پس از توافق اخیر وزیران عضو سازمان کشورهای تولید کننده و صادر کننده نفت (اوپک) برای کاهش 4.5 درصدی تولید نفت این سازمان، تحلیل‌های متعددی درباره این اتفاق مهم و نقش ایران در این توافق منتشر شد.
پس از فروکش کردن موج اخبار و تحلیل‌های عمدتا احساسی درباره این توافق مهم، نوبت به تحلیل‌های کارشناسی‌تر و منطبق با مولفه‌های واقعی موثر بر استراتژی‌های نفتی رسیده است.
در این باره، محمد صادق معماریان، کارشناس بازارهای انرژی و رئیس سابق اداره بررسی‌های بازار نفت وزارت نفت ایران در یادداشتی برای خبرگزاری فارس نوشت:
علیرغم تمامی تلاش و توطئه‌های رسانه های غربی جهت تضعیف نقش اوپک در مدیریت بازار نفت و فراهم نمودن سقوط قیمت‌های نفت، همانگونه که پیش‌بینی می‌شد، این بار عقلانیت جمعی اوپک به ویژه اعضای بنیانگذار آن به ثمر نشست و اوپک با تصویب کاهش 2.1 میلیون بشکه در روز از تولید خود در اجلاس ماه نوامبر وین ثابت کرد که این سازمان ظرفیت عملکرد بسیار بالایی دارد. پس از گذشت 8 سال (از سال 2008 تا کنون) سرانجام این توافق تاریخی برای کنترل و مدیریت بازار نفت صورت گرفت که دستاوردهای آن را می‌توان بسیار فراتر از مناسبات منطقه‌ای ایران و عربستان ارزیابی نمود:
- این موفقیت بدون همراهی کشورهای تولید کننده غیر اوپکی و خصوصا روسیه امکان پذیر نبود. با آشفتگی بازار نفت از 2014 تا کنون، کشورهای تولید کننده غیر اوپکی و خصوصا روسیه نیز هیچ چاره‌ای جز قبول نقشی فعال‌تر در کنترل و مدیریت بازار نفت در کنار اوپک نداشتند. بدین ترتیب یک اجماع اولیه برای ایجاد همکاری‌های جدی‌تر بین کشورهای تولید کننده غیراوپکی با اوپک در عمل شکل گرفت.
- در مورد تراز بازار نفت، با تصویب کاهش 2.1 میلیون بشکه در روز از تولید اوپک (از سطح 33.7 به 32.5 میلیون بشکه در روز) بعلاوه کاهش همزمان کشورهای تولید کننده غیر اوپک برابر 600 هزار بشکه در روز، جمعا با 1.8 میلیون بشکه در روز، کل عرضه مازاد در بازار از بین خواهد رفت. اگرچه سطح ذخیره‌سازی‌های نفت در انبارها همچنان بالاست ولی روند ذخیره‌سازی‌ها متوقف و حتی تا حدودی از میزان ذخیره‌سازی‌ها کاسته خواهد شد.
- به لحاظ قیمتی، پیش‌بینی می‌شود در صورت تحقق کاهش جمعی 1.8 میلیون بشکه در روز(قابل اجرا از ابتدای 2017) و با توجه به تقاضای زمستانی نفت، قیمتها به آسانی تا سطح 60 دلار در بشکه صعود نمایند. همانگونه که قیمت شاخص‌های نفت خام دریای شمال و دبلیو تی ای- WTI بلافاصله پس از اعلام توافق از مرز 50 دلار در بشکه گذشتند. معذالک با عنایت به زمان لازم برای تاثیر کاهش و میزان آن در عمل، قیمتها می تواند بین 50 تا 60 دلار در بشکه نوسان نماید.
- اگرقرار بود بار مجموع کاهش 1.8 میلیون بشکه در روز را اوپک به تنهایی تحمل کند، تولید اوپک می‌بایستی از 33.7 به 31.9 میلیون بشکه در روز یعنی به زیر سقف تاریخی 32 میلیون بشکه در روز کاهش می‌یافت. سقفی که از زمان تاسیس آن در 1960 تا ماه‌های اخیر هیچ‌گاه نتوانسته بود از آن عبور کند. بدین ترتیب تمامی دست آوردهای اوپک برای کسب سهم بازار در قالب بحران قیمتی ایجاد شده در سال‌های اخیر از بین می رفت.
- مع الوصف، در مقایسه رقم تولید کشورهای دخیل در سیاست کاهش (پس از کسرکاهش توافق شده برابر 1.8 میلیون بشکه در روز) بر پایه تولید ماه اکتبر 2016 با رقم تولید این کشورها بر پایه ماه ژانویه (مبنای طرح اولیه فریز نفتی)، به آسانی می‌توان دریافت که این کشورها در این مدت چند ماهه با عملکردی غیر حرفه‌ای، فقط خودشان را از مزیت قیمت های بالاتر محروم نمودند. شایان ذکر است در خلال این مدت کشورهای تولید کننده نفتی متعدد اوپکی و غیر اوپکی نظیر لیبی، آذربایجان، مصر، عربستان، نیجریه، ونزوئلا و روسیه متقاضی دریافت وام از صندوق بین المللی پول- IMF شده اند!
- همان گونه که اشاره شد این پیروزی حاصل تلاش جمعی اعضای اوپک و غیر اوپکی‌ها و اولین تجربه در نوع خود طی نیم قرن اخیر می‌باشد. در این پروسه کشورهای اوپک فاتح اصلی بوده و توانستند مجددا اراده جمعی خویش را در مدیریت و کنترل بازار نفت به منصه ظهور برسانند و ثابت کنند که عملا از عقلانیت جمعی بسیار فراتر از فضای کشورهای جهان سوم برخوردار هستند. امید است بتوان از این عقلانیت ایجاد شده در جهت تنش زدایی و حل و فصل سایر مشکلات منطقه‌ای نیز بهره جست.
محمد صادق معماریان