عرضه‌های اولیه در بن‌بست بورس

"عرضه اوراق ‌بهادار شرکت به عموم برای نخستین ‌بار و بدون سابقه قبلی قیمت‌گذاری"، این تعریفی است که کارشناسان برای عرضه اولیه یا عرضه عمومی اولیه یا به قول خارجی‌ها Initial Public Offering or IPO دارند.

بر این اساس روش‌های مختلفی هم وجود دارد که شرکت می‌تواند برای عرضه عمومی اوراق ‌بهادار خود از آنها استفاده کند که سه روش متداول آن روش ثبت دفتری، عرضه عمومی به روش حراج و عرضه عمومی به ‌قیمت ثابت است که در این میان، انتخاب روش عرضه عمومی بسته به مقررات و عرف هر کشور صورت می‌گیرد.

بر این اساس باید گفت در روش عرضه عمومی به قیمت ثابت ابتدا قیمت عرضه تعیین می‌شود و پس از آن سرمایه‌گذارانی که نوعا در قسمتی یا کل سهام سفارش داده شده مشارکت دارند، سفارش‌ها را دریافت می‌کنند؛ که تا چند ماه پیش نیز از این روش در عرضه‌های اولیهبازار سرمایهکشور استفاده می‌شد و آخرین آن نیز عرضه اولیه سهام شرکت آسان پرداخت پرشین بوده است.

گفتنی است در این عرضه اولیه که با حواشی از جمله مسدود شدن دسترسی معامله گران آنلاین همراه بود، مدیرعامل شرکت بورس از تغییر روش عرضه اولیه سهام در بازار خبر داد و گفت "مسائلی چون افزایش ناگهانی و یکباره سفارش‌های خرید در هنگام عرضه‌های اولیه و وجود اختلال در سیستم معاملات آنلاینی‌ها و قطع شدن اینترنت عده زیادی از معامله‌گران و در نتیجه عدم دسترسی بسیاری از متقاضیان به خرید سهام عرضه اولیه" از جمله موضوعاتی هستند که موجب شده تا متولیان بازار سرمایه به فکر خداحافظی با عرضه‌های اولیه به روش عرضه عمومی بیفتند.

به همین دلیل روش ثبت سفارش دفتری (Book Building) برای کشف قیمت در عرضه‌های اولیه بازار سهام در ماههای گذشته انتخاب و در بازار سرمایه اجرایی شد. روشی که برخی بر این باورند که مهمترین مزیت آن امکان ثبت سفارش به قیمتهای متفاوت است؛ چرا که در این روش، هر سفارش با توجه به حداکثر حجم مشخص شده در قیمتی که خریدار تعیین می‌کند در سامانه معاملات ثبت خواهد شد و در تخصیص سهام بی‌عدالتی ایجاد نخواهد شد. بعلاوه این که در روش بوک بیلدینگ هر خریدار با توجه به تحلیل و بررسی‌های خود، درخواست خرید سهام را در ساعتی مشخص که از قبل ناظر بازار اعلام می‌کند، در سیستم معاملاتی ثبت می‌کند.

همچنین بوک بیلدینگ بواسطه برخورداری از مزیت خودکار بودن تمام مراحل عرضه اولیه، موجب نظم دادن به این روند عرضه اولیه‌ها شده و با از بین بردن احتمال تخلفات احتمالی، زمینه تخصیص منصفانه و نیز دفاع از حقوق سهامداران به ویژه سهامداران خرد را مهیا می‌کند.

با وجود این مزایا اما برخی کارشناسان این روش از عرضه اولیه را بی‌عیب و نقص نمی‌دانند، تا جایی که برخی یکی از معایب آن را قیمت و محدودیت مثبت و منفی 10 درصد عنوان می‌کنند و معتقدند نهاد عرضه کننده، یک قیمت را به عنوان کف قیمت سهم مشخص می‌کند، حال سرمایه گذاران می‌توانند سفارش خرید خود را در بازه‌ای بین این قیمت کف و 10 درصد بالاتر از این قیمت قرار دهند، از این جهت مشکل این روش در اینجا خود نمایی می‌کند که به احتمال زیاد در بیشتر مواقع این کار باعث می‌شود تا افراد در زمان عرضه اولیه، در این روش در سقف قیمتی اقدام به ثبت سفارش و خرید سهام کنند.

به همین دلیل این موضوع ممکن است موجب ایجاد صف خرید در عرضه اولیه شود، هر چند به صورت کلی در این روش معامله‌گران راحت‌تر از روش حراج اقدام به خرید عرضه اولیه می‌کنند. بعلاوه این که در روش جدید دیگر اولویت با سفارش زودتر نیست و سرمایه‌گذاران نیازی نیست خیلی سریع سفارش خود را ثبت کنید، بلکه بر اساس تحلیل خود آن قیمتی را که در بازه مشخص شده است، انتخاب می‌کنند و در آن قیمت، سفارش خود را به ثبت می‌رسانند.

با وجود این و صرف نظر از مزایا و معایب روش‌های کشف قیمت و عرضه اولیه سهام شرکتها، موضوع مهم و درخور توجه بازار سرمایه، تاثیر عرضه‌های اولیه سهام بر معاملات بورس اوراق بهادار بویژه در دوره رکود و بی‌رمقی بازار سهام است؛ چرا که برخی کارشناسان معتقدند هر چند عرضه اولیه سهام حجم چندانی از معاملات بازار سهام را در بر نمی‌گیرد، اما در شرایطی که سهام شرکتهای بزرگ و حتی متوسط با اقبال چندانی مواجه نیستند، عرضه‌های اولیه نسبت به حجم روزانه معاملات و میزان سهام شناوری اندک خود، بخشی از ارزش کل معاملات روزانه بورس را به خود اختصاص می‌دهند.

به همین دلیل عمده معامله‌گران برای نوسان‌گیری کوتاه‌مدت از عرضه‌های اولیه، به فروش سهام شرکتهای بزرگ و تاثیر‌گذار در پرتفوی خود گاها به هر قیمتی اقدام می‌کنند. بنابراین با توجه به شرایط رکودی و نامساعد بازار سرمایه، تصمیم بر توقف عرضه‌های اولیه دستکم به صورت مقطعی می‌تواند کمک حال بازار باشد.

از این رو در بهمن ماه امسال با دستور رئیس سازمان بورس عرضه‌های اولیه در بازار سهام متوقف شد، آن هم به این استدلال که عرضه اولیه سهام شرکتها باید با در نظر گرفتن شرایط بازار باشد و با توجه به وضعیت کنونی بورس از یک سو و نیز لزوم جلوگیری از خروج نقدینگی و فروش سهام توسط برخی معامله‌گران برای تامین مالی خرید سهام جدید و همچنین حمایت از سهامداران، فعلا عرضه اولیه‌ای در بازار سهام صورت نخواهد گرفت و از سرگیری این عرضه‌ها در سال آینده هم بسته به شرایط بازار خواهد بود.

در مقابل اما عده‌ای مخالف توقف عرضه‌های اولیه در بورس بویژه در زمان رکودی و کسادی بازار هستند؛ چرا که عرضه‌های اولیه نه تنها موجب خروج پول و نقدینگی از بازار و سهام دیگر شرکتها نمی‌شود بلکه این عرضه‌ها همواره با ورود نقدینگی جدید (گاهی هر چند ناچیز و اندک) به بازار سهام همراه بوده است و تجربه و تحقیقات صورت گرفته در بورس‌های دنیا نیز این نکته را تایید و بر آن تاکید می‌کند.

از سوی دیگر در شرایط رکودی کنونی بازار سهام که حجم قابل توجهی از نقدینگی در صندوق‌های سرمایه‌گذاری در اوراق با درآمد ثابت پارک شده است، عرضه‌های اولیه می‌تواند به تکاپوی نقدینگی در سهام منجر شود؛ از این منظر برخی معتقدند تصمیم اخیر سازمان بورس بر زدن قفل بر عرضه‌های اولیه نه تنها دردی از دردهای بازار سهام را درمان نمی‌کند بلکه خود مشکلی بر مشکلات این روزهای بورس افزوده است.

همچنین نکته مهم و قابل توجه دیگر در این زمینه انگیزه و جذابیت قیمتی در عرضه‌های اولیه است، به نحوی که بسیاری از عرضه کننده‌های سهام در دنیا با در نظر گرفتن تخفیفی در قیمت عرضه اولیه سعی در افزایش مشارکت فعالان بازار و افزایش سهام شناور آن در شرکت خود را دارند؛ بنابراین در روزهایی که بورس با کمبود نقدینگی مواجه است و سرمایه‌گذاران انگیزه‌ای برای آوردن نقدینگی خود به بورس ندارند، سهامداران عمده بویژه عرضه کنندگان سهام در عرضه‌های اولیه باید به این موضوع توجه کنند که آن چیز که عرضه اولیه را برای سهامداران و خریداران بیش از هر چیز دیگری از جمله روش مورد استفاده در عرضه اولیه، جذاب و مورد توجه می‌کند جذابیت قیمتی و کسب سود و منفعت است.

در این میان اما نکته مهمتر و البته قابل توجه و تامل‌تر برای معامله‌گران بازار سرمایه مشکلاتی همچون محدودیت اطلاعات مورد نیاز و عدم شفافیت کافی و حضور کمرنگ شرکتهای تامین سرمایه برای سنجش ارزندگی سهام در عرضه اولیه است که باعث شده سرمایه گذاران بورسی اطمینان چندانی برای تایید صحت و سقم مدارک و مستندات مالی شرکت‌ها در بدو ورود به بازار سرمایه نداشته باشند که به این موارد باید عدم برقراری عدالت در توزیع سهام شرکتها در عرضه‌های اولیه را نیز اضافه کرد که بسته به شیوه عرضه‌های اولیه متغیر است.

در مجموع باید گفت در حالی رکود در اقتصاد و بازار سرمایه کشور کماکان ادامه دارد که در روزهای رکودی و بی‌رمق، بازار سهام برای ورود نقدینگی، بهانه و دلگرمی می‌خواهد؛ نه توقف عرضه‌های اولیه در بن‌بست بورس و انتظار بی‌ثمر برای روزهای خوش نیامده ... .