عوامل مختلفی از جمله فرسایشی شدن نتایج «برجام» سهامداران را تقریبا ناامید کرد، به شکلی که در اکثر ماه‌های بعد از اجرایی شدن «برجام» رونق معاملات در تالار شیشه‌ای به دلیل تردید و بدبینی سهامداران با نوسان همراه شد. اکثر فعالان بورس همچنان به دستاوردهای «برجام» خوشبین نیستند و در انتظار تحولات قابل قبولی همچون نقل و انتقالات پولی و بازگشایی کامل ال‌سی هستند تا با خیالی آسوده به بورس بازگردند. در همین راستا، شرکتهای بورسی هم متاثر از این تحولات به دلیل رکود اقتصادی و نمود پیدا نکردن کامل تاثیرات اجرایی شدن «برجام»، نتوانستند سرمایه‌گذاران را راضی نگه دارند و پرداخت سود‌های اندک، گواه این موضوع است. افزون بر این، سرمایه‌گذاران داخلی نیز در این بستر، حاضر به ادامه ریسک نیستند و ترجیح می‌دهند به جای وارد کردن بخشی از نقدینگی خود به بورس، سرمایه‌‌هایشان را به بازارهای کم‌ریسک‌تر موازی منتقل کنند. به همین دلیل بازار سهام همچنان از کمبود نقدینگی رنج می‌برد. در سویی دیگر، تفاهمنامه‌های اقتصادی و سیاسی که بعد از لغو تحریم‌ها بین ایران و کشورهای خارجی منعقد شد، نیز نتوانست اوضاع را سامان ببخشد چراکه آثار آن نامحسوس و مقطعی بود.
یکی از راهکارهای عملی پاک کردن این مشکل از سیمای بورس، تزریق نقدینگی به آن است. جذب نقدینگی به بورس از طریق جذب سرمایه‌‌های داخلی، کمک حقوقی‌ها و از سوی دیگر، از طریق جلب اعتماد سرمایه‌گذار خارجی و تسهیل معاملات بین‌الملل صورت می‌گیرد. تدابیر مختلفی همچون کاهش نرخ سود بانکی و طراحی ابزارهای مالی و مدل‌های سرمایه‌گذاری در این زمینه اندیشیده شده که جهت آشکار شدن آثار این تدابیر نباید دید کوتاه‌مدت داشت و با سعه‌صدر باید منتظر نتایج آنها در اقتصاد و البته بازار سرمایه باشیم. این مساله روشن است که بازار سهام در اقتصاد نیازمند حمایت دولت در جهت تسهیل مقررات است و در داخل این بازار نیز بازیگران عمده آن هم باید فعال‌تر شوند. با بهبود روابط در سطح بین‌الملل سرعت تحول در اقتصاد ایران بیشتر و بازار سهام هم از این شرایط منتفع خواهد شد. با توجه به عناصر موثری که به آن اشاره شد، این روزنامه در خصوص آینده بازار سهام با کارشناسان و تحلیلگران بازار سرمایه گفت‌وگویی را انجام داده است که در ادامه به آن می‌پردازیم.
نگاه مثبت دولت
وضعیت شرکتهای بورسی در حال بهبود است. غلامرضا سلیمانی امیری، مدیرعامل سرمایه‌گذاری غدیر با بیان مطلب فوق در خصوص پیش‌بینی اوضاع بازار سهام گفت: با توجه به گشایش‌های شکل گرفته، انتظار تحولات تازه‌ای در اقتصاد ایران به‌وجود آمده است. در بخش سرمایه‌گذاری و تصمیمی که دولت برای برنامه تزریق نقدینگی به شرکتهایSME کوچک و متوسط در نظر گرفته و با توجه به اینکه قرارداد بعضی از این فاینانس‌ها در حال نهایی شدن است، وضع شرکتهای بورسی بهتر می‌شود. همچنین در آینده می‌توانیم به افزایش سود شرکت‌ها خوشبین باشیم و با توجه به اینکه احتمال افزایش قیمت نفت وجود دارد، شاهد رشد محصولات پتروشیمی خواهیم بود و با توجه به این موضوعات، آینده بهتری برای بورس در شش ماهه دوم انتظار می‌رود.وی درخصوص راهکارهای رونق‌بخشی در بورس اظهار داشت: یکی از راهکارها این است که تسهیلاتی برای افزایش سرمایه شرکت‌ها ایجاد شود تا عملا نقدینگی بیشتری جذب شود. با توجه به اینکه در حال حاضر بانک‌ها در وضعیت انقباض پولی هستند و شرایط تزریق پولی و تامین منابع برای شرکتهای بزرگ را ندارند، بهترین فرصت است که از روش افزایش سرمایه استفاده شود تا از این طریق با برنامه‌های توسعه‌ای تولیدات شرکت‌ها افزایش یابد. نکته دوم در این زمینه مربوط به استفاده از ابزارهای مالی برای تامین منابع شرکت‌هاست که در قالب صکوک مطرح می‌شود تا از این طریق ماشین‌آلات جدید و افزایش سطح دانش فنی وارد شرکت‌ها شود. همچنین روش سوم، مشارکت با شرکتهای خارجی در قالب تولید محصولات مشترک با دانش فنی و تکنولوژی اروپایی است که هم برای داخل کشور و هم خارج از کشور کاربردی است. مدیرعامل سرمایه‌گذاری غدیر، با بیان اینکه نگاه دولت به بورس یک نگاه مثبت است، گفت: دولت در پی این است که رشد بازار سرمایه پایدار باشد. از آنجایی که بازار سرمایه بخش مهمی از اقتصاد است، اگر در اقتصاد رشد و تحرک ایجاد شود به تبع آن بورس هم رشد خواهد کرد.
سیاست‌های منفعل
بهروز زارع، مدیرعامل تامین سرمایه سپهر با بیان دیدگاه خود از چشم‌انداز بازار سرمایه در نیمه دوم سال افزود: یک بخش از اتفاقی که در بورس افتاد مربوط به شرایط اقتصادی داخلی و بخش دیگر، مربوط به مسایل اقتصادی بیرون از ایران بود. مساله‌ای که مربوط به خارج از کشور بود در حوزه‌هایی مثل نفت، گاز، پتروشیمی، فلزات‌اساسی و وضعیت اقتصاد جهانی در نیمه 2016 یا 2017 است که اکنون تغییر معناداری در آن دیده نمی‌شود. طبیعی است شرکت‌هایی که در این حوزه‌ها فعالیت می‌کنند از این قضیه متاثر شوند، مثلا اگر قیمت جهانی نفت تغییرکند فرآورده‌های پتروشیمی و فلزات اساسی به تبع آنها دچار مشکلات اساسی خواهند شد. از سویی دیگر بحث داخلی هم فقط به این چند صنعت منتهی نمی‌شود.
اتفاقاتی که ناشی از آزاد‌سازی و انتقال وجوه از خارج به داخل کشور است یا بالعکس می‌تواند باعث ورود تکنولوژی‌های تازه شود. زارع در ادامه اظهار داشت، مشکلات گذشته بازار سهام کماکان باقی‌مانده، البته انتظار رفع آنها در کوتاه‌مدت هم غیر‌منطقی است. افزون بر این، مشکلات مربوط به حوزه‌های تامین منابع مالی و سرمایه در گردش شرکت‌ها به دلیل کند شدن گردش عملیاتی و کاهش میزان فروش آنهاست. همانطوری‌که انتظار می‌رفت تا در نیمه نخست سال با تغییرات معنادار قابل توجهی در این حوزه‌ها رو‌به‌رو نشویم، اکنون هم به نظر نمی‌رسد در نیمه دوم سال‌جاری هم فضای فعلی دستخوش تغییرات اساسی شود. از سویی دیگر، بعضی اوقات عکس‌العمل بیش از حد انتظار روی اخبار مثبت یا منفی و شرایط اقتصادی ذات بازار سهام است. فارغ از اینها اگر از این نوسانات مقطعی بگذریم به نظر می‌رسد تا پایان سال تغییرات اساسی مشاهده نشود. مدیرعامل تامین سرمایه سپهر، در ادامه به تحلیل راهکارهایی برای رونق بازار سرمایه پرداخت و اظهار داشت: نکته مهم این است که باید برای بازگشت رونق به بورس، وضعیت کلان اقتصادی بهبود پیدا کند. همچنین، فارغ از مسایل اقتصادی در سال‌های گذشته در توسعه زیرساختها خوب عمل نکرده‌ایم و بازار‌ها بدون ابزارهای مدیریت ریسک توسعه پیدا نمی‌کنند. همچنین در توسعه بازار باید شاخص‌های بیشتری را وارد بورس کنیم و حجم معاملات افزایش پیدا کند اما ما فقط معادل اینها را انجام دادیم که البته این برنامه‌ها لازم است اما کافی نیست. ما نتوانستیم ساختارهایی را بسازیم که منجر به توسعه سهام شناور در بازار سهام شود.
همچنین، نتوانستیم در بازار سهام، خدمات حرفه‌ای مانند بازار‌گردان‌ها را ایجاد کنیم. این موضوع باعث می‌شود هم حجم معاملات کاهش پیدا کند و هم در کنترل عکس‌العمل‌های بازار چه منفی و چه مثبت موفق نباشیم. در سال‌های پیش برای معاملات سهام، توسعه چنین زیرساختها یا ابزارهای کنترل ریسک را نداشتیم. مثلا فیوچر سهم را به خاطر مسایل خیلی کوچک و پیش‌پا افتاده نتوانستیم توسعه بدهیم چون وقتی بازار خوب است کسی از این ابزار‌ها استفاده نمی‌کند، روزی هم که بازار خراب است کسی اصل سهم را نمی‌خرد. بهروز زارع در ادامه افزود: وقتی شاخص رشد پیدا کند این رشد خبر مثبتی نیست. بعضی وقت‌ها جهش شاخص بورس، نشانه این است که ما در مدیریت بازار ناتوان هستیم و به دنبال آن بازار حبابی بزرگ می‌شود. از سویی دیگر، زمانی هم که شاخص ریزش پیدا می‌کند لزوما خبر بدی نیست، چراکه این اتفاق ممکن است همچنان ناشی از آن باشد که ما قدرت کنترل بازار سهام را نداریم. اگر ما بعد از بهبود وضعیت کلان اقتصادی، روی توسعه زیرساختها تمرکز کنیم توسعه بازار را در پی خواهد شد. در شرایط حاضر همه تخم‌مرغ‌ها را در سبد ظرفیت‌های کلان اقتصادی و سیاسی چیده‌ایم که وقتی خوب باشد وضع بازار خوب است وقتی بد باشد وضعیت بازار بد می‌شود. بهروز زارع، در ادامه نگاه متفاوت دولت به سیستم بانکی نسبت به بورس را به چالش کشید و افزود: ما در یک دوره گذار از اقتصاد دولتی (اقتصاد بسته) به سوی اقتصاد باز زندگی می‌کنیم. از آن زمانی که قوانین بالا دستی تغییر کرد هنوز به اندازه یک دهه سپری نشده است. یعنی اینکه هنوز فضای آزاد اقتصادی را تجربه نکرده ایم.
در همین حال وقتی اقتصاد این‌گونه است دولتمردان چه در عملکرد و چه در قانونگذاری کلا با رویکرد اقتصاد دولتی عمل می‌کنند. طبیعی است که در یک همچنین چارچوبی اتفاق اثرگذاری به وجود نمی‌آید. عملا خیلی از سیاست‌هایی که در بانک مرکزی اتخاذ می‌شود در جای خود ممکن است اصولی و صحیح باشد اما احتمالا از سیاست‌های ضد توسعه بازار سرمایه هستند چراکه این تصمیمات از پیش طراحی شده با نگاه اقتصاد دولتی در یک دایره بسته تکرار می‌شود. همچنین، بحث قیمت‌گذاری و کنترل قیمت‌ها مقوله‌ای است که با فلسفه اقتصاد باز هم‌خوانی ندارد. انتظار دولت این بود که همه چیز را کنترل کند اما فعلا همه چیز در تضاد دنبال می‌شود و تغییرات به کندی پیش می‌رود.
پیش‌شرط رونق
سیدابراهیم عنایت، مدیرعامل کارگزاری پارسیان با تاکید بر اینکه باید در انتظار اتفاق‌های تازه‌ای در بازار سهام باشیم، اظهار داشت: امکان دارد شرکت‌ها عملکرد بهتری نسبت به نیمه اول سال داشته باشند و در زمینه تولید و فروش و درآمد نسبت به سال 94 بهتر عمل کنند که اگر این جهش در صورت‌های مالی شش ماهه منعکس شود می‌تواند اثر مثبتی روی بازار داشته باشد. ابراهیم عنایت در ادامه گفت: با توجه به اینکه بخش زیادی از سهام شرکت‌ها در ماه‌های اخیر با افت مواجه شده، فرصت مناسبی را برای سرمایه‌گذاری از سوی فعالان بازار به وجود آورده است. موضوع دیگر، بودجه سال 96 دولت است که در اواخر آذر‌ماه تقدیم مجلس می‌شود و این موضع که دولت به چه بخش‌هایی از اقتصاد و صنعت توجه دارد یا چه برنامه‌ای برای مسایل زیرساختی دارد در آن دیده می‌شود که می‌تواند در بازار سرمایه هم موثر باشد. مدیرعامل کارگزاری پارسیان در ادامه درباره راهکارهایی که سبب رونق بخشی بورس می‌شود، گفت: بورس آیینه اقتصاد کشور است و اگر اقتصاد رو به بهبود باشد اثر مستقیمی بر بورس می‌گذارد. پس شرط اول این است که اقتصاد کلان بهبود پیدا کند. از آنجایی که بخش عمده‌ای از شرکت‌ها تولید‌کننده مواد‌خام یا محصولاتی مثل پتروشیمی، نفت، فرآورده‌های نفتی، سنگ‌آهن و مس هستند، بهبود وضعیت اقتصاد جهانی روی قیمت این محصولات موثر است و شرکتهای بورسی هم منتفع خواهند شد. مدیرعامل کارگزاری پارسیان با اشاره به این مساله که مسولان بازار سرمایه فقط می‌توانند با تسهیل شرایط، زمینه‌های توسعه و رونق را به وجود آورند، گفت: اگر نظارت در بازار سرمایه دقیق‌تر صورت بگیرد شفاف شدن این بازار در نهایت می‌تواند به عمیق شدن آن کمک کند. سید ابراهیم عنایت، در رابطه با نگاه دولت به بورس و تفاوت آن با نگرش به سیستم بانکی گفت: باید بپذیریم، اقتصاد ما بانک محور است و نقشی که بانک‌ها در توسعه و رشد اقتصادی دارند، بورس ندارد. واقعیت این است که بانک‌ها منابع مالی مورد نیاز را برای سرمایه در گردش شرکت‌ها تامین می‌کنند و تامین‌کننده منابع مالی مورد نیاز برای توسعه، سرمایه‌گذاری، کارآفرینی و صنعتگری هستند که بازار سرمایه نمی‌تواند فعلا این نقش را بر عهده بگیرد.
جهش 10 هزار واحدی شاخص
پیش‌بینی دولت، افزایش تورم در نیمه دوم سال است. هاشم باروتی، مدیرعامل کارگزاری پارس ایده بنیان در ترسیم چشم‌انداز بازار سهام درنیمه دوم سال‌جاری گفت: پیش‌بینی دولت، افزایش تورم به منزله ورود نقدینگی به اقتصاد کشور است که منجر به افزایش قیمت سهام خواهد شد. از سویی دیگر مساله انتخابات هم بر آینده بازار از این جهت موثر است که دولت روحانی آخرین ماه‌های دوره نخست ریاست‌جمهوری را سپری می‌کند و برای گزارش‌دهی به مردم نیاز دارد تا بتواند شاخص‌های اقتصادی را مثبت نشان دهد. بر همین اساس پیش‌بینی می‌شود احتمالا شاخص بورس نزدیک به 10 هزار واحد رشد را تجربه کند و به تبع آن شاهد بهبود وضعیت بازار سهام باشیم. افزون بر این، در بعد بین‌الملل، ایران در حال مذاکره با کشورهای اروپایی و آمریکایی، برای برداشته شدن محدودیت‌های تجاری و بین‌المللی است که در این صورت می‌توانیم به ورود سرمایه‌گذار خارجی به داخل کشور امیدوار باشیم.
بر این اساس، موضوع بهبود روابط بین‌الملل منجر به این می‌شود که شرکتهای بورسی در شفافیت بیشتری نسبت به بقیه شرکتهای غیر‌بورسی قرار گیرند و در جذب سرمایه‌گذاری‌ها عملکرد بهتری داشته باشند. در نتیجه نگاه من این است که نسبت به نیمه اول سال، در نیمه دوم سال وضعیت بهتری خواهیم داشت. باروتی درباره راهکارهایی که سبب رونق بیشتر بورس در نیمه دوم سال‌جاری می‌شود گفت: سیاست‌های انقباضی دولت را تجربه کردیم و اگر به منظور خروج از رکود اقتصادی، بخواهیم به سمت سیاست‌های انبساطی حرکت کنیم، باید با تامل بیشتری این کار را انجام دهیم. به همین دلیل در شرایط فعلی، اگر بازار نیازمند یک اتفاق خاص باشد، دولت باید سرمایه‌گذاری‌ها و قرار‌دادهایی که با کشورهای دیگر بسته است را در برخی از صنایع اجرایی کند. در پیش‌بینی روند آتی بازار همه منتظر این هستند که مثلا آیا قراردادهای شرکت خودرویی با شرکتهای اروپایی یا قراردادهای شرکتهای معدنی با شرکت‌هایی که از کشورهای اروپایی آمدند نهایی می‌شود یا خیر. در شرایط فعلی بازار نیاز به چند شوک مثبت دارد و با توجه به پیگیری‌هایی که دولت و وزارت امور خارجه و وزارت امور اقتصادی و دارایی انجام می‌دهند اگر با مشکل خاصی در روابط بین‌الملل مواجه نشویم ممکن است این مسایل هم حل شود. مدیرعامل کارگزاری پارس ایده‌بنیان در رابطه با نوع نگاه دولت به بورس اظهار داشت: این مشکل اساسی اقتصاد کشور است چراکه واقعا وارد فاز اقتصاد آزاد و رقابتی نشده‌ایم و نقش بازی کردن با واقعیت خیلی متفاوت است. این تحلیگر بازار سرمایه در ادامه افزود: در کشورهای توسعه‌یافته اولین صنعت پربازده، بیمه و بعد بازار سرمایه و در نهایت بانک‌ها هستند. در صورتی‌که در ایران با توجه به تبلیغاتی که انجام می‌شود، اولین چیزی که به ذهن مردم و دولت می‌آید بانک است.
اگر این تبلیغات در راستای بازار سرمایه باشد مردم به جای فرهنگ پس‌انداز با فرهنگ سرمایه‌گذاری آشنا می‌شوند. از سویی دیگر دولت در ایران یک دولت فربه و قیم‌مآبانه و علاقه‌مند به تصمیم‌گیری در همه امور اقتصادی است. دولت می‌خواهد مردم پولشان را در بانک بگذارند تا بتواند برایشان تصمیم‌گیری کند در صورتی که در همه کشورهای توسعه‌یافته این مردم هستند که برای سرمایه یا پس‌انداز خودشان تصمیم می‌گیرند و آن را به سمت حوزه‌های تولید و خدمات هدایت می‌کنند.