معدن طلای موته در 270 كیلومتری جنوب غرب تهران در رشته كوههای نسبتاً پست واقع در جنوب دلیجان - شمال غربی میمه و شمال شرقی گلپایگان قرار دارد. فاصله مجتمع معدنی موته از روستای موته كه در كنار جاده آسفالته گلپایگان قرار دارد، 8 تا 10 كیلومتر می‌باشد. ارتفاع منطقه از سطح دریا 1900 تا 2300 متر می‌باشد.
اندیس های عمده درناحیه طلا دار موته عبارتند از:
- معدن طلای چاه خاتون
- معدن طلای سنجده
- معدن طلای دره اشكی
- معدن طلای تنگه زر
- معدن طلای چشمه گوهر
- معدن طلای قرم قرم
- معدن طلای چاه باغ
- معدن طلای چاه علامه
- معدن طلای سه كلپ.
- زمین شناسی معدن طلای موته:
معدن طلای موته اغلب در امتداد شكستگی های مناطق دگرسان بوجود آمده‌اند، تماماً در اثر تجمع كانی‌های فلزی طلادار از قبیل پیریت و كالكوپیریت‌های طلادار داخل سنگهای منطقه در داخل شكاف های گسلهای موجود كه به صورت تله‌ای برای گرفتن آنها عمل نموده است، ایجاد شده‌اند و چون فقط در حد گسترش عمقی و طولی و عرضی گسل موجود توانسته‌اند تجمع یابند، لذا اغلب دارای گسترش عمقی و عرضی زیاد نبوده و گسترش طولی آنها نیز بستگی به طول گسل مذكوردارد.
وضعیت زمین شناسی طلای موته طی چندین گزارش بصورت جامع توسط زمین شناسان ایرانی و خارجی تهیه و در آرشیو شركت طلای ایران موجود است. كانسارهای شناخته شده در معدن طلای موته در مجموعه ای متامور فیك و در دوره پركامبرین تشكیل شده اند. تشكیلات پركامبرین بصورت تپه ماهورهای رنگی در شمال روستای موته گسترش یافته است و شامل مجموعه تشكیلاتی بی و كهر است.
ذخایر طلا به شكل رگه ای و رگچه ای در داخل درزها و شكستگیهای شیست ها مربوط به تشكیلات بی به صورت كانی های طلادار یافت می شود.
مشخصات كانی زایی طلای مذكور توام با مشخصاتی از كیفیت سیلیسی شدن و سرسیتی شدن سنگ های در بر گیرنده همراه با برشی شدن رگه های كوارتز و كانی پیریت می باشد. ماده معدنی در یونهای مینیرالیزه شده با شیب كم تا متوسط با بدنه های ورقه ای دیده می شود. شیب رگه در معدن سنجده در حدود 30 درجه به طرف شرق است.
- سابقه باستانی معدن طلای موته:
گفتنی است كه از
معدن طلای موته، حدود 4000 سال قبل بهره برداری سطحی و محدود می‌شده است. كاوشهای باستان شناسی در منطقه با كشف ابزارهای قدیمی استخراج این حقیقت را ثابت كرده است.
بهره برداری از معدن موته بعد از انقلاب آغاز شده است. مساحت معدن موته زایدبر 25 كیلومتر مربع برآورد شده است و در آن در حدود 2 میلیون تن سنگ طلا خوابیده و لذا در صورت استخراج علمی و تكنولوژیكی در هر سال، 400 تا 500 كیلوگرم طلا محصول خواهد داد. هزینه مقدماتی بهره برداری 300 میلیون تومان بوده و حتی قرار بر این بوده كه كمپانی آكمانی گروپ و آفریقای جنوبی با ایران شریك شوند.
دولت وقت با دریافت گزارش معدن موته قضیه را به طور جدی دنبال كرد و وزارت معادن و فلزات مامور شد با نصب كارخانه (سیانوراسیون) در نزدیكی اصفهان،معدن موته را به زیر استحصال ببرد. 31 اردیبهشت 1375 از فرآوری 127 هزار تن سنگ معدن موته 257 كیلوگرم طلا و از آنجائی كه طلا معمولا با نقره همراه است،حدود 25 كیلوگرم نقره نیز بدست آمده است.
هم اكنون یك كارخانه طلا، فقط مختص سنگ معدن موته احداث شده و امید می‌رود كه هم تولید طلا بالا برود و هم میزان ارزبری كارخانه كاهش نشان دهد. كارخانه مذكور روزانه 200 تن سنگ طلا ظرفیت خواهد داشت. تا پایان سال 1374روی همرفته1203 كیلوگرم شمش طلا تولید شده است.
در كاوش های اخیر در معدن طلای موته محلات، رگه پرذخیره جدیدی پیدا شده است. به همین مناسبت دستور فوری تجهیز معدن مذكور صادرگردیده است. عیار سنگ معدن موجود در این رگه 10 گرمدر تن محاسبه شده است و مخارج بهره برداری و تخلیص هر تن آن خیلی كمتراز ارزش طلای بدست آمده می‌باشد. ذخیره قطعی و احتمالی معدن موته محلات،حدود 2 میلیون تن سنگ معدن برآورد گردیده است كه به طور متوسط7 گرم طلا در هر تن می‌باشد. تنگ زر و گل چشمه از زرخیز ترین معادن طلای 9گانه موته می‌باشند.
موته ازحدود 4000 سال قبل شناخته شده بود. در دوره قاجاریه مخصوصا در زمان امیركبیر، اقداماتی برای بهره برداری از معادن طلا به عمل آمد. از معدن طلای موته در این دوره بهره برداری شده است. در سال 1336 بود كه مسلم شد در موته
معادن طلا به مقدار قابل توجه وجود دارد و به همین جهت فعالیتی كه آغاز گشته بود به همین ترتیب تا آخر سال ادامه یافت.
در سالهای 1338 و 1339 با اعتباری كه از محل بودجه برنامه دوم تحصیل شد، دامنه اكتشاف در محل توسعه یافت و در نتیجه ذخیره سنگ طلای معدن موته در حدود یكی دو میلیون تن تخمین زده شد. بنابراین معادن مزبور ارزش این را داشت كه مورد استخراج و بهره برداری قرار گیرد. اما انجام عملیات وسیع تردر مورد این معادن به برنامه سوم موكول گردید.
در سال1341 طرحی برای تجهیز و توسعه معدن طلای موته تهیه شد و برای اجرای آن ازسازمان برنامه درخواست اعتبار شد. در طرح پیش بینی شده بود كه یك دستگاه تغلیظ (سیانوراسیون) برای جدا كردن طلا ازسنگ خارجی به ظرفیت 200 تن در روز خریداری گردید. در نیمه دوم سال 1342طرح مزبور مورد تصویب قرار گرفت و اعتباری در حدود 71 میلیون ریال برای اجرای آن تخصیص یافت.
عملیات ساختمانی كارخانه و تاسیسات دیگر و حفاری های اكتشافی و تجهیزات تونل وحتی احداث جاده‌ای به طول 42.5 كیلومتر و تسطیح جاده‌های موجود معدن انجام گرفت و خریداری كارخانه سیانوراسیون به سال آینده محول شد.
در نتیجه ادامه تحقیقات و اكتشافات میزان ذخیره معدن موته تا 2 میلیون تن سنگ طلا مسلم گردیده است.
عملیات اكتشافی سیستماتیك در سال 1358 شروع گردیده است.
- كارهای اكتشافی قبلی انجام شده در منطقه عبارتند از:
(1از منطقه موته نقشه زمین‌شناسی 1:20000 و از اندیسهای معدنی، نقشه‌های بزرگ مقیاس1:1000 و 1:500 تهیه شده است.
2- عملیات ژئوفیزیكی: آنومالی‌هایحاصل از عملیات ژئوفیزیكی با مناطق سولفوره قابل مشاهده منطبق گردیده و از سوی دیگر حفاری مغزه گیری جهت شناسایی آنومالی‌های مزبور،منفی بوده است. لذا استفاده از روش ژئوفیزیك متوقف گردیده است.
3- عملیات ژئوشیمی:این عملیات بین سالهای 1360-1359 انجام گرفته است.
4- انجام ارزیابی ذخیره در اندیسهای 9 گانه كه در این گزارش در مورد برآورد ذخایرمعادن 9 گانه توضیحاتی داده شده و اكثراً اقتصادی نیستند.
4- در سال 1379عملیات ژئوفیزیكی IP و RS در منطقه، در محدوده ورقه زمین‌شناسی1:100000 معلمان و برگه توپوگرافی 1:50000 سدفه انجام گرفته كه طی آن بی هنجاری‌هایی بدست آمد كه در گزارش منتشر شده، آورده شده است.
- تعداد كانسار و مقدار ذخایر شناسایی شده:
تعداد نه كانسار طلا با ذخیره بیش از یك میلیون و دویست هزار تن و با عیار چهار گرم درتن شناسایی شد. در سالهای 1370و 1371 عملیات اكتشاف تكمیلی دردو كانسار چاه خاتون و سنجده انجام گرفت و مشخص شد كه مقدار سه میلیون تن ذخیره با عیار سه گرم در تن در این دو معدن وجود دارد. از طرف دیگر در سال 1369 قرارداد نصب كارخانه استحصال طلا با شركت استرالیایی BHP منعقد گردید و عملیات اجرایی آن از تیرماه 1370 شروع و پس از مدت 20 ماه كلیه عملیات به اتمام رسید.
- قسمت های مختلف كارخانه استحصال طلا:
این مجموعه شامل بخشهای معدن، كارخانه، آزمایشگاه و اداری می باشد و در مجموع حدود150 پرسنل دارد (گزارش شركت در سمینار معدنكاری طلا،QE,391،گ 6،1375). با توجه به مجاورت با روستاهای موته اكثر كارگران و اپراتور دستگاه‌هااز این روستا تامین گردیده اند.
- روش های تعیین منشا طلا:
در منطقه موته مقدار طلا در گرانیتها و متاولكانیت ها در فواصل متفاوت از رگه های طلا قرار دارد. همچنین در سنگ های آلتره شده در مجاورت بلافصل رگهها،نمونه هایی از منطقه با روش فعال كردن نوترونی در حد ppb مورد بررسیقرارگرفت. تعیین مقدار طلا در رگه ها بوسیله X.R.F در حدppm انجام شده است.
- ایجاد مناطق معدنی اقتصادی طلا دار:
ایجاد مناطق معدنی طلادار را به این طریق میتوان تصور كرد كه كانسارهای طلای مذكور که اغلب در امتداد شكستگی های مناطق دگرسان شده بوجود آمده اند در یك فرآیند هیدروترمال بر مبنای شسته شدن طلا از سنگ های جانبی و حمل آن به درون درزها و شكاف ها صورت گرفته است.
ماده نفوذی گرانیتی از نظر متالوژنیك مواد معدنی نقش مهمی ایفا نموده است. مشاهدات زیادی نشان داده اند كه ماده مذاب نفوذی به عنوان منبع حرارتی برای محلول های در حال چرخش در سنگ ها مطرح می باشد. در این مورد نقش آب های ماگمایی و آبهای سطحی برای تشكیل محلول های گرمایی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. چرخش اینگونه آبها در اطراف ماده مذاب نفوذی بواسطه مهیا بودن شرایط حرارتی مورد نیاز انجام می گیرد.
در منطقه موته نفوذماده مذاب گرانیتی سبب شكسته شدن عناصر و تركیباتی از قبیلAu,Fe,Sio2,Co2 در سنگ های اطراف شده است. این موارد در شكاف ها، درزها و شكستگی ها كه در آنها شرایط فشار كم و پتانسیل شیمیایی ضعیف حاكم بوده، دوباره برجای گذارده شده و به این ترتیب رگه های كوارتز – پیریت طلادار تشكیل داده اند.