مقابل تهدیدات می كاهد. تشكیل ستاد پدافند غیرعامل، موضوعی كاملا غیرنظامی است كه در زمان بروز حوادث و سوانح می تواند در كنترل خسارات و مدیریت حادثه تاثیرگذار باشد.
تشكیل سازمان مدیریت بحران یا پدافند غیرعامل تنها با این توجیه است كه سازمان وسعت زیادی دارد و حوادث طبیعی و غیرطبیعی بسیاری نیز در آن اتفاق می افتد كه باید به شكل های مختلف میزان خسارات وارد شده به این شركت از این ناحیه را كاهش دهیم.
پدافند غیر عامل شامل مجموعه اقدامهایی است كه در آن از بروز خسارتهای شدید به مراكز حیاتی و حساس جامعه با شناخت و رعایت اصول پدافند غیر عامل می توان با صرف هزینه كم تا حد بسیار زیادی جلوگیری كرد. فازهای كه در بحث پدافند غیر عامل سازمان مد نظر است:
1.تشكیل ستاد و یا پروژه مدیریت بحران و یا پدافند غیر عامل به ریاست مدیرعامل در شركت متبوع
2.طراحی سیستم اعلام و اطفاء حریق ساختمان ستادی سازمان
3.مطالعات و كاهش خطرات تاسیسات جنوب در سازمان بیرونی.
4.برنامه ریزی مطالعات مقاوم سازی سازه های ساختمانی سازمان
5.برنامه ریزی مطالعات مقاوم سازی و امنیتی مداربسته انبارها ،منازل مسكونی، و سایر موارد موجود در تهران و
6.انجام مطالعات طرح جامع ایمن سازی پروژه پارس در مقابل سیل، زلزله، حریق و انفجار.
7.انجام كلیه مطالعات و ارائه طرح های مقاوم سازی جهت كاهش ریسك ناشی از خطرات بالقوه
8طراحی سیستم های اعلام و اطفاء حریق تاسیسات جنوب كشور