بورس کالا ؛ تبدیل کالا به اوراق در مسیر توسعه اقتصادی

یکی از اقدامات توسعه ای بورس کالای ایران که با اجرای سیاست قیمت تضمینی محصولات کشاورزی و همچنین آغاز معاملات گواهی سپرده سکه طلا از سال گذشته در مسیر رشد قرار گرفت، تبدیل معاملات کالاها به اوراق بهادار است که مزیت های زیادی هم دارد.
                                 
معاملات اوراق بهادار مبتنی بر کالا به این دلیل فراهم شده است که تولیدکنندگان بتوانند کالای خود را در انبار استانداردی ذخیره کرده و قبض کالای انبار شده‌ی خود را در سیستم سپرده‌گذاری، سپرده و سپس تبدیل به اوراق بهادار کنند تا قابلیت معامله داشته باشد زیرا در گذشته تولید کنندگانی که نیاز به تامین نقدینگی داشتند باید ابتدا کالای خود را به فروش می رساندند اما گاهی کالای آنها به فروش نمی‌رسید و مجبور به ذخیره کالا در انبار می‌شدند.

از سوی دیگر تبدیل شدن کالا به اوراق بهادار این امکان را برای صندوق‌های سرمایه‌گذاری فراهم می کند تا بتوانند با سرمایه‌گذاری بر روی این اوراق، امکان تامین مالی بازار کالایی را از طریق بازار سرمایه فراهم کنند.

بر اساس مطالعات فائو، وجود یک بستر قانونی و مقرراتی که بتواند چارچوبی را ایجاد کند که در بستر آن اوراق بهاداری تحت عنوان قبض انبار تولید شود، از اهمیت بسزایی برخوردار است زیرا قبض انبار و گواهی سپرده کالایی می‌تواند به توسعه بخش کشاورزی در دوران‌گذار از حمایت‌های مداخله جویانه دولت به سیاست‌های حمایتی مبتنی بر نظام بازار کمک کند.

احساس نیاز به این اوراق بهادار سبب شد تا بورس کالای ایران با الگوبرداری از بورس‌های معتبر جهانی نظیر بورس فلزات لندن و بورس کالای شیکاگو و بومی‌سازی آن بر اساس شرایط داخلی، به دنبال راه‌اندازی معاملات گواهی سپرده کالایی باشد.

این پیگیری‌ها با مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار به ثمر رسید و با معافیت معاملات این اوراق از مالیات ، نخستین گواهی سپرده کالا بر روی سکه طلا در اواخر سال گذشته آغاز شد تا سرفصلی برای ورود این ابزار به بخش‌های کشاورزی و صنعتی و کالاهایی که در بورس کالای ایران معامله می‌شوند، فراهم شود.

ویژگی های گواهی سپرده کالایی

از ویژگی های مهم گواهی سپرده کالایی این است که مانند دیگر اوراق بهادار از امکان معاملات پیوسته ثانویه برخوردار است و قابلیت انبارداری ایجاد می‌کند، به این صورت که پس از ورود کالا به انبارهای مورد تایید بورس کالای ایران، در صورت برخورداری کالاهای مزبور از استانداردهای لازم، کالا تحویل و سپس برای آن قبض انبار صادر می‌شود.

صاحب کالا پس از تودیع کالای خود در انبار و دریافت گواهی سپرده کالایی می‌تواند این ورقه بهادار را همانند سایر اوراق بهادار نظیر سهام در بازار ثانویه معامله کرده و یا نزد شبکه بانکی برای اخذ تسهیلات وثیقه کند.

امکان توثیق این اوراق نزد شبکه بانکی برای دریافت تسهیلات به تولیدکننده این امکان را می‌دهد به پشتوانه کالای تولیدی خود اقدام به تامین مالی کند که این موضوع از اهمیت بسزایی در کمک به توسعه بخش کشاورزی برخوردار است.

زیرا کشاورزان می‌توانند پس از برداشت محصول و تودیع آن به انبار پذیرش شده از سوی بورس، قبض انبار قابل توثیق نزد شبکه بانکی دریافت کنند. با این اقدام کشاورزان می‌توانند با وثیقه کردن قبض انبار و اخذ تسهیلات اقدام به تامین هزینه‌های زندگی و سرمایه‌گذاری کنند. چراکه اغلب مشکلات مالی و عدم وجود زیر ساخت‌های انبارداری سبب فروش سریع محصول، بلافاصله پس از برداشت آن از سوی کشاورز می‌شود، ضمن اینکه بالا بودن حجم و ناگهانی بودن عرضه منجر به کاهش قیمت محصولات نیز می‌شود.

با بکارگیری این ابزار و گسترش آن، کشاورز می‌تواند با تامین مالی کوتاه‌مدت خود از محل عرضه محصول در فصل برداشت که از قیمت‌های پایینی برخوردار است، خودداری کند. بنابراین اجرای این سیاست در بخش کشاورزی می‌تواند آثار بسیار ارزشمندی بر توسعه این بخش در اقتصاد ایجاد کند.

این سیستم تولیدکنندگان را قادر می کند تا از فروش محصولات خود پس از برداشت تا رسیدن قیمت محصولات به حد مطلوب و بهینه خودداری کنند. بنابراین سیستم قبض انبار می‌تواند اعتبارات برای بخش کشاورزی فراهم کند و تجارت کشاورزی را بهبود ببخشد.

علاوه بر بحث تامین مالی، گواهی سپرده کالایی می‌تواند مشارکت کشاورزان خرده‌پا در بازار کالا را تسهیل کرده و منجر به کاهش تلفات محصول پس از برداشت به دلیل ایجاد امکان ذخیره‌سازی محصولات در انبارهای مجهز شود.

با توثیق این اوراق نزد شبکه بانکی، ریسک بانک در اعطای وام به کشاورزان از بین خواهد رفت ازاین رو تامین اعتبارات برای بخش کشاورزی تسهیل خواهد شد. توسعه زیرساخت‌های انبارداری در اثر اجرای این طرح می‌تواند به بهبود کیفیت محصولات کشاورزی منجر شود.

از سوی دیگر تعیین استانداردهای بورس برای پذیرش کالا باعث استاندارد محصولات تولید شده توسط کشاورزان می شود.

همچنین این اوراق می‌تواند به تسهیل تجارت بین‌المللی کشاورزی و بهبود معاملات در بورس‌های کالایی منجر شود.

تعدیل نوسانات قیمت فصلی محصولات کشاورزی پس از فصل برداشت و تولید اطلاعات قابل ارائه به مقامات دولتی درباره ذخایر محصولات کشاورزی کشور که می‌تواند در پیش‌بینی کمبود موادغذایی کمک کند از دیگر آثار انتشار این اوراق خواهد بود.

در صورت پیاده‌سازی معاملات آنلاین گواهی سپرده کالایی در محصولات کشاورزی، کشاورز می‌تواند محصول خود را با هزینه انبارداری اندک به سیستم انبارداری تحت نظارت بورس کالا منتقل و در مقابل گواهی سپرده کالایی دریافت کند. این گواهی سپرده یک برگه بهادار است که کشاورز می‌تواند با ارائه آن به سیستم بانکی به عنوان وثیقه تسهیلات دریافت کند و در زمانی که بازار به تعادل قیمتی رسید با فروش محصول خود تسهیلات دریافتی را بازپرداخت کند.

این امر، گام بزرگی در جهت برچیده شدن بساط واسطه‌ها از بازار محصولات کشاورزی خواهد بود. ابزار فوق برای بخش صنعت کشور نیز خصوصا در شرایط رکود فعلی کارایی بسیاری دارد.

گسترش این ابزار می‌تواند با شفاف کردن موجودی انبارهای کالاهای مختلف، اطلاعات سیاست‌گذاران کلان اقتصاد کشور را نیز درباره ذخایر کالایی کشور شفاف‌تر و تصمیم‌گیری‌ها و سیاست‌گذاری‌ها را برای آنها سریع‌تر و دقیق‌تر کند.

بر این اساس شرکت بورس کالا با همکاری سایر سازمان‌ها و ارگان‌های ذیربط، مسیر گسترش معاملات گواهی سپرده کالایی را ادامه خواهد داد.
از سوی دیگر یکی از کارکردهای جانبی این ابزار، توسعه سیستم انبارداری برای نگهداری بهتر محصولات است. همچنین با تولید اطلاعات در این بستر، نهاد ناظر که به واسطه عدم وجود اطلاعات کافی و دقیق توانایی برنامه‌ریزی برای مدیریت بازار را ندارد ، می‌تواند با بکارگیری اطلاعات مربوط موجودی انبارهای بازار را به نحو بهتری تنظیم کند.

مجموع این مزیت‌ها بورس کالای ایران را بر آن داشت تا برنامه پذیرش انبار در کشورهای هدف صادراتی ایران نظیر هند، عراق و کشورهای اروپایی با محصولات استاندارد را در دستور کار خود قرار دهند تا مصرف‌کنندگان این کالاها، به صورت مستقیم محصولات مورد نیاز خود را با تضمین‌های بورس و مکانیسم بازار از ایران خریداری کنند.

با توجه به اینکه اوراق‌بهادار مبتنی بر کالا نظیر اوراق سلف موازی استاندارد، اوراق گواهی سپرده کالایی، اوراق مشتقه کالایی، دیون ایجاد شده در معاملات بورس کالای ایران در حال توسعه هستند، می‌توان صندوق‌هایی را ایجاد کرد که این صندوق‌ها بر روی کالا و اوراق‌بهادار مبتنی بر کالاها سرمایه‌گذاری کنند.

ورود صندوق های سرمایه گذاری به گواهی سپرده کالایی

از این رو سازمان بورس در ابلاغیه اخیر خود صندوق های سرمایه گذاری را مجاز کردند تا در گواهی سپرده کالایی سرمایه گذاری کنند بر این اساس صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌توانند با اضافه کردن موضوع امکان سرمایه‌گذاری در گواهی سپرده کالایی در اساسنامه و امیدنامه خود، حداکثر تا 5 درصد از کل دارایی‌های صندوق را در این اوراق بهادار سرمایه‌گذاری کنند. بر این اساس نخستین مجوز ورود صندوق ها به معاملات گواهی سپرده کالایی برای صندوق سرمایه گذاری گنجینه آرمان صادر شد.

زمانی که گواهی سپرده کالایی همچون گواهی سپرده سکه طلا در بورس کالای ایران راه اندازی نشده بود، صندوق های سرمایه گذاری امکانی برای ورود به سرمایه گذاری در حوزه کالا نداشتند چراکه با دشواری های زیادی همچون بحث ورود به معاملات، تحویل کالاها، انبارداری، ریسک نگهداری و در مجموع با هزینه های بالایی روبه رو بودند اما امروز همه این موارد با راه اندازی گواهی سپرده کالایی برطرف شده و فرصتی مناسب برای ورود صندوق های سرمایه گذاری به حوزه کالا فراهم شده است.

بنابراین قرار گرفتن گواهی سپرده کالایی در کنار سایر اوراق در سبد دارایی سرمایه گذاران، باعث کاهش ریسک سرمایه گذاری می شود؛ ضمن اینکه تحلیل و سرمایه گذاری روی همان گواهی سپرده کالایی، ساده تر و قابل اتکاتر از سهام یا اوراق دیگر است.علاوه بر این معاملات گواهی سپرده کالایی، سرمایه‌گذاری بر روی کالاهای مختلف را تسهیل می‌کنند و صندوق‌ها می‌توانند در کنار سایر اوراق، روی گواهی سپرده کالا سرمایه‌گذاری کنند.

همچنین با رونق معاملات گواهی سپرده کالایی در بورس کالا و قرار گرفتن این اوراق در پرتفوی صندوق های سرمایه گذاری، می توان ابزارهای ترکیبی را برای گواهی سپرده کالا طراحی کرد. از سوی دیگر صندوق های سرمایه گذاری می توانند به منظور مدیریت ریسک خود از گواهی سپرده سکه طلا و همچنین قراردادهای آتی سکه به طور همزمان استفاده کنند تا ریسک خود در مقابل نوسانات را پوشش دهند.

لذا قرار گرفتن اوراق مبتنی بر کالا در کنار سهام و سایر اوراق در پرتفوی سرمایه گذاران اتفاق مبارکی بوده و اگر خوب مدیریت شود قطعا می تواند جذاب باشد و مورد استقبال قرار بگیرد؛ به طوری که در مورد بعضی شرکتهایی که از وضعیت کارآمدی مطلوبی برخوردار نیستند، سپرده کالایی می تواند بهتر از سهام شرکت معامله شود.