طی سال‌های اخیر با آنکه شاهد رشد صادرات در بخش پتروشیمی در مقایسه با سال‌های تحریم بوده‌ایم، اما در مجموع متناسب با اسناد بالادستی صادرات کشور نتوانسته آن طور که باید و شاید در مسیر درست گام بردارد و ارزآوری را که انتظار می‌رود با توجه به ظرفیت و توانایی کشور به ارمغان آورد. درست است که طی این سال‌ها تحریم‌های غرب علیه کشور همچون سدی در برابر اقتصاد کشور و به تبع صادرات قرار گرفته بود و ما سهم زیادی از بازارهای هدف خود را از دست دادیم، اما در شرایط فعلی که حدود یک سالی است از توافق برجام می‌گذرد، انتظار می‌رود تیم اقتصادی کشور همچون تیم سیاسی و دیپلماسی وارد میدان شده و با برداشتن مشکلاتی همچون ارتباطات بانکی، بیمه‌ای، گشایش‌های اعتباری و... راه را برای تولید‌کننده و صنعتگر باز کند.
مساله آن است که بخش عمده‌ای از 41 درصد رشد صادرات غیر‌نفتی که اخیرا در گزارش‌ها برای 6 ماهه 95 در مقایسه با مدت مشابه سال قبل اعلام شده مربوط به صادرات مواد خام پتروشیمی و کالاهای واسطه‌ای این صنعت است. این در شرایطی است که دو چالش اساسی در این بخش وجود دارد؛ نخست جزیره‌ای عمل کردن بخش بالادستی نسبت به پایین‌دستی است که هر کدام ساز خود را می‌زنند و به نظر می‌رسد حتی در این دو بخش تضاد منافع جای نزدیکی منافع را گرفته باشد که باید گفت این امر زنگ خطری جدی برای این صنعت به شمار می‌رود. چالش دوم، ضعف بیش از حد صنایع پایین‌دستی در بازارهای جهانی است که این ضعف هم از جانب بخش بالادستی و هم دولت تشدید می‌شود. با این حال توانایی بخش پایین‌دستی برای عبور از شرایط سخت فعلی کم نیست. در این بین بررسی چالش‌های صادراتی صنایع پایین‌دستی را با مدیرعامل یکی از شرکت‌های نمونه صادراتی در بخش پایین‌دستی مطرح کرده‌ایم و نظر وی را در این رابطه جویا شده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
دوستان سیاسی؛ دوستان اقتصادی
مدیرعامل و رئیس هیات‌مدیره شرکت پلاستیک‌کار، صادرکننده نمونه سال 95 بخش پایین دستی صنعت پتروشیمی درخصوص چالش‌های صادرات محصولات پتروشیمی در این بخش صنعت گفت: واقعیت امر این است که طی سال‌های اخیر به‌طور کلی صادرات ایران دچار چالش شده است و با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کند. هوشنگ پارسا افزود: در سال‌های گذشته به دلیل تحریم‌های غرب علیه کشورمان بخش صنعت نتوانست آنطور که باید و شاید تکنولوژی، ماشین‌آلات، دانش فنی و مهندسی و... را به‌روز کند و در کنار این موارد مشکلاتی که در چرخه تولید، تهیه خوراک، سیستم بانکی و... وجود دارد باعث شد قیمت تمام‌شده محصولات تولیدی ما بالاتر از محصولات رقابتی سایر کشورها باشد و ما سهم زیادی از بازارهای هدف خود را از دست بدهیم. پارسا می‌گوید: به باور من کشورهای دوست سیاسی ما، کشورهای دوست اقتصادی ما نیستند و در امر معامله با کشور ما با مصوب کردن تعرفه‌هایی برای کالاهای وارداتی‌شان باعث می‌شوند خریدار علاوه بر قیمت تمام‌شده محصول هزینه دیگری را هم پرداخت کند و بالطبع با این روند بسیاری از مشتریان ما را می‌گیرند.تولید‌کننده نمونه بخش پایین‌دستی صنعت پتروشیمی درخصوص سیستم‌های حمایت‌کننده‌ای همچون صندوق ضمانت صادرات، توسعه تجارت و... در بخش صادرات گفت: در اینکه همه مدیران تمایل به بهبود و تسهیل روند صادرات دارند شکی نیست، اما در عمل می‌بینیم که این اهرم‌ها آنطور که باید و شاید نتوانستند تسهیل‌کننده باشند.وی در ادامه تصریح کرد: به باور من باید سازمانی سکان هدایت این بخش را بر عهده بگیرد که ضمانت اجرایی و قدرت لازم را داشته باشد و بتواند همه دستگاه‌ها را تحت‌کنترل قرار داده و بر آنها نظارت داشته باشد و برنامه نهادهای مختلف را در بخش صادرات هماهنگ کرده تا همه ارگان‌ها در یک مسیر و موازی با هم برای رسیدن به یک هدف تلاش کنند.
هوشنگ پارسا درخصوص نقش برجام در رشد صادرات گفت: من به شخصه طرفدار دولت یازدهم هستم و برجام را اتفاق مهم و مثمر‌ثمری تلقی می‌کنم، اما نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که در این جریان تیم سیاسی و دموکراسی کشور به درستی به وظیفه خود عمل کرده است و به باور من وقت آن رسیده که تیم اقتصادی بیش از پیش برای رفع مشکلات تلاش کند.وی در ادامه تشریح کرد: با اینکه حدودا چند‌ماهی از امضای توافق نامه برجام می‌گذرد، هنوز هم در امور بانکی، بیمه‌ای و گشایش‌های اعتباری مشکلاتی وجود دارد که این امر هم باعث می‌شود رایزنی‌های تولیدکنندگان ما با مشتریانمان به نتیجه‌ای نرسد و آنها برای تامین نیاز خود سراغ عرضه‌کنندگان دیگر بروند. پارسا می‌گوید: این در حالی است که رقبای ما برای جذب مشتری و به‌دست آوردن سهم بازارها تسهیلات زیادی به مصرف‌کنندگان می‌دهند. به‌طور مثال بعضا می‌بینیم برخی از کشورهای رقیب خطوط اعتباری 6 ماهه به مشتریان خود می‌دهند و این در حالی است که تولیدکنندگان ایرانی در شرایط فعلی به دلیل مشکلاتی همچون نقدینگی توان این کار را ندارند و این امر هم باعث می‌شود بخش‌های مهمی از بازارهای هدف از دست بروند.
صادرات در انتظار حمایت‌های دولتی
این صادرکننده برتر بر این باور است که برای رفع مشکلات این‌چنینی باید حمایت‌های دولتی و بانکی به‌وجود بیاید و بانک مرکزی در نقش تامین‌کننده مالی وارد زمین بازی شده و بخشی از مسوولیت‌ها را بر عهده بگیرد تا با اعتبار بخشیدن به تولیدکنندگان، آنها را در مقابل رقبای خود حمایت کند تا به این طریق زنجیره صادراتی و اقتصادی کشور به‌صورت فعال‌تری به‌کار خود ادامه دهد و رشد یابد.وی در ادامه گفت: اگر در مسیر حرکت تعصبات کنار گذاشته شود، به‌طور قطع برجام توفیقی برای کشور ما به حساب می‌آید.این فعال اقتصادی درخصوص ریسک‌های موجود در صنایع پایین‌دستی پتروشیمی گفت: یکی از مشکلاتی که صنایع پایین‌دست پتروشیمی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند آن است که اهداف این صنایع با مجتمع‌های پتروشیمی در یک راستا قرار نگرفته‌اند و ارتباط خوبی میان این دو بخش ایجاد نشده است.
پارسا افزود: به‌عنوان مثال با اینکه در کشور ما نرخ ارز رسمی تعریف شده است اما تولید‌کننده‌های صنایع پایین‌دستی از تیرماه سال 92 با نرخ آزاد مواد اولیه خود را تامین می‌کنند. زمانی که مجتمع‌های پتروشیمی اقدام به فروش محصولات خود به داخل کشور می‌کنند، به دلیل اینکه باید مالیات بر ارزش افزوده و مالیات بر درآمد را پرداخت کنند (قوانینی که در صادرات از آنها معاف هستند) قیمت‌های بالاتری برای تولیدکنندگان داخلی تعریف می‌کنند و اینجا است که تولیدکنندگان پایین‌دستی این صنعت در همین ابتدای کار یک قدم عقب‌تر از تولیدکنندگان خارجی هستند و بالطبع قیمت تمام شده محصولات آنها بالاتر می‌رود و رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی با همتایان خارجی کم می‌شود و این علت باعث می‌شود ارزآوری تولیدکنندگان ایرانی از رینگ‌های صادراتی کم شود و در نهایت نمی‌توانند دانش فنی، ماشین‌آلات، تکنولوژی و... را به‌روز کرده و با گذشت زمان به راحتی از صحنه‌های جهانی و بین‌المللی حذف خواهند شد.هوشنگ پارسا می‌گوید: این امر باعث می‌شود که ما برای خود رقیب بتراشیم و کشوری همچون ترکیه سهم زیادی از بازار کالاهای ما را در دست بگیرد.مدیرعامل شرکت پلاستیک‌کار بر این عقیده است که اگر می‌خواهیم صنایع پایین‌دستی پتروشیمی ما رشد کنند، باید صادرات بالادستی محصولات پتروشیمی به کشورهای خارجی معاف از مالیات نباشد تا به این ترتیب انگیزه آنها برای صادر‌کردن برابر با عرضه در بازارهای داخلی شود و صنایع پتروشیمی به فکر توسعه صنایع پایین‌دستی بیفتند یا حداقل در بازارهای داخلی هم با قیمت‌های مناسب‌تری به توسعه محصولات خود بپردازند و جهتی که صادرات کشور ما در صنعت پتروشیمی ارزان‌تر از فروش داخلی است عکس شده و فروش داخلی از صادرات پیشی می‌گیرد و این مساله به‌عنوان یک اهرم کمک‌کننده است.
چالش‌های درونی صنعت پتروشیمی
وی در ادامه به صنعت پتروشیمی کشور به‌عنوان یکی از صنایع مزیت‌دار اشاره و تصریح کرد: علاوه بر مشکلات تهیه مواد اولیه و قیمت تمام‌شده بالا، طی سال‌های اخیر در این صنعت هم مشکل چند‌صدایی، رقابت منفی و رقابت مخرب را شاهد هستیم. هر بنگاهی با هر اندازه‌ای وارد این بازارها می‌شود، این امر باعث شده هم روند قیمتی کالاها به هم بخورد و هم کالاهایی با کیفیت‌های پایین با برند ایرانی وارد بازارهای هدف ما شوند.وی در ادامه تصریح کرد: این اتفاق باعث می‌شود که ما سهم زیادی از این بازارها را از دست بدهیم؛ کما اینکه طی سال‌های اخیر دیدیم که بسیاری از بازارهای ما به دست رقیبانی همچون ترکیه افتاد. به باور پارسا بازارهای صادراتی بازارهایی کاملا رقابتی هستند و در شرایطی که محصولات به فراوانی و با کیفیت‌های متفاوت تولید می‌شوند، اگر در بخش صادرات قصور و کوتاهی کنیم و به الفبای این بخش بی‌توجه باشیم، یا به راحتی بازار را از چنگ ما در‌می‌آورند یا کلاهی بزرگ بر سر ما می‌گذارند.وی درخصوص اینکه کدام یک از بازارهای صادراتی برای ما ارزشمندتر و سودآورتر هستند، گفت: بیشتر صادرات ما در این بخش مربوط به کشورهای منطقه به‌ویژه عراق است. اما ذکر این نکته را در اینجا ضروری می‌دانم که اگر قراردادی را که به سبب آن صادرکننده ملی شناخته شدم نبسته بودم، در شرایط خوبی قرار نداشتیم.پارسا افزود: با شرایطی که در حال‌حاضر بر فضای اقتصادی و تجاری کشور حاکم است صادرات ما روز به روز تحلیل می‌رود و کوچک‌تر می‌شود. اگر بخواهیم رفاه اجتماعی را تجربه کنیم و با اشتغال‌زایی هم از نیروی متخصص و جوان کشور خود بهره ببریم و رونق اقتصادی را به‌وجود آوریم، باید دولتمردان ما چاره‌ای بیندیشند و از اهرم‌های قوی‌تری برای سر و سامان دادن به این اوضاع استفاده کنند.