- موقعيت
جغرافيايي:
اين منطقه در 70
كيلومتري جنوب غرب سبزواران، در حد فاصل دو آبادي پاسفيد
(جنوب شرق) و زهمكان (شمال غرب) قرار دارد. موقعيت جغرافيايي آن °57
`13 تا °57 `12 طول شرقي و °28 `12 تا °28 `12 عرض شمالي مي‌باشد.
راه دسترسي به منطقه از طريق جاده آسفالته جيرفت -
بلوك فارياب (كهنوج) به طول حدود 110 كيلومتر ميسر است. جاده كوهستاني و
صعب‌العبور به آبادي زهمكان وجود دارد كه در حدود 2 تا 3 كيلومتري
زرترشت متوقف شده است.
زمين‌شناسي:در اين
منطقه، بخش بالايي كمپلكس آبشور و كمپلكس سرگز
برون‌زد دارند. ارتفاعات سهرگل و اسپيدرز در شمال دشت پاسفيد، عمدتاً
از آهك‌هاي دگرگون شده و مرمري تشكيل شده‌اند. اين مرمرها ضخيم لايه هستند
و در آنها آثار مرجان و كرينوئيد ديده مي‌شود ولي به جهت تبلور مجدد
قابل شناسايي نيستند (پيرهادي و بلوريان، 1375). در درون آهك‌هاي
دگرگون شده و هم رديف اين مرمرها، آثار فسيلي قابل تشخيص مربوط به دونين
فوقاني گزارش شده است (سبزه‌اي، 1371). درجه دگرگوني در كمپلكس سرگز به سمت
كمپلكس آبشور فزاينده است .
در مناطق
اطراف
تا رخساره گرانوليت پيشرفته است. درجه دگرگوني در كمپلكس سرگز چه در
فاز
ديناميك در سيمرين آغازي و چه در فاز استاتيك قبل از كوه‌زايي
(سبزه‌اي،
1974) در حدود اواخر رخساره شيست سبز است. در واقع گدازه‌هاي بالشي و
رسوبات شيشه‌اي همراه آنها (هيالوكلاستيك) بوده‌اند كه دگرگون
شده‌اند
و در بعضي نقاط اين منطقه هنوز شبحي از ساختار بالشي گدازه‌ها
قابل
رويت است.
نهشته‌هاي
دگرگون مجموعه پالئوزوئيك، از نظر چينه‌سنگي در ترادفي از قديم به جديد به صورت
زير مي‌باشد:
(1كمپلكس
آمفيبوليت، گنيس و ميكاشيست.
(2تناوبي از
مرمر نازك تا متوسط لايه (غالباً پيش سنگ آهك دولوميتي داشته) با تنوعي از شيست‌ها
و چرت‌هاي نواري.
(3مرمر توده‌اي
شامل آهك و دولوميت دگرگون شده.
(4كمپلكسي
شامل نهشته‌هاي آتشفشاني (توف‌ها و گدازه‌ها) و رسوبي دگرگون شده، كه به
صورت فيليت، اسليت، شيست با درون لايه‌هايي از آهك و دولوميت بلورين
(كالك – شيست) برون‌زد دارد. دگرساني در بخش‌هاي آتشفشاني اين
مجموعه
صورت گرفته است. مجموعه‌هاي معدني (كارهاي قديمي) كلاً در اين واحد
سنگي
قرار مي‌گيرد.
(5آهك ضخيم
لايه كه فسيل متعلق به پرمين از آن گزارش شده است.
زون دگرساني شامل
هماتيتي، ليمونيتي و سيلسي شدن و گاهي مالاكيت همروند با شيست‌هاي
سبز رنگ مي‌باشد. ضخامت كاني‌سازي و دگرساني از چند سانتي‌متر تا
چند
دسي‌متر است. كاني‌هاي تشكيل‌دهنده اين زون عبارتند از ليمونيت،
هماتيت،
سيدريت، كلريت، سيليس، پيريت و پيرولوزيت است و در برخي از قسمت‌ها
اوليژيست و پيريت دارد.
اين كانسار داراي دو
زون متفاوت است. زون اول به موازات شيستوزيته
شيست‌هاي سبز قرا دارد و به رنگ‌هاي زرد و قهوه‌اي
تا قرمز مي‌باشد و ضخامت آن در حدود چند سانتي‌متر تا چند دسي‌متر مي‌باشد.
كاني‌هاي تشكيل‌دهنده اين زون شامل: كوارتز، پيريت، هماتيت،
ليمونيت، سيدريت، سريسيت، مالاكيت، پيرولوزيت و كاني‌هاي رسي مي‌باشد.
زون دوم در امتداد گسستگي‌ها و گسل‌هاي كششي كه
روند عموماً N65-80W و شيب 60-70SW دارند واقع شده است. اين زون
شيستوزيته سنگ‌هاي ميزبان و دگرساني نوع اول را قطع مي‌كند
و داراي ابعاد وسيع است. ضخامت آن 1 تا چندين متر است و فاقد دگرساني و
كاني‌سازي مي‌باشد.
فعاليتهاي اکتشافي
انجام شده:آثار معدن‌كاري قديمي استخراج و استحصال طلا، در محدوده
وسيعي از منطقه معدني زرترشت ديده مي‌شود. كندوكاوهاي قديمي به
صورت
دخمه‌هايي در جهت امتداد و شيب زون‌هاي كاني‌سازي و دگرساني صورت
گرفته
است.
اين كارها از حدود چند متر تا چند ده متر طول و
يك متر تا 20 تا 30 متر عمق دارند. از سوي ديگر، در
ضمن بازديد، در چند محل در حاشيه رودخانه زرترشت، نمونه‌هايي از سندان
و پتك و دستاس دستي پيدا شدند. سبزه‌اي و همكاران (1373) ضمن معرفي و
ارائه تصاويري از اين ابراز سنگي و ذكر شواهد عيني ديگر، معدن‌كاري منطقه
را به دوران قبل از اسلام و به احتمال قوي، پيش از عصر آهن نسبت داده‌اند.