روزنامه فایننشال تایمز نوشت: در سال ۲۰۱۶ رکود در بازار نفت سبب شد اعضای اوپک با توافق برای نخستین کاهش تولید نفت از سال ٢٠٠٨ میلادی تاکنون، فعالان بازار را متحیر کنند.
پس از دو سال آزمودن همراهی با بازار آزاد، هزینه‌های ناشی از افت قیمت نفت بزرگترین تولیدکنندگان این کالا را وادار کرد که در سال ٢٠١٦ میلادی دست به دست هم دهند و برای نابودی عرضه مازاد تلاش کنند.
تولیدکنندگان نفت عضو و غیر عضو اوپک پس از ماه‌ها رایزنی و مذاکره سیاسی، توافق کردند که برای نخستین بار پس از آغاز بحران اقتصاد جهانی، تولید خود را کاهش دهند.
نفت سال ٢٠١٦ را در قیمت بالاتر از سطح ٥٠ دلار به پایان رساند که نزدیک به دو برابر نقطه قعری نزدیک به ٢٧ دلار است که در ماه ژانویه این سال محقق شده بود. اکنون صندوق‌های معاملاتی بیشترین امید را به استمرار شد قیمت نفت دارند. شمار روزافزونی از تحلیل‌گران و سرمایه‌گذاران باور دارند که توافق اوپک سبب کاهش سطح ذخیره‌سازی نفت در جهان خواهد شد و به شتاب گیری توازن در بازارهای جهانی کمک می‌کند.
پس از یک سال طاقت‌فرسا، اوپک به صحنه جهانی بازگشت و مسائل ژئوپولتیک، دوباره بر سیاست‌گذاری بازارهای نفت سایه انداختند.
جیسون بورداف، کارشناس مرکز سیاست‌های جهانی انرژی در دانشگاه کلمبیا، گفت: در سال ٢٠١٦ شاهد بازگشت اوپک بودیم؛ در تغییر رویکردی شدید، اعضای اوپک با یکدیگر همکاری کردند و با همراه کردن تولیدکنندگان نفت غیر عضو اوپک، توانستند کنشی داشته باشند که قوی‌تر و جدی‌تر از انتظارها بود.
این اقدام، منعکس کننده آسیبی بود که اعضای اوپک از افت قیمتها دیده بودند. بودجه کشورهای نفت‌خیز، دچار آسیب شدید شده بود و شرکت‌های نفتی بین‌المللی وادار شده بودند برای حفظ سودآوری، سرمایه‌گذاری خود را میلیاردها دلار کاهش دهند.
حتی عربستان که در سال ٢٠١٤ میلادی از سیاست افزایش تولید و فشار به رقیبان طرفداری کرده بود، لحن بلندپروازانه خود را تعدیل کرد. این کشور از دیگر تولیدکنندگان نفت نیز خواست که در کاهش تولید، با آن همراهی کنند و اعلام کرد اگر رقیبانش در درون و بیرون اوپک، به ویژه روسیه، تولید خود برای افزایش قیمت نفت تلاش کنند، این کشور نیز برای این کار آماده است.
به این ترتیب، زمینه برای نخستین کاهش تولید اوپک از سال ٢٠٠٨ میلادی به این سو و نخستین همکاری این سازمان با روسیه و دیگر تولیدکنندگان نفت غیر عضو اوپک، آماده شد. با این همه، در آغاز هیچ اطمینانی نبود که توافقی در این زمینه به دست آید.
در شرایطی که ایران پس از پایان تحریم از ماه ژانویه سال ٢٠١٦ میلادی برای افزایش صادرات خود آماده می‌شد و آژانس بین‌المللی انرژی درباره غرق شدن بازار در عرضه مازاد هشدار می‌داد، آلکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه، اعلام کرد برای بحث درباره محدودیت تولید، آماده دیدار با نمایندگان اوپک است.
یاسر الگیندی، کارشناس مؤسسه مشاوره مدلی، گفت: نخستین گام در راه بازسازی، اعتراف به وجود مشکل است؛ مهمترین رویداد سال ٢٠١٦ میلادی، توان عربستان و روسیه در چیرگی بر اختلاف‌های منطقه‌ای و سیاسی و تلاش برای جلوگیری از ادامه افت قیمت نفت بود.
در ماه فوریه سال ٢٠١٦ میلادی، روسیه و عربستان که بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان به شمار می‌آیند، توافق کردند که در صورت همراهی دیگر تولیدکنندگان، آماده‌اند که سطح تولید خود را تثبیت کنند. علی النعیمی، وزیر پیشین نفت عربستان، در آن زمان اعلام کرده بود که آن توافق آغاز فرایندی بود که تا ماه دسامبر امسال طول کشید.
با وجود افزایش حمایت علنی روسیه، دستیابی به توافق همچنان دور از دسترس به نظر می‌رسید.
پافشاری عربستان درباره لزوم حضور ایران سبب شد گفت‌وگوها برای توافق درباره تثبیت تولید نفت در ماه آوریل امسال در دوحه قطر، به شکست بینجامد. ایران در شرایطی که بر افزایش تولید و تلاش برای رساندن صادرات خود به سطح پیش از تحریم‌ها تمرکز داشت، برای همراهی با این توافق آماده نبود. حل این مشکل، نیازمند زمان و صبر اعضای اوپک بود.
بورداف گفت: ناکامی نشست دوحه مهم بود و نشان می‌داد رقابت ایران و عربستان جایگاهی ویژه دارد؛ دخالت سران دولت عربستان در آن زمان، به ما یادآوری کرد که مسائل ژئوپولتیک، در تعیین سیاست‌های نفتی نقش دارند.
در نشست اوپک در ماه ژوئن امسال، اعضای این سازمان همچنان درباره روش مدیریت بازار اختلاف داشتند. خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان، به طور علنی از لزوم «جهت دهی به بازار» سخن گفت.
به گفته پال هورسنل، کارشناس بانک استندرد چارترد، خالد الفالح گفتمان حاکم بر اوپک را از «تثبیت سطح تولید» به سوی «کاهش سطح تولید» تغییر داد.
با وجود ادامه گفت‌وگوها برای کاهش تولید، عربستان و دیگر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به افزایش تولید خود ادامه دادند. روسیه نیز تولید خود را به بالاترین سطح در دوران پس از فروپاشی شوروی رساند.
باب مکنالی، کارشناس مؤسسه آمریکایی راپیدان، گفت: روسیه و اوپک توانستند با استفاده از اظهارنظرهای جهت‌دار، جلوی قیمت نفت را بگیرند و همزمان، تولید روزانه نفت خود را یک میلیون و ٤٠٠ هزار بشکه در روز افزایش دهند.
سرانجام اعضای اوپک در ماه سپتامبر امسال در نشست فوق‌العاده خود در الجزیره توانستند به توافقی اولیه برای کاهش تولید دست یابند. در این توافق قرار شد کشورهای بحران زده لیبی و نیجریه از توافق کاهش تولید مستثنی شوند و ایران، با شرایطی ویژه با این توافق همراهی کند. بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران، در آن زمان اعلام کرده بود پس از دو سال و نیم، اوپک توانست برای مدیریت بازار به اجماع دست یابد.
با این همه، همچنان کارهای زیادی باید انجام می‌شد. چندین ماه طول کشید که سهم هر کشور از کاهش تولید مشخص شود و این، فرایندی مهم و پیچیده بود که به گفت‌وگوهای پنهانی و مداخله سران کشورهای روسیه، عربستان و ایران نیاز داشت.
روسیه به امید تقویت جایگاه خود در خاورمیانه و افزایش قیمت نفت، به طور خصوصی به دیگر کشورها اعلام کرد از توافق کاهش تولید حمایت می‌کند اما باید نخست شاهد پایبندی اعضای اوپک باشد.
در نهایت، بدون عزم جدی عربستان، دستیابی به توافق ممکن نبود. نیاز این کشور به افزایش قیمت نفت برای تأمین بودجه لازم برای هزینه‌های اجتماعی و از آن مهم‌تر، تأکید سران سعودی بر برنامه‌های تحول اقتصادی، زمینه را برای توافق کاهش تولید فراهم کرد.
عربستان در قبال تحمل بیشترین حجم از کاهش تولید، خواهان تعیین سقفی رسمی برای تولید نفت ایران، کاهش تولید از سوی دیگر اعضای اوپک همچون عراق، ایجاد سازکاری برای تضمین پایبندی اعضای این سازمان به کاهش تولید و در نهایت، تضمین همکاری روسیه شد. همه این شرایط محقق شدند.
آمریتا سن، کارشناس مؤسسه انرژی اسپکتس، گفت: در شرایطی که بسیاری از کارشناسان توان اوپک را برای تأثیر بر بازار منتفی می‌دانستند، این سازمان با دستیابی به توافق، آنان را شگفت‌زده کرد؛ اگرچه انتظار پایبندی ١٠٠ درصدی به توافق اوپک را نداریم، هیچ تردیدی نیست که این سازمان به دوران تأثیرگذاری باز گشته است.